Gdy odziedziczyłeś wkład mieszkaniowy... - opinia prawna

Opinia prawna

Z przedstawionego przez Panią stanu faktycznego wynika, że odziedziczyła Pani po ojcu połowę wierzytelności z tytułu wkładu mieszkaniowego związanego ze spółdzielczym lokatorskim prawem do lokalu mieszkalnego (zwane dalej lokatorskim prawem). Pozostałą część odziedziczyła druga żona zmarłego, której obecnie przypadło lokatorskie prawo. Jak słusznie zauważyła Pani, lokatorskie prawo jest niezbywalne i nie przechodzi na spadkobierców (art. 9 ust. 3 ustawy o spółdzielniach mieszkaniowych - Dz. U. 2001 r., Nr 4, poz. 27 ze zm. Ustawa ta weszła w życie dnia 23 kwietnia 2001 r., do tego czasu w zakresie uregulowanym w tej ustawie obowiązywały przepisy ustawy z dnia 16 września 1982 r.

- Prawo spółdzielcze - art. 218 - 221. Unormowania w tym zakresie są jednak bardzo do siebie zbliżone i choć poniższe omówienie oparte zostało na ustawie o spółdzielniach mieszkaniowych zachowuje w pełni aktualność także w przypadku gdyby rozstrzygnięcie sądu zapadło w oparciu o przepisy Prawa spółdzielczego). Żona zmarłego mogła uzyskać lokatorskie prawo na podstawie art. 14 ust. 1 albo art. 15 ust. 2 tej ustawy - w zależności od tego czy lokatorskie prawo przysługiwało obojgu małżonkom czy też tylko zmarłemu.

Skoro wkład mieszkaniowy podlegał w całości dziedziczeniu to wnioskujemy, że lokatorskie prawo przysługiwało tylko zmarłemu, będącemu członkiem spółdzielni mieszkaniowej. Dlatego też żona zmarłego zapewne wystąpiła (na podstawie art. 15 ust. 2 ustawy) z roszczeniem o przyjęcie do spółdzielni i zawarcie umowy o ustanowienie spółdzielczego lokatorskiego prawa do lokalu mieszkalnego, gdyż zamieszkiwała ze zmarłym w tym lokalu. Pojawia się pytanie, jak może Pani odzyskać część wkładu mieszkaniowego, odziedziczonego po zmarłym. Aby na nie odpowiedzieć warto sięgnąć do orzecznictwa Sądu Najwyższego dotyczącego tej tematyki. „Jeżeli przed podziałem majątku wspólnego małżonków, w skład którego wchodziło spółdzielcze prawo do lokalu (...), członkostwo tego z małżonków, z którym związane było spółdzielcze prawo do lokalu, z jakiejkolwiek przyczyny wygasło, a w szczególności na skutek śmierci tego małżonka, przedmiotem podziału jest wkład mieszkaniowy. Wkład ten może być przyznany jednemu z uczestników postępowania w całości bądź - stosownie do okoliczności - wierzytelność z tytułu wkładu może być podzielona między nich (...) W tym ostatnim wypadku drugi małżonek korzysta tylko z dodatkowego przywileju polegającego na tym, że przysługuje mu pierwszeństwo przyjęcia do spółdzielni i uzyskania spółdzielczego prawa do lokalu (...) Wkład staje się wówczas zwykłą wierzytelnością, która może być podzielona lub przyznana w całości jednemu z uczestników postępowania.” (wytyczne SN z dnia 30 listopada 1974 r. w zakresie stosowania przepisów o podziale majątku wspólnego, jeśli w skład tego majątku wchodzi spółdzielcze prawo do lokalu OSNCP 1975, poz. 37).
Sąd Najwyższy wyraźnie odróżnia pojęcie wkładu mieszkaniowego od wierzytelności z tytułu wkładu mieszkaniowego.

Jak wynika z powyższego orzeczenia, w sytuacji, gdy suma wkładu została podzielona między spadkobierców to żaden z nich nie odziedziczył części wkładu, lecz wierzytelność z tytułu wkładu. Oznacza to, że ani Pani, ani żonie zmarłego nie przysługiwał wkład mieszkaniowy. Z uwagi na fakt, że żona zmarłego zamieszkiwała z nim tuż przed śmiercią w lokalu spółdzielczym, miała pierwszeństwo w wystąpieniu do spółdzielni o przyjęcie w poczet członków i zawarcie umowy o ustanowienie lokatorskiego prawa po zmarłym. W tym jednak wypadku, skoro nie doszło do opróżnienia lokalu mieszkalnego to roszczenie o wypłatę wkładu w stosunku do spółdzielni nie stało się wymagalne (zgodnie z art. 11 ust. 2 ustawy). Jednakże przysługuje Pani roszczenie o zapłatę kwoty odpowiadającej połowie wkładu mieszkaniowego w stosunku do żony zmarłego. Przyjęcie innego rozwiązania prowadziłoby do niesłusznego wzbogacenia małżonka pozostałego przy życiu kosztem spadkobierców małżonka zmarłego. (wytyczne SN z dnia 30 listopada 1974 r. w zakresie stosowania przepisów o podziale majątku wspólnego, jeśli w skład tego majątku wchodzi spółdzielcze prawo do lokalu OSNCP 1975, poz. 37).

Jeśli zaś lokatorskie prawo przysługiwało małżonkom wspólnie to wówczas: „prawo to, jako należące od chwili śmierci (zmarłego) małżonka wyłącznie do małżonka pozostającego przy życiu, nie może być przedmiotem podziału. Pozostałym spadkobiercom przysługuje względem tego małżonka jedynie roszczenie o zapłatę określonej sumy tytułem spłaty za wkład (...) Wkład ten jest prawem majątkowym ściśle związanym ze spółdzielczym prawem do lokalu, przeto dopóki to ostatnie prawo istnieje i przysługuje jednemu z pierwotnie współuprawnionych, dopóty wkład nie ma samodzielnego bytu. Oczywiście przyjęcie takiego rozwiązania nie może prowadzić do niesłusznego wzbogacenia małżonka pozostałego przy życiu kosztem spadkobierców małżonka zmarłego. Dlatego należy przyjąć, że skoro uzyskał on, jako prawo wyłącznie jemu przysługujące, wspólne dotychczas spółdzielcze prawo do lokalu, to na części spadkobierców zmarłego należy zaliczyć odpowiednie kwoty z tytułu ich udziału we wspólnym wkładzie.”(wytyczne SN z dnia 30 listopada 1974 r. w zakresie stosowania przepisów o podziale majątku wspólnego, jeśli w skład tego majątku wchodzi spółdzielcze prawo do lokalu OSNCP 1975, poz. 37). W takiej zatem sytuacji również przysługiwałoby Pani roszczenie o zapłatę kwoty odpowiadającej 1/4 wkładu mieszkaniowego w stosunku do żony zmarłego.

W obu powyższych przypadkach rozważania na temat zależności pomiędzy wielkością wkładu mieszkaniowego i wielkością „metrażu” mieszkania są bezprzedmiotowe. Jeśli chodzi o sposób dochodzenia roszczeń przed sądem w Poznaniu to należy podkreślić, że albo Pani albo pełnomocnik będziecie musieli pokonać barierę odległości, dzielącą Lublin od Poznania. Może to być również adwokat z Lublina. Musi się jednak Pani liczyć z koniecznością stawiennictwa przed sądem w Poznaniu, gdy tamtejszy sąd uzna to za potrzebne. Ważne jest też aby ustalono kwotę wierzytelności z tytułu wkładu mieszkaniowego przypadając na Panią aby w ten sposób oszacować koszty do dochodzenia tej kwoty.