Kiedy zasadny jest wniosek o ubezwłasnowolnienie? - opinia prawna

Stan faktyczny

Moja sprawa związania jest z chorą psychicznie matką. Otóż, niecały miesiąc temu złożyłam do sądu w Polsce (aktualnie przebywam w Danii) wniosek o ubezwłasnowolnienie mojej mamy. Moja mam jest chora psychicznie, nie może kierować swoim postępowaniem, potrzebuje stałej opieki i pieczy nad majątkiem. Ja niestety nie mogę sprawować nad mamą tych czynności, jako że od 5 lat mieszkam w Danii, tutaj założyłam sobie rodzinę, tu pracuję i tu ułożyłam sobie życie. Mama potrzebuje stałej opieki, posiada bowiem mieszkanie i majątek i obawiam się o to, że sama nie da sobie rady z prowadzeniem spraw związanych z zarządem majątkiem i podejmowaniem czynności dotyczących majątku. Jak przepisy prawne regulują zagadnienie ubezwłasnowolnienia? Kiedy sąd może orzec ubezwłasnowolnienie? Czy dane podane przeze mnie we wniosku (choroba psychiczna mamy, moje oddalenie od miejsca zamieszkania, nie radzenie sobie przez mamę z podstawowymi sprawami) są wystarczające do ubezwłasnowolnienia mamy? Sąd wezwał mnie do stawiennictwa na następne posiedzenie - obecność obowiązkowa - czy nie mogę umocować do stawiennictwa w moim imieniu adwokata czy też radcę prawnego? Chciałabym otrzymać kopię protokołu z pierwszego posiedzenia - jak mogę ją uzyskać?

Opinia prawna

Niniejsza opinia prawna została sporządzona na podstawie następujących aktów prawnych:

• Ustawy z dnia z dnia 23 kwietnia 1964 r. Kodeks cywilny (Dz.U. Nr 16, poz. 93 ze zm.),

• Ustawy z dnia z dnia 17 listopada 1964 r. Kodeks postępowania cywilnego (Dz.U. Nr 43, poz. 296 ze zm.).

Kodeks cywilny rozróżnia dwa rodzaje ubezwłasnowolnienia: częściowe jak i całkowite. Przesłanki oraz tryb postępowania w obu tych przypadkach są jednak niemalże jednakowe - zawsze niezbędnym jest wykazanie choroby psychicznej, niedorozwoju umysłowego lub innego rodzaju zaburzeń psychicznych. Jak wynika z przedstawionego stanu faktycznego, wniosła Pani o ubezwłasnowolnienie całkowite mamy.

Ubezwłasnowolnienie całkowite możliwe jest w stosunku do osoby, która ukończyła 13 lat, która ze względu na chorobę psychiczną niedorozwój umysłowy bądź też inne zaburzenie czynności psychicznych nie jest w stanie kierować swoim postępowaniem.

Osoba która ma być ubezwłasnowolniona musi być zbadana przez jednego lub więcej biegłych lekarzy psychiatrów. Bez przeprowadzenia dowodu z opinii biegłych niemożliwe jest orzeczenie ubezwłasnowolnienia przez sąd. W kwestii ubezwłasnowolnienia wypowiadał się wielokrotnie Sąd Najwyższy:

• Postanowienie Sądu Najwyższego - Izba Cywilna z dnia 23 października 1973 r. (II CR 548/73) w świetle art. 553 kpc, stanowiącego, że osoba, która ma być ubezwłasnowolniona, musi być zbadana przez jednego lub więcej biegłych psychiatrów, obowiązek zbadania przez psychiatrów istnieje tylko wówczas, gdy zachodzą uzasadnione wątpliwości co do stanu psychicznego uczestnika postępowania.

• Orzeczenie Sądu Najwyższego - Izba Cywilna z dnia 30 kwietnia 1962 r. (2 CR 660/61) Artykuł 12 dekretu z dnia 29 sierpnia 1945 r. w sprawie postępowania o ubezwłasnowolnienie (Dz. U. 1945 r. Nr 40 poz. 225) nie pozwala na ubezwłasnowolnienie bez opinii biegłego lekarza, natomiast nie stoi na przeszkodzie oddaleniu wniosku o ubezwłasnowolnienie bez wysłuchania opinii biegłego, jeżeli cały zebrany materiał w sposób oczywisty stwierdza brak potrzeby ubezwłasnowolnienia.

Sama choroba psychiczna nie stanowi jednak wystarczającej podstawy do ubezwłasnowolnienia. W myśl bowiem art. 13 k.c. niezbędne jest również, aby chory psychicznie nie był w stanie kierować swym postępowaniem. Nie każda zaś choroba psychiczna pociąga za sobą taki skutek. Zależy to od rodzaju i stopnia nasilenia choroby oraz od indywidualnych objawów występujących u danej osoby:

• Postanowienie Sądu Najwyższego - Izba Cywilna z dnia 19 sierpnia 1971 r. (I CR 297/71) w myśl art. 13 § 1 kc choroba psychiczna sama przez się nie stanowi wystarczającej przesłanki ubezwłasnowolnienia, lecz może je uzasadniać tylko wówczas, gdy chory psychicznie nie jest w stanie kierować swym postępowaniem. Nie każda zaś choroba psychiczna pociąga za sobą taki skutek. Zależy to od rodzaju i stopnia nasilenia choroby oraz od indywidualnych objawów występujących u danej osoby. Opinia więc biegłego psychiatry obok stwierdzenia u badanego choroby psychicznej (bądź niedorozwoju albo innych zaburzeń psychicznych) powinna zawierać szczegółową ocenę zakresu jego zdolności kierowania swoim postępowaniem, opartą na gruntownej i wnikliwej analizie jego zachowania się i postępowania, kontaktów z ludźmi w stosunkach rodzinnych, w pracy itp.

Rozpoznając wniosek o ubezwłasnowolnienie sąd winien także wziąć pod uwagę sytuację życiową osoby, która ma być ubezwłasnowolniona:

• Postanowienie Sądu Najwyższego - Izba Cywilna z dnia 3 grudnia 1974 r.( I CR580/74) do ubezwłasnowolnienia nie wystarcza ustalenie, że spełnione są przesłanki choroby psychicznej, niedorozwoju psychicznego albo innego rodzaju zaburzeń psychicznych. Musi ponadto zachodzić niemożność kierowania swym postępowaniem, gdy chodzi o ubezwłasnowolnienie całkowite, lub też potrzeba pomocy do prowadzenia spraw danej osoby - w wypadku ubezwłasnowolnienia częściowego. Ubezwłasnowolnienie musi być też celowe, czyli powinno uwzględniać cel, dla którego instytucja ubezwłasnowolnienia została powołana. Celem tym jest niesienie pomocy osobie, która ma być ubezwłasnowolniona, w załatwieniu jej spraw osobistych lub majątkowych.

Zasadniczo ubezwłasnowolnienie orzekane jest ze względu na dobro osoby mającej być ubezwłasnowolnioną, w szczególności z uwzględnieniem jej interesów majątkowych. Nie jest to jednak jedyna i wyłączna przyczyna, którą sąd powinien się kierować. Wystarczającym uzasadnieniem dla orzeczenia ubezwłasnowolnienia może być wzgląd na konieczność poddania osoby, której dotyczy wniosek o ubezwłasnowolnienie systematycznemu leczeniu, któremu nie chce się poddać dobrowolnie:

• Postanowienie Sądu Najwyższego - Izba Cywilna z dnia 18 maja 1972 r. (II CR 138/72) ze sformułowania art. 16 § 1 kc wynika, że podstawę ubezwłasnowolnienia całkowitego lub częściowego stanowić może nie pijaństwo w ogóle, ale pijaństwo mające charakter zaburzeń psychicznych. Przepis art. 552 § 2 kc nie ma zastosowania w sytuacji, gdy postępowanie o ubezwłasnowolnienie z powodu pijaństwa zostało już wszczęte bez zażądania przez sąd przedstawienia zaświadczenia poradni przeciwalkoholowej.

Niemożność kierowania swym postępowaniem odnosi się nie tylko do sfery stosunków cywilnoprawnych ale również do stosunków regulowanych innymi gałęziami prawa, a nawet do sfery stosunków społecznych lub gospodarczych w ogóle nie regulowanych prawem. Ocena czy dana osoba jest w stanie kierować swoim postępowaniem może być oparta wyłącznie na opinii biegłych lekarzy specjalistów. Biegły psychiatra powinien wyjaśnić nie tylko to, na co cierpi dana osoba, lecz również dla czego nie jest w stanie ona kierować swoim postępowaniem.

Warto podkreślić, że ubezwłasnowolnienie nie może być orzeczone w celu zabezpieczenia interesów osób trzecich.

Sąd nie jest związany żądaniem wniosku o ubezwłasnowolnienie. Badając wszelkie okoliczności sprawy jak i biorąc po uwagę opinie sporządzone przez biegłych sąd może zadecydować czy orzec ubezwłasnowolnienie częściowe czy też całkowite. Jeśli bowiem sąd uzna, iż nie zachodzą podstawy ubezwłasnowolnienia całkowitego oraz, iż osoba potrzebuje wyłącznie pomocy do kierowania swoimi sprawami orzeknie ubezwłasnowolnienie częściowe.

W zakresie skutków podejmowanych czynności prawnych ubezwłasnowolnienie częściowe tym różni się od całkowitego, iż w przypadku ubezwłasnowolnienia całkowitego czynność prawna dokonana przez taką osobę jest z mocy prawa nieważna. Jeżeli czynność dokonywana jest jednak przez osobę ubezwłasnowolnioną częściowo, dla swojej ważności wymaga zgody osoby wspierającej ubezwłasnowolnionego w prowadzeniu jego spraw, z reguły będzie to przedstawiciel ustawowy bądź też ustanowiony opiekun takiej osoby. Wyrażenie zgody powoduje, iż czynność prawna jest ważna od momentu jej dokonania.

Ponadto w orzecznictwie podkreśla się, że ustawodawca przewidując możliwość ubezwłasnowolnienia osoby chorej psychicznie i niezdolnej do kierowania swym postępowaniem, nie włożył na sąd obowiązku orzekania ubezwłasnowolnienia w każdym wypadku spełnienia tych dwóch przesłanek. Sąd przy rozstrzyganiu powinien bowiem rozważyć wszystkie okoliczności sprawy, a przede wszystkim mieć na względzie interes osoby, której dotyczy wniosek o ubezwłasnowolnienie:

• Postanowienie Sądu Najwyższego - Izba Cywilna z dnia 8 stycznia 1966 r. (II CR 412/65) pod rządem obowiązującego obecnie kodeksu cywilnego (art. 13 i 16) aktualne jest dotychczasowe orzecznictwo Sądu Najwyższego wyrażające pogląd, że ustawodawca, przewidując możliwość ubezwłasnowolnienia osoby chorej psychicznie i niezdolnej do kierowania swym postępowaniem, nie włożył na sąd obowiązku orzekania ubezwłasnowolnienia w każdym wypadku spełnienia się tych dwóch przesłanek. Sąd przy rozstrzyganiu powinien rozważyć wszystkie okoliczności sprawy, a przede wszystkim mieć na względzie interes osoby, której dotyczy wniosek o ubezwłasnowolnienie.

Okoliczność, że została Pani wezwana do osobistego stawiennictwa na następną rozprawę nie stoi na przeszkodzie, aby ustanowiła Pani fachowego pełnomocnika w tej sprawie. Może Pani bowiem to uczynić na każdym etapie postępowania. Osobiste stawiennictwo oznacza jednak, że sąd chce Panią przesłuchać, jako wnioskodawcę. Należy wyraźnie zaznaczyć, że ustanowienie pełnomocnika nie zwalnia Pani z obowiązku osobistego stawiennictwa, do którego sąd Panią zobowiązał. 

W zakresie kserokopii z akt sprawy, to jako wnioskodawca jest Pani uprawniona do ich żądania - może więc Pani złożyć wniosek o przesłanie kopii protokołu posiedzenia. Uzyskanie kserokopii z akt danej sprawy podlega jednak opłacie sądowej w wysokości 1 zł za każdą stronę tytułem opłaty kancelaryjnej. Wniosek należy więc właściwie opłacić (znakami opłaty sądowej bądź też przelewem na rachunek bankowy wydziału tego sadu, do którego jest on kierowany). Najkorzystniej będzie jednak wcześniej skontaktować się z sekretariatem sądu i ustalić, jaka będzie opłata tzn. ile stron ma protokół z posiedzenia w sprawie.

Zespół
e-prawnik.pl