Rodzinna piecza zastępcza szansą na drugi dom

- „Rodzinna piecza zastępcza jest szansą dla dzieci na drugi dom, jeżeli nie mają możliwości mieszkania w domu biologicznym” – powiedziała minister Elżbieta Rafalska. Dane resortu potwierdzają utrzymanie pożądanej przewagi formy rodzinnej nad instytucjonalną. W pieczy instytucjonalnej przebywa ok. 24 % ogółu dzieci umieszczonych w pieczy zastępczej, natomiast w pieczy typu rodzinnego – 76 %.

Działania resortu zmierzają także do tego, aby do pieczy zastępczej trafiało dużo mniej dzieci niż to jest obecnie, a te które musiały zostać - z uwagi na problemy opiekuńczo-wychowawcze - mogły jak najszybciej do rodziny powrócić. - „W sytuacji gdy dziecko zostanie umieszczone w pieczy zastępczej, automatycznie rodzinie zostanie przydzielony asystent rodziny, który poprzez intensywną pracę z rodziną ma doprowadzić do jak najszybszego powrotu dziecka do rodziny” – zapowiedziała Minister. 

Nadal rozwijane będą rodzinne formy pieczy zastępczej. Natomiast  ograniczone zostanie umieszczania dzieci w placówkach opiekuńczo – wychowawczych. „Jako resort preferujemy rodzinne formy pieczy zastępczej” – powiedziała Elżbieta Rafalska wskazując przy tym na plany stworzenia rejestru centralnego miejsc w pieczy zastępczej, który będzie prowadzony będzie przez ministra rodziny. Dzięki rejestrowi sąd rodzinny, umieszczając dziecko w pieczy zastępczej, będzie miał informację o wolnych miejscach w pieczy zastępczej na terenie całej Polski. Obecnie sąd posiada dane w tym zakresie dotyczące tylko powiatu, na terenie którego działa. Dzięki rejestrowi możliwe będzie szybsze znalezienie odpowiedniej rodziny zastępczej.

- „Przedmiotem naszej największej troski są dzieci w wieku poniżej 7 roku życia, które powinny trafiać do rodzin zastępczych, a nie do pieczy zastępczej o charakterze instytucjonalnym” – powiedziała Minister Rodziny. Wprowadzony zostanie zakaz umieszczania dziecka poniżej 10. roku życia w placówce opiekuńczo-wychowawczej z wyłączeniem przypadku gdy w placówce umieszczona jest matka lub ojciec tego dziecka. 

- „Chcemy także jeszcze bardziej  usamodzielnić wychowanków, by mieli lepszy start w dorosłe życie” – podkreślił z kolei wiceminister Bartosz Marczuk. Projekt nowelizacji wprowadza zasadę, że dodatek wychowawczy w części odpowiadającej do 80% jego wysokości wypłacany będzie nadal rodzinie zastępczej, natomiast pozostała jego część gromadzona będzie przez starostę na wyodrębnionym rachunku bankowym. Środki te wypłacane będą dziecku w momencie jego usamodzielniania. 

Całość zadań dotycząca adopcji międzynarodowej będzie prowadzona przez resort rodziny,  a nie jak ma to miejsc obecnie zarówno przez ministerstwo jak i przez ośrodek adopcyjny, który dokonywał kwalifikacji dziecka do adopcji międzynarodowej.

Zaproponowana została także nowelizacja Kodeksu pracy w zakresie prawa do urlopu na warunkach urlopu macierzyńskiego przysługującego rodzicom adopcyjnym. Aktualnie prawo to przysługuje rodzicom adopcyjnym, którzy przysposabiają dziecko w wieku do 7. roku życia. Proponuje się przyznanie tego uprawnienia (5 lub 10 tygodni urlopu) również rodzicom, którzy przysposobili starsze dzieci. „Będzie to zachętą dla wielu rodzin, by adoptować także dzieci starsze  – podsumowała minister Rafalska.

Projekt nowelizacji ustawy o wspieraniu rodziny i systemie pieczy zastępczej trafi teraz do uzgodnień międzyresortowych.

Od wejścia w życie ustawy o wspieraniu rodziny i systemie pieczy zastępczej, czyli od 1 stycznia 2012 roku, etapowo wdrażany jest w Polsce proces przekształceń w obszarze pieczy zastępczej. Ma on na celu oparcie systemu na rodzinnych formach pieczy zastępczej i ograniczenie roli placówek opiekuńczo-wychowawczych. Mimo zadowalającego kierunku i tendencji, proces przekształceń nie przebiega wystarczająco dynamicznie. Efekt? Spełnienie ustawowych terminów stoi pod znakiem zapytania. Resort rodziny wie, jak temu zaradzić.

Coraz mniej dzieci w pieczy zastępczej

W 2016 roku w pieczy zastępczej zostało umieszczonych ponad 74 tys. dzieci. To o 2,3% mniej niż rok wcześniej. W ubiegłym roku (według wstępnych danych) w pieczy zastępczej znajdowało się ponad 73 tys. A to oznacza, że mamy do czynienia z dalszym spadkiem – tym razem o 2,1%.

Deinstytucjonalizacja wciąż zbyt powolna

W pieczy instytucjonalnej przebywa ok. 24% ogółu dzieci umieszczonych w pieczy zastępczej. Pozostałe 76% dzieci przebywa w pieczy typu rodzinnego. Dane statystyczne potwierdzają więc utrzymanie pożądanej przewagi formy rodzinnej nad instytucjonalną. Niestety zbyt wolne tempo zmian deinstytucjonalizacyjnych w obszarze pieczy zastępczej wynika z ciągle niewystarczającej liczby podmiotów rodzinnej pieczy zastępczej. Co więcej, skutkuje występującym wciąż umieszczaniem
w pieczy zastępczej o charakterze instytucjonalnym dzieci w wieku poniżej 7 roku życia. Na koniec 2016 roku w placówkach przebywało 1 876 dzieci małych (do 6 lat). Rok później było to 1 744 dzieci.

Zwiększenie podaży usług na rzecz rodziny i dziecka

Resort rodziny chce przyspieszyć proces zmian w pieczy zastępczej. Służyć temu będzie wspieranie rodziny poprzez zwiększenie podaży usług na rzecz rodziny i dziecka. Wszystko po to, aby do pieczy zastępczej trafiało dużo mniej dzieci niż obecnie, a te, które - z uwagi na problemy opiekuńczo-wychowawcze zostaną w umieszczone w pieczy – mogły jak najszybciej do wrócić do rodziny.

W praktyce chodzi tu o umożliwienie każdej, a nie tylko dotkniętej kryzysem, rodzinie wychowującej dziecko skorzystanie ze wsparcia gminy. Będzie ono obejmować m.in. poradnictwo oraz ofertę placówek wsparcia dziennego.

W razie umieszczenia dziecka w pieczy zastępczej rodzinie automatycznie zostanie przydzielony asystent rodziny. Poprzez intensywną pracę  z rodziną doprowadzi on do jak najszybszego powrotu dziecka do domu. Obecnie zdarza się, że rodzina, której dziecko zostało umieszczone w pieczy zastępczej, nie otrzymuje wsparcia ze strony asystenta rodziny.

Preferowane rodzinne formy pieczy zastępczej

Ministerstwo Rodziny, Pracy i Polityki Społecznej stawia na rozwój rodzinnych form pieczy zastępczej i ograniczenie umieszczania dzieci w placówkach opiekuńczo - wychowawczych. Mimo pozytywnych zmian w obszarze pieczy zastępczej i zwiększającego się odsetka dzieci przebywających w rodzinnych formach,  w placówkach opiekuńczo-wychowawczych nadal przebywa ok. 17,5  tys. dzieci. 1,7 tys. z nich to dzieci do 7 roku życia.

Rejestr centralny miejsc w pieczy zastępczej

Kluczową zmianą dająca szansę na efektywne i dużo szybsze poszukiwanie wolnych miejsc zwłaszcza w pieczy zastępczej o charakterze rodzinnym na terenie Polski jest stworzenie rejestru centralnego miejsc w pieczy zastępczej. Rejestr ten będzie prowadził minister rodziny. Dzięki rejestrowi sąd rodzinny, umieszczając dziecko w pieczy zastępczej, będzie miał informację o wolnych miejscach w pieczy zastępczej na terenie całej Polski.

Obecnie sąd posiada dane w tym zakresie tylko w odniesieniu do powiatu, na terenie którego działa. Rejestr umożliwi nie tylko szybsze znalezienie odpowiedniej rodziny zastępczej, ale także łączenie w jednej formie pieczy rodzeństw, które wcześniej zostały rozdzielone i umieszczone w różnych formach pieczy zastępczej.

Zakaz umieszczania  dzieci w placówkach

Reforma pieczy zastępczej będzie polegała również na wprowadzeniu zakazu umieszczania dziecka poniżej 10 roku życia w placówce opiekuńczo-wychowawczej. Zakaz ten nie będzie obowiązywał, gdy w placówce będzie przebywać matka lub ojciec dziecka. Obecnie ustawa dopuszcza umieszczanie małych dzieci również w innych szczególnie uzasadnionych przypadkach. Jest to jednak nadużywane przez powiaty i orzekające w sprawie umieszczania dziecka sądy.

Zgoda na nową placówkę tylko wyjątkowo

W myśl nowych przepisów wojewoda będzie mógł wydać zezwolenie na utworzenie nowej placówki opiekuńczo-wychowawczej wyłącznie w wyjątkowych przypadkach. W tym zakresie będzie kierował się opracowanymi przez Ministerstwo Rodziny wytycznymi dotyczącymi rozwoju pieczy zastępczej w Polsce.

Zadania powiatu i gminy

W celu skłonienia powiatów do tworzenia nowych rodzin zastępczych i ograniczenia liczby placówek proponuje się, by w przypadku skierowania przez powiat dziecka do placówki opiekuńczo-wychowawczej, powiat sam pokrywał związane z tym koszty. Gmina nie partycypowałaby w kosztach pobytu dziecka w placówce. Nowelizacja dotychczasowych przepisów zakłada zmiany w zakresie współfinansowania przez gminę pobytu dziecka w pieczy zastępczej, tak aby jeszcze bardziej stymulować gminy do pracy z rodziną w kierunku jak najszybszego powrotu dziecka do rodziny.

Szkolenia dla kandydatów na rodziców zastępczych w każdym powiecie

Zgodnie z projektem nowelizacji, kandydaci na rodziców zastępczych mogliby odbyć niezbędne szkolenie i uzyskać kwalifikacje w każdym, a nie tylko – jak to ma miejsce obecnie – wyłącznie we własnym powiecie.

Część dodatku wychowawczego na usamodzielnienie

Ważną zmiana dla rodzin zastępczych i prowadzących rodzinne domy dziecka dotyczy dodatku wychowawczego. Obecnie dodatek ten jest wypłacany w wysokości świadczenia wychowawczego (500 zł). Projekt wprowadza zasadę, że dodatek wychowawczy w części odpowiadającej do 80% jego wysokości nadal będzie wypłacany rodzinie zastępczej. Pozostała część dodatku gromadzona będzie przez starostę na wyodrębnionym rachunku bankowym. Odłożone w ten sposób środki będą wypłacane dziecku w momencie jego usamodzielniania. Takie rozwiązanie pozwoli gromadzić środki finansowe na przyszłe potrzeby osób opuszczających pieczę zastępczą.

Bieżące potrzeby osób umieszczanych w rodzinnej pieczy zastępczej są pokrywane ze świadczenia na pokrycie kosztów utrzymania dziecka, otrzymywanego miesięcznie przez rodziny zastępcze i osoby prowadzące rodzinne domy dziecka.

Nie ulega wątpliwości, że okres usamodzielnienia wymaga silniejszego wzmocnienia finansowego.

Z tego powodu część dodatku wychowawczego będzie gromadzona dla dzieci. Należy zauważyć, że obecnie w wielu rodzinach zastępczych tak się właśnie dzieje.

Wynagrodzenie dla rodzin zastępczych i prowadzących rodzinne domy dziecka

Nowe przepisy zakładają, że wynagrodzenie przysługujące rodzinie zastępczej zawodowej i prowadzącemu rodzinny dom dziecka nie może być niższe niż kwota minimalnego wynagrodzenie za pracę.

Adopcje międzynarodowe po nowemu

Wprowadzenie w 2017 roku ograniczeń w adopcjach międzynarodowych wyznaczyło początek zmian w tym zakresie. W myśl projektowanych przepisów nowym rozwiązaniem będzie przekazanie całości zadań związanych z adopcją międzynarodową resortowi rodziny. Obecnie kompetencje w tym obszarze posiada zarówno ministerstwo, jak i ośrodek adopcyjny, który dokonuje kwalifikacji dziecka do adopcji międzynarodowej.

Większa rola ministra rodziny

Projekt ustawy zwiększa rolę ministra rodziny w zakresie organizacji ośrodków adopcyjnych. Zgodnie z nowymi przepisami, minister rodziny może wystąpić do samorządu województwa o utworzenie ośrodka adopcyjnego lub jego likwidację. Co ważne, samorząd województwa będzie takim wystąpieniem związany. To duże udogodnienie dla rodzin planujących przysposobienie dziecka, biorąc pod uwagę, że w niektórych dużych województwach liczba ośrodków adopcyjnych jest zbyt mała, a w innych działa tylko jeden ośrodek adopcyjny.

Ciągłość procedur i stabilna sytuacja ośrodków adopcyjnych

Nowe przepisy przewidują, że zlecenie realizacji zadań ośrodkowi adopcyjnemu będzie następowało na czas nieokreślony. W myśl dotychczas obowiązujących przepisów marszałek województwa zleca prowadzenie ośrodka adopcyjnego na okres co najmniej 5 lat. Proponowana zmiana ma na celu zagwarantowanie ciągłości prowadzonych procedur adopcyjnych przez ośrodki adopcyjne oraz zapewnienie ich stabilnej struktury na terenie całego kraju.

Zmiany w Kodeksie rodzinnym i opiekuńczym…

Projekt nowelizacji dotychczasowych przepisów zakłada również zmianę w Kodeksie rodzinnym i opiekuńczym. Zmierza ona do wydłużenia do 14 tygodni okresu, w którym rodzice mogą wyrazić zgodę na przysposobienie bez wskazania przysposabiającego (tzw. przysposobienie blankietowe). Obecnie okres ten wynosi 6 tygodni i wydaje się zbyt krótki na podjęcie tak nieodwracalnej w skutkach decyzji. Wydłużenie tego okresu pozwoli na prowadzenie intensywnej pomocy rodzinie. Co ważne, może przyczynić się do zmiany decyzji w sprawie zgody na przysposobienie dziecka.

… i w Kodeksie pracy

Nowelizacja przewiduje również istotne zmiany w zakresie prawa do urlopu na warunkach urlopu macierzyńskiego przysługującego rodzicom adopcyjnym. Aktualnie prawo to przysługuje rodzicom adopcyjnym, którzy przysposabiają dziecko w wieku do 7 roku życia, a w przypadku dziecka, wobec którego podjęto decyzję o odroczeniu obowiązku szkolnego, nie dłużej niż do ukończenia przez nie 10. roku życia.

W myśl projektowanych przepisów proponuje się przyznanie wspomnianego uprawnienia (5 lub 10 tygodni urlopu) również tym rodzicom, którzy przysposobili starsze dzieci. Rozwiązanie to będzie sprzyjać budowaniu więzi rodziców adopcyjnych z dzieckiem, które pojawia się w rodzinie. Nie ulega wątpliwości, że budowanie więzi jest w tym przypadku trudniejsze niż w rodzinach biologicznych. Wymaga więcej pracy i zaangażowania, a – co się z tym wiąże – również czasu. Przyznanie uprawnienia do urlopu na warunkach urlopu macierzyńskiego także rodzicom adopcyjnym decydującym się na przysposobienie dzieci starszych jest zatem w pełni uzasadnione. Rozwiązanie ma szansę wpłynąć na decyzje o adopcji dzieci starszych.