Zabezpieczenie socjalne artystek i artystów

Kolejny etap prac nad ustawą...

17 marca projekt ustawy o zabezpieczeniu socjalnym osób wykonujących zawód artystyczny został wpisany do Wykazu Prac Legislacyjnych Rady Ministrów.

Wpis poprzedziły konsultacje robocze w ramach prac Zespołu ds. Programowania Prac Rządu. W prace nad treścią części normatywnej projektu włączone były: Ministerstwo Finansów, Ministerstwo Zdrowia oraz Ministerstwo Rodziny, Pracy i Polityki Społecznej.

Kolejnym krokiem, planowanym na drugi kwartał 2025 r., będą uzgodnienia międzyresortowe, konsultacje publiczne oraz wniesienie projektu do rozpatrzenia przez Stały Komitet Rady Ministrów.

Założenia do ustawy o zabezpieczeniu socjalnym osób wykonujących zawód artystyczny

Przygotowany przez Ministerstwo Kultury i Dziedzictwa Narodowego projekt ustawy o zabezpieczeniu socjalnym osób wykonujących zawód artystyczny zapewnia wsparcie artystów i twórców, których dochody nie są stałe i znajdują się poniżej średniej i którzy czasowo nie są w stanie opłacać składek na ubezpieczenia społeczne i zdrowotne. 

Ustawa sprawi, że artyści i twórcy, którzy nie byli do tej pory widoczni dla systemu, zyskają realną możliwość wejścia do systemu ubezpieczeń społecznych. Dzięki dopłatom uzupełnione zostaną składki na ubezpieczenia społeczne i zdrowotne, by zrównać je z poziomem wynikającym z minimalnego wynagrodzenia za pracę. Będę one ewidencjonowane na kontach w Zakładzie Ubezpieczeń Społecznych i przelewane automatycznie, bez konieczności podejmowania na tym etapie działania ze strony artysty, do momentu uzyskania przyjętego progu dochodu, który umożliwi im samodzielną opłatę składek.

Prawo do dopłaty nie będzie przyznawane na stałe – decyzja o prawie do dopłaty będzie wydawana każdorazowo na dany rok odrębnie i cyklicznie weryfikowana.

Najważniejsze zmiany przewidziane w projekcie ustawy

W trakcie konsultacji międzyresortowych do projektu ustawy wprowadziliśmy zmiany na rzecz poprawy sytuacji artystek i artystów i uproszczenia działania ustawy. Zrezygnowaliśmy z propozycji utworzenia Instytutu Artysty Zawodowego – zadania związane z wydawaniem decyzji o przyznaniu statusu artysty zawodowego przejmie Centrum Edukacji i Pracy Artystycznej, które powstanie w wyniku przekształcenia istniejącego obecnie Centrum Edukacji Artystycznej. 

Zmieniliśmy procedurę uzyskania dopłaty oraz weryfikacji uprawnień do dopłat. Dopłata będzie przyznawana automatycznie przez ZUS po stwierdzeniu ustawowych przesłanek związanych z dochodami artysty. Projekt ustawy przewiduje również pomoc artystom zawodowym kończącym wcześniej karierę zawodową w zakresie przekwalifikowania zawodowego. Ma za zadanie stworzenie podstawy prawnej do ustanawiania programów rządowych lub resortowych w tym zakresie.

Przygotowanie projektu ustawy poprzedziły prekonsultacje z przedstawicielami organizacji zrzeszających twórców i artystów. Wzięło w nich udział ponad 120 przedstawicieli 60 podmiotów, a także badania przeprowadzanie we współpracy z Uniwersytetem SWPS i pod kierownictwem prof. Doroty Ilczuk, które pozwoliły na oszacowanie, ilu jest w Polsce artystów i twórców zawodowych, poznanie warunków ich pracy oraz zrozumienie ich potrzeb.

Istota proponowanych rozwiązań

Celem projektowanej ustawy jest włączenie artystów zawodowych do systemu zabezpieczenia społecznego. Projektowana ustawa ma zatem funkcję socjalną, a bezpośrednim wsparciem objęci zostaną artyści o najniższych dochodach. Nastąpi to przez stworzenie możliwości przyznania im uprawnienia do otrzymania dopłaty celem uzupełnienia ich składek na ubezpieczenia społeczne i zdrowotne do poziomu składek wynikających z minimalnego wynagrodzenia za pracę. Projektowana ustawa to pierwszy etap budowania systemu zabezpieczenia społecznego artystów.

Projektowana ustawa tworzy podstawowe ramy instytucjonalne. Kluczowym pojęciem projektowanej regulacji jest artysta zawodowy. Osoby wykonujące w sposób stały, profesjonalny zawód artystyczny, a także legitymujące się weryfikowalnym dorobkiem będą mogły otrzymać status artysty zawodowego w drodze decyzji administracyjnej.

W sprawie statusu artysty zawodowego orzekać ma Centrum Edukacji i Pracy Artystycznej, zwane dalej „CEiPA”, powstałe w wyniku przekształcenia Centrum Edukacji Artystycznej, które funkcjonuje obecnie na podstawie rozporządzenia Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego z dnia 27 marca 2019 r. w sprawie specjalistycznej jednostki nadzoru (Dz.U. z 2024 r. poz. 329). Decyzja wydawana będzie jednak w oparciu o opinię środowiska artystycznego, uczestniczącego w tym procesie w ramach Komisji Opiniującej. To ona oceniać będzie dorobek artystyczny wnioskodawcy.

Status artysty zawodowego będzie podstawą uzyskania tytułu do ubezpieczenia społecznego. Dla artystów o niższych dochodach przewidziane będą dopłaty do ich składek, realizowane przez Zakład Ubezpieczeń Społecznych. W celu ustalenia przez ZUS prawa do dopłaty, po otrzymaniu informacji z CEiPA oraz z KAS ZUS wyda decyzję i potwierdzi przyznanie prawa do dopłaty lub jego braku, informując o tym wnioskodawcę na profilu informacyjnym danego artysty zawodowego, utworzonym w systemie teleinformatycznym udostępnionym przez ZUS.

Artysta zawodowy będzie mógł uzyskać prawo do dopłaty, jeśli będzie posiadał ostateczną decyzję administracyjną stwierdzającą nabycie statusu artysty zawodowego, a jego dochód osiągany w 3 poprzednich latach podatkowych nie przewyższa średniorocznie 125% wynagrodzenia minimalnego w roku złożenia wniosku, oraz w każdym z poprzednich 3 lat podatkowych osiągnął dochody z związku z wykonywaniem zawodu artystycznego. Dopłata będzie uzupełniać wysokość składek ewidencjonowanych na koncie ubezpieczonego do wysokości składek należnych z tytułu minimalnego wynagrodzenia za pracę ustalonego i ogłoszonego na podstawie przepisów o minimalnym wynagrodzeniu za pracę.

Przedmiotowa regulacja określa:

1. podstawy ustrojowe CEiPA – jednostki, której Dyrektor jako organ administracji będzie wydawał decyzje w sprawie statusu artysty zawodowego, po pozyskaniu opinii Komisji Opiniującej; CEiPA nadzorowane będzie przez Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego; projekt ustawy określa również zadania i organy CEiPA (organ ten będzie przekształcony z obecnie istniejącego Centrum Edukacji Artystycznej, specjalistycznej jednostki nadzoru działającej w formie jednostki budżetowej, także poprzez nadanie mu kompetencji organu w postępowaniu administracyjnym);
2. procedurę administracyjną prowadzącą do uzyskania statusu artysty zawodowego, a także zawieszenia i pozbawienia tego statusu;
3. procedurę uzyskania uprawienia do dopłaty do składek na ubezpieczenia społeczne i ubezpieczenie zdrowotne oraz procedurę zawieszenia i pozbawienia uprawnienia do dopłaty;
4. zasady zgłaszania artystów zawodowych do ubezpieczeń społecznych i ubezpieczenia zdrowotnego, zasady rozliczania i opłacania składek na ubezpieczenia społeczne i zdrowotne przez artystów zawodowych;
5. sposób finansowania dopłat do składek na ubezpieczenia społeczne i ubezpieczenie zdrowotne artystów zawodowych.

Projektowana ustawa umożliwia wyodrębnienie artystów zawodowych z potwierdzonymi uprawnieniami jako oddzielnej grupy zawodowej i dostosowanie rozwiązań, również pozaustawowych, odpowiadających ich potrzebom. Celem projektu ustawy jest poprawa stabilności zawodowej osób wykonujących zawód artystyczny. Projektowana ustawa zapewni im odpowiednie włączenie do systemu ubezpieczeń społecznych i zdrowotnych. Proponowane przepisy umożliwią także rozwój aktywności zawodowej artystów oraz ułatwią podnoszenie ich kompetencji przez cały okres aktywności zawodowej. Celem przepisów jest również rozwój kultury oraz inicjowanie międzynarodowej współpracy w sprawach dotyczących artystów.

A.J.
Zespół e-prawnik.pl