Zwolnienie z tajemnicy statystycznej
Rzecznik Praw Obywatelskich złożył do Trybunału Konstytucyjnego wniosek o stwierdzenie niezgodności art. 180 § 1 k.p.k., w zakresie zezwalającym na zwolnienie z tajemnicy statystycznej, z art. 51 ust. 2 w zw. z art. 31 ust. 3 Konstytucji RP, art. 47 w zw. z art. 31 ust. 3 Konstytucji RP, art. 42 ust. 3 Konstytucji RP i art. 2 Konstytucji RP.
Powyższy wniosek złożony został po zbadaniu problematyki podniesionej przez Prezesa Głównego Urzędu Statystycznego, który zwrócił się do Rzecznika ze skargą na praktyki prokuratur, które w prowadzonych przez siebie sprawach, w oparciu o art. 180 § 1 k.p.k., wydawały postanowienia o zwolnieniu dyrektorów Urzędów Statystycznych z tajemnicy zawodowej (statystycznej), po czym na podstawie art. 217 § 1 i 2 k.p.k. żądały wydania kopii sprawozdań statystycznych składanych przez oznaczone w postanowieniach podmioty.
We wniosku Rzecznik przedstawił analizę systemu statystyki publicznej, wypełniającej swoje zadania w ramach ukształtowanych przez Ustawę z dnia 29.06.1995 r. o statystyce publicznej. Ustawa ta ustanawia tajemnicę statystyczną chroniącą dane zbierane dla celów statystycznych, jak również przewiduje możliwość gromadzenia tych danych na zasadzie obowiązku. Tajemnica ta jednak -jak się powszechnie uważa - może zostać uchylona w trybie art. 180 § 1 k.p.k., tj. przepisu przewidującego generalną możliwość zwolnienia z tajemnicy zawodowej postanowieniem sądu lub prokuratora.
We wniosku Rzecznik podkreślił szczególne znaczenie dobra w postaci wiarygodności statystyki publicznej dla sprawnego funkcjonowania całego państwa. Wskazał również, iż obowiązek statystyczny może powodować konieczność udzielenia przez podmioty prywatne bardzo wielu informacji, o fundamentalnym znaczeniu. Istotne jest przy tym, iż obowiązek statystyczny ustanowiony został ustanowiony niemalże wyłącznie w interesie publicznym, nie zaś w interesie indywidualnym respondenta. W konsekwencji także tajemnica statystyczna zagwarantowana została nie tylko w celu ochrony prywatności (ochrony interesu indywidualnego) lecz także, a nawet przede wszystkim, w celu ochrony interesu publicznego, polegającego na zabezpieczeniu wiarygodności statystyk publicznych.
Uzasadniając zarzut niezgodności art. 180 § 1 k.k. w powyższym zakresie z art. 51 ust. 2 Konstytucji (zgodnie z którym „Władze publiczne nie mogą pozyskiwać, gromadzić i udostępniać innych informacji o obywatelach niż niezbędne w demokratycznym państwie prawnym") w zw. z art. 31 ust. 3 Konstytucji, Rzecznik wskazał na naruszenie przez art. 180 § 1 k.p.k. zasady proporcjonalności, stanowiącej, iż ograniczenie wolości i praw możliwe jest tylko wtedy, gdy jest racjonalne i uzasadnione wynikającymi z tego ograniczenia korzyściami ogólnospołecznymi. Tymczasem, jak jednomyślnie i stanowczo wskazują eksperci w dziedzinie statystyki, wykorzystanie danych statystycznych dla celów postępowania karnego godzi w wiarygodność statystyki, podważając w konsekwencji funkcjonowanie całego systemu statystyki publicznej. Niesie to ryzyko uniemożliwienia funkcjonowania obiektywnej i rzetelnej statystyki publicznej, z trudnymi do oszacowania szkodami dla państwa i instytucji publicznych. Dlatego też w ocenie Rzecznika niebezpieczeństwo wynikające z ujawnienia tajemnicy statystycznej organom wymiaru sprawiedliwości jest znacznie większe, niż płynące z tego korzyści dla interesu publicznego, wobec czego gromadzenie danych statystycznych przez władze publiczne uznać należy za niekonstytucyjne. Niezależnie od tego Rzecznik zaznaczył, powołując się na orzecznictwo Trybunału Konstytucyjnego, że naruszenie autonomii informacyjnej jednostki poprzez żądanie danych statystycznych, możliwe jest tylko wtedy, gdy pozyskanie zawartych w nich informacji było konieczne, a nie tylko wygodne czy użyteczne. Zdaniem Rzecznika art. 180 § 1 k.p.k nie spełnia standardów „konieczności", gdyż umożliwia zwolnienie z tajemnicy statystycznej bez ustanowienia jakichkolwiek przesłanek dopuszczalności takiego rozstrzygnięcia.
Nadto niedostatecznie ukształtowana kontrola zażaleniowa decyzji w powyższym przedmiocie sprawia, iż istnieje ryzyko pochopnego zwolnienia z tajemnicy statystycznej. Z tych samych względów, co wskazane powyżej, unormowanie art. 180 § 1 k.p.k. w odniesieniu do tajemnicy statystycznej, narusza art. 47 Konstytucji, statuujący ochronę prywatności jednostki.
Art. 42 ust. 3 Konstytucji natomiast wyraża fundamentalną zasadę prawa karnego - zasadę domniemania niewinności.
Jedną z konsekwencji procesowych zasady domniemania niewinności jest zasada nemo se ipsum accusare tenetur, gwarantująca oskarżonemu, iż nie może on zostać przymuszony do dostarczania dowodów przeciwko sobie. Możliwość zwolnienia z tajemnicy statystycznej narusza tę zasadę, naruszając tym samym Konstytucję. Dane statystyczne bowiem, które podejrzany (oskarżony) ma obowiązek przekazać organom statystycznym, mogą zostać wykorzystane przeciwko niemu w postępowaniu karnym, po zwolnieniu przez prokuraturę lub sąd z tajemnicy statystycznej. Tym samym niejako bowiem „okrężną drogą" podejrzany (oskarżony) zmuszony zostaje do dostarczenia dowodów przeciwko sobie, co dokonuje się za pośrednictwem organów statystycznych.Rzecznik we wniosku przytoczył także międzynarodowe akty prawne, w świetle których niedopuszczalne jest udostępnianie danych statystycznych w innych celach, niż statystyczne. Stanowią one wyraz przekonania, iż nienaruszalność tajemnicy statystycznej jest standardem prawnym, który winien być bezwzględnie przestrzegany w demokratycznym państwie prawnym.
Źródło: www.rpo.gov.pl
A.J.
Zespół e-prawnik.pl
Skomentuj artykuł - Twoje zdanie jest ważne
Czy uważasz, że artykuł zawiera wszystkie istotne informacje? Czy jest coś, co powinniśmy uzupełnić? A może masz własne doświadczenia związane z tematem artykułu?