Zapobieganie erozji podstawy opodatkowania

Ustawa z dnia 29 września 2017 r. o ratyfikacji Konwencji wielostronnej implementującej środki traktatowego prawa podatkowego mające na celu zapobieganie erozji podstawy opodatkowania i przenoszeniu zysku, sporządzonej w Paryżu dnia 24 listopada 2016 r., przewiduje ratyfikację przez Polskę tego dokumentu.

Genezę Konwencji wielostronnej implementującej środki traktatowego prawa podatkowego mające na celu zapobieganie erozji podstawy opodatkowania i przenoszeniu zysku, sporządzonej w Paryżu dnia 24 listopada 2016 r., stanowią prace prowadzone przez OECD w ramach projektu Base Erosion Profit Shifting (BEPS), mającego na celu wypracowanie rozwiązań w obszarach opodatkowania i współpracy podatkowej najbardziej narażonych na negatywne konsekwencje międzynarodowego transferu zysków w celu uniknięcia opodatkowania. W ramach tych prac dążono do wypracowania mechanizmów utrudniających dokonywanie międzynarodowych transferów zysków do krajów stosujących preferencyjne stawki podatkowe, a w konsekwencji zaproponowano nowe rozwiązania mające na celu uszczelnienie systemów podatkowych państw zaangażowanych w realizację projektu, w tym Polski. Uzasadnione było zatem zaangażowanie się Polski w projekt BEPS, zarówno jako państwa członkowskiego OECD, jak też jako potencjalnego beneficjenta projektowanych rozwiązań.

BEPS koncentruje się na 15 obszarach prawa podatkowego. W obszarze działania nr 15 – Developing a Multilateral Instrument to Modify Bilateral Tax Treaties, OECD zaproponowała, by w celu uniknięcia przedłużających się bilateralnych negocjacji umów o unikaniu podwójnego opodatkowania z każdym partnerem traktatowym, stworzyć instrument – Konwencję, której celem jest automatyczna zmiana zawartych przez dane państwo umów podatkowych. Polska, uznając powyższą inicjatywę za niezwykle ważną i wpływającą na efektywne zwalczanie oszustw podatkowych i zjawiska unikania opodatkowania, w kwietniu 2015 r. zgłosiła chęć udziału w pracach grupy ad-hoc w obszarze działania nr 15.

Konwencja przewiduje minimalny zakres wdrożenia określonych przepisów przez każdą jurysdykcję przystępującą do Konwencji. Są to przepisy art. 6, art. 7 i art. 16, w stosunku do których przewidziano obowiązek ich stosowania. W pozostałym zakresie możliwe jest niestosowanie przepisów Konwencji przez przystępujące do niej jurysdykcje. W dniu 7 czerwca 2017 r. Konwencję podpisało 68 sygnatariuszy, w tym Polska.

Formularz zawierający stanowisko Polski stanowi załącznik do uzasadnienia do ustawy. Zawiera on listę zastrzeżeń i zawiadomień złożonych w momencie podpisywania Konwencji. Złożone zastrzeżenia odnoszą się do art. 8, art. 10, art. 12, art. 13, art. 14, art. 15, art. 16 i art. 17 Konwencji.

Konwencja przewiduje możliwość przystąpienia do przepisów z zakresu procedury arbitrażowej. W takiej sytuacji, jurysdykcje powinny złożyć stosowną notyfikację. Jednakże Polska stoi na stanowisku, iż na obecnym etapie wady procedury arbitrażowej przewidzianej w Konwencji wydają się przeważać nad zaletami.

Polska wśród inicjatorów międzynarodowego porozumienia przeciw unikaniu opodatkowania

Konwencja wielostronna implementująca środki traktatowego prawa podatkowego mające na celu zapobieganie erozji podstawy opodatkowania i przenoszeniu zysku („Multilateral convention to implement tax treaty-related measures to prevent base erosion and profit shifting") pozwoli na jednoczesną zmianę kilkudziesięciu podpisanych przez Polskę umów o unikaniu podwójnego opodatkowania bez konieczności prowadzenia długotrwałych negocjacji dwustronnych. Polska była od samego początku zaangażowana w prace prowadzące do podpisania tej konwencji i uczestniczyła w programie stworzenia 15 działań określanych jako BEPS (Base Erosion Profit Shifting). Chodziło o wypracowanie narzędzi prawnych do zwalczania agresywnej optymalizacji podatkowej. Obecnie szacowane globalne straty w dochodach z powodu erozji podstawy opodatkowania oraz przenoszenia zysków wynoszą od 100 do 240 mld USD rocznie.

„To bardzo ważne działanie, tym razem w wymiarze międzynarodowym, które ma doprowadzić do zdrowej, uczciwej konkurencji w prowadzeniu biznesu. Konwencja ta ograniczy sztuczne transferowanie zysków do innych krajów. Polska wzbogaci się o dodatkowe narzędzia w walce z oszustami podatkowymi. Ta konwencja pokazuje, że najważniejsze państwa świata wreszcie zrozumiały, jak wiele szkód wynika z bogacenia się niewielu kosztem całych społeczeństw" – powiedział wicepremier, minister rozwoju i finansów Mateusz Morawiecki.

Program BEPS

Konwencja zawiera rozwiązania wypracowane w ramach zainicjowanego przez G20/OECD projektu BEPS (Base Erosion Profit Shifting), w pracach nad którym Polska aktywnie uczestniczyła. BEPS był nakierowany na stworzenie mechanizmów reagowania przez państwa na działania, które prowadzą do zmniejszania się podstawy opodatkowania (base erosion) oraz transferu dochodów do jurysdykcji o niskim poziomie opodatkowania lub nienakładających podatków (profit shifting). Problemy te zostały dostrzeżone zwłaszcza w kontekście działań przedsiębiorstw międzynarodowych. Skutkowały utratą dochodów budżetowych oraz większym obciążeniem podatkowym obywateli i mniejszych przedsiębiorstw, które w ten sposób tracą konkurencyjność wobec międzynarodowych koncernów.

Efektem projektu BEPS jest międzynarodowa harmonizacja działań nakierowanych na ograniczenie zjawisk agresywnej optymalizacji podatkowej i unikania opodatkowania oraz stworzenie narzędzi dla administracji podatkowych dla przeciwdziałania tym zjawiskom.

Konwencja jako narządzie zmiany umów o unikaniu podwójnego opodatkowania

W zakresie działania projektu BEPS nr 15 (Developing a Multilateral Instrument to Modify Bilateral Tax Treaties) opracowano możliwość zmiany umów o unikaniu podwójnego opodatkowania za pośrednictwem jednego wielostronnego instrumentu prawnego, co ma przede wszystkim umożliwić szybkie i jednoczesne wdrożenie rozwiązań wypracowanych w ramach projektu.

Polska, uznając powyższą inicjatywę za niezwykle ważną i wpływającą na efektywne zwalczanie oszustw podatkowych i unikania opodatkowania, od kwietnia 2015 r. aktywnie działała w ramach Grupy Ad Hoc, pracującej nad stworzeniem Konwencji. Wśród członków Grupy znalazły się m.in. państwa G20 i Unii Europejskiej, a także mniejsze jurysdykcje (np. Barbados, Guernsey, Wyspa Man, Jersey, Liechtenstein, San Marino, Seszele).

Grupa wypracowała instrument – Konwencję, która pozwala na automatyczną zmianę umów o unikaniu podwójnego opodatkowania, zawartych przez dane państwo. Przyjęcie takiego rozwiązania pozwoliło uniknąć przedłużających się bilateralnych negocjacji umów z każdym partnerem traktatowym.

OECD szacuje, że już na tym etapie możliwa będzie zmiana około 1 100 umów o unikaniu podwójnego opodatkowania. W przypadku Polski zakłada się, że obecnie zostanie zmodyfikowanych 47 umów (Polska zgłosiła do objęcia Konwencją 78 umów). Liczby te będą rosnąć wraz z przystępowaniem do Konwencji kolejnych jurysdykcji.

Wejście w życie pierwszych zmian do umów podatkowych zakładane jest przez OECD na początek 2018 r. (z uwagi na konieczność dokonania ratyfikacji i innych procedur wymaganych przez prawo wewnętrzne państw przystępujących do Konwencji).

Konwencja MLI nie zmieni sposobu rozliczania podatków przez Polaków żyjących za granicą

Wielostronna konwencja podatkowa (Multilateral Instrument to Modify Bilateral Tax Treaties, tzw. konwencja MLI) to umowa podpisana 7 czerwca 2017 r. przez ponad 100 państw. W przypadku Polski zakłada ona zmianę zawartych przez nasz kraj 78 umów o unikaniu podwójnego opodatkowania. MLI ma skuteczniej przeciwdziałać agresywnym optymalizacjom podatkowym na skalę międzynarodową. Wejście w życie pierwszych zmian do umów podatkowych zakładane jest przez OECD na początek 2018 r. (z uwagi na konieczność ratyfikacji i innych procedur wymaganych przez prawo wewnętrzne państw przystępujących do konwencji). Jednakże zmiany wynikające z Konwencji będą miały zastosowanie dopiero od następnego po ratyfikacji roku kalendarzowego lub nawet później.

Polacy pracujący za granicą nie będą opodatkowani w Polsce

Jednym z wielu rozwiązań, które przewiduje konwencja, jest wprowadzenie tzw. metody kredytu podatkowego, która ma pomóc w odzyskania władztwa podatkowego nad dochodami dotychczas „zwalnianymi" na mocy umów. Przepis o „kredycie podatkowym" będzie miał zastosowanie do korporacji, a nie do osób fizycznych. W Polsce do osób fizycznych będzie miała zastosowanie tzw. „ulga abolicyjna". Oznacza to w uproszczeniu, że dochody osiągane z pracy za granicą przez Polaków nie są opodatkowane w Polsce.

Natomiast Polacy, którzy przenieśli się za granicę razem ze swoimi rodzinami i tam pracują, w ogóle nie są objęci opodatkowaniem w Polsce, ponieważ zgodnie z umowami o unikaniu podwójnego opodatkowania nie są rezydentami dla celów podatkowych w Polsce.

Jeśli ktoś wyjeżdża do pracy za granicą na krótki czas i wraca do Polski (np. zostawił tu rodzinę), to może podlegać opodatkowaniu w Polsce, ale wówczas zastosowanie znajdzie przepis o uldze abolicyjnej i taki pracownik nie zapłaci podatku w Polsce. Taka osoba może być obowiązana do wykazania zagranicznych dochodów swoim polskim zeznaniu podatkowym. Jednakże w Ministerstwie Finansów rozważane jest wprowadzenie rozwiązań usuwających niepotrzebne obowiązki administracyjne w tym zakresie.

Zobacz:

• tabelę wyjaśniającą wpływ ratyfikowania konwencji wielostronnej MLI na dochody Polaków w UK (plik docx 885 KB)
• tabelę wyjaśniającą wpływ ratyfikowania konwencji wielostronnej MLI na dochody Polaków w UK (plik pdf 222 KB)

Jakie były powody przyjęcia przez Polskę art. 5 Konwencji MLI oraz opcji C w zakresie unikania podwójnego opodatkowania? 

W odpowiedzi na interpelację poselską nr 15665, w sprawie zmiany metody podwójnego opodatkowania Polaków pracujących za granicą oraz Konwencji wielostronnej implementującej środki traktatowego prawa podatkowego mające na celu zapobieganie erozji podstawy opodatkowania i przenoszeniu zysku, sporządzonej w Paryżu dnia 24 listopada 2016 r. (MLI), wskazano, iż celem Konwencji MLI jest zmodyfikowanie sieci istniejących umów o unikaniu podwójnego opodatkowania (dalej: UPO) poprzez implementację przepisów opracowanych w ramach realizowanego przez OECD programu BEPS (Base Erosion and Profits Shifting). Oprócz Polski, dotychczas Konwencja MLI została podpisana przez 70 innych państw i jurysdykcji. Jednym z przepisów Konwencji MLI jest regulacja umożliwiająca zmianę metody unikania podwójnego opodatkowania z metody wyłączenia z progresją na metodę zaliczenia proporcjonalnego (art. 5 Konwencji MLI, opcja C). Planowana zmiana przez Polskę metody unikania podwójnego opodatkowania jest rozwiązaniem mającym na celu walkę z unikaniem opodatkowania i agresywną optymalizacją podatkową. Skutkiem agresywnego planowania podatkowego jest efektywne zwiększenie obciążeń podatkowych ponoszonych przez obywateli – małe i średnie przedsiębiorstwa, a nawet pracowników. Z uwagi na ograniczenie ciężaru podatkowego międzynarodowych koncernów, na pozostałych podmiotach spoczywa ciężar zapewnienia stałych wpływów do budżetu państwa. Zmiana metody unikania podwójnego opodatkowania nie ma na celu i nie spowoduje zwiększenia obciążeń podatkowych osób fizycznych.

Polska wybrała możliwość stosowania tego przepisu. Stąd też, w przypadku UPO, które Polska wskazała do objęcia Konwencją MLI, przewidujących jako metodę unikania opodatkowania metodę wyłączenia, na podstawie Konwencji MLI Polska zamierza dokonać opisanej zmiany metody. Należy jednak zastrzec, że w praktyce zmiana metody nastąpi wyłącznie w przypadku, gdy spełnione zostaną następujące przesłanki:

1. druga strona UPO również wskaże tę UPO do objęcia Konwencją MLI; 
2. druga strona UPO nie złoży zastrzeżenia o niestosowaniu wskazanego powyżej art. 5 Konwencji MLI ani też nie zablokuje możliwości zmiany metody przez Polskę; 
3. Konwencja MLI wejdzie w życie, a zarówno Polska jak i druga strona dokonają jej ratyfikacji. 

Czy w wyniku ratyfikacji Konwencji MLI możliwa będzie sytuacja, ze Polacy pracujący za granica będą musieli dopłacić podatek także w Polsce?

W stosunku do obywateli polskich pracujących i mieszkających na stale za granicą zmiana metody unikania podwójnego opodatkowania nie znajdzie w ogóle zastosowania, a ich sytuacja prawnopodatkowa nie ulegnie zmianie. W przypadku osób fizycznych mieszkających na stałe w Polsce i pracujących za granicą (np. czasowo) zmiana metody unikania podwójnego opodatkowania z metody wyłączenia z progresją na metodę zaliczenia proporcjonalnego będzie wyłącznie oznaczać obowiązek złożenia rocznego zeznania podatkowego w Polsce i nie wpłynie na wysokość podatku z uwagi na specjale rozwiązania przewidziane w ustawie o PIT. Osoby te będą bowiem mogły skorzystać z ulgi o której mowa w art. 27g ustawy o PIT. Zgodnie ze wskazanym przepisem osoby, które uzyskują dochody za granicą opodatkowane w Polsce zgodnie z metodą zaliczenia proporcjonalnego mają prawo odliczyć od podatku dochodowego, obliczonego zgodnie z art. 27 ustawy o PIT, kwotę stanowiącą różnicę między podatkiem obliczonym zgodnie z art. 27 ust. 9 albo 9a tej ustawy (tj. według metody zaliczenia proporcjonalnego), a kwotą podatku obliczonego za dany rok podatkowy przy zastosowaniu do tych dochodów zasad określonych w art. 27 ust. 8 ustawy o PIT - wyjaśniono w odowiedzi na ww. interpelację.

Czy podatnik, aby skorzystać z ulgi abolicyjnej, będzie musiał składać roczne zeznanie podatkowe w polskim urzędzie skarbowym?

W ww. odpowiedzi na interpelację z upoważnienia Ministra Rozwoju i Finansów Paweł Gruza Podsekretarz Stanu w Ministerstwie Finansów wskazał też, że obowiązek złożenia zeznania podatkowego nie wynika z przepisów Ustawy PIT o uldze abolicyjnej, lecz z zastosowania metody zaliczenie proporcjonalnego. Obowiązek taki występuje tam, gdzie metoda zaliczenia proporcjonalnego jest stosowana w konkretnej umowie o unikaniu podwójnego opodatkowania.

Czy wiadomo, jak wielu Polaków pracujących za granicą mogą dotyczyć powyższe zmiany?

Do momentu ostatecznej ratyfikacji Konwencji MLI przez inne państwa nie jest znana liczba umów o unikaniu podwójnego opodatkowania, które zostaną zmienione w zakresie wyboru metody. Tym samym nie można oszacować definitywnie liczby osób fizycznych, których zmiana będzie dotyczyć. Czy w Ministerstwie Finansów trwają prace legislacyjne mające na celu uniknięcie ewentualnych negatywnych skutków ratyfikacji konwencji MLI w zakresie podwójnego opodatkowania dla Polaków pracujących za granicą, w tym zwłaszcza w zakresie zniesienia obowiązku składania rocznego zeznania podatkowego w Polsce o ile te osoby nie uzyskują innych dochodów podlegających opodatkowaniu w Polsce.

W chwili obecnej Ministerstwo Finansów prowadzi prace mające na celu wprowadzenie rozwiązań usuwających dodatkowe obowiązki administracyjne w związku ze zmianą metody unikania podwójnego opodatkowania - wyjaśnił Podsekretarz Stanu. 

A.J.
Zespół e-prawnik.pl