Obowiązek zwrotu przez członka zarządu zaciągniętego zobowiązania od spółki - opinia prawna

Opinia prawna

Niniejsza opinia prawna została sporządzona na podstawie następujących aktów prawnych:

• Ustawa z dnia 15 września 2000 r. Kodeks spółek handlowych (Dz. U. 2000 r., Nr 94, poz. 1037 ze zmianami).

Zarząd spółki z ograniczoną odpowiedzialnością

Spółkom kapitałowym, jako osobom prawnym, ustawodawca przyznaje specjalną pozycję. Zgodnie z regulacją kodeksu cywilnego osoba prawna działa przez odpowiednie organy w sposób przewidziany w ustawie i opartej na niej umowie (statucie). Jednym z przewidzianych przez kodeks spółek handlowych organów spółki z ograniczoną odpowiedzialnością jest zarząd, który pełni funkcje kierownicze i zarządzające całą osobą prawną - spółką z o.o. Zgodnie z przepisami kodeksu spółek handlowych, zarząd prowadzi sprawy spółki i jest jej reprezentantem. Prawo prowadzenia spraw spółki rozciąga się na wszystkie czynności sądowe i pozasądowe spółki, natomiast prawa zarządu do reprezentacji spółki nie można ograniczyć ze skutkiem prawnym w stosunku do osób trzecich. Zarząd spółki z o.o. może być jedno albo wieloosobowy. Ilość osób, jaka wchodzi w skład tego organu najczęściej jest określana w umowie spółki, choć określenie liczebności zarządu nie jest konieczne. Niezbędne jest natomiast powołanie zarządu przed rejestracją spółki w Krajowym Rejestrze Sądowym. Jak już wspomniano, zarząd uprawniony jest do reprezentowania spółki oraz do prowadzenia spraw spółki, które to uprawnienie przejawia się w możliwości dokonywania wszelkich czynności sądowych i pozasądowych w imieniu spółki. Czynności pozasądowe to na przykład składanie oświadczeń woli w imieniu spółki, dbanie o jej interesy, lecz także zapewnienie spółce prowadzenia prawidłowej rachunkowości, czy też wywiązywania się z innych obowiązków, które nakładają na spółkę ustawy lub umowy ją wiążące. Do czynności sądowych należy przede wszystkim reprezentacja spółki przed sądami. Przepisy kodeksu spółek handlowych zawierają ograniczenia działań zarządu, które dotyczą:

• rozpatrzenia i zatwierdzenia sprawozdania zarządu z działalności spółki, sprawozdania finansowego za ubiegły rok obrotowy oraz udzielenia absolutorium członkom organów spółki z wykonania przez nich obowiązków (z natury rzeczy czynności te wymagają uchwały wspólników), jak również postanowień dotyczących roszczeń o naprawienie szkody wyrządzonej przy zawiązaniu spółki lub sprawowaniu zarządu lub nadzoru (wymagana jest uchwała wspólników),

• możliwości zbycia lub wydzierżawienia przedsiębiorstwa lub jego zorganizowanej części oraz ustanowienie na nich ograniczonego prawa rzeczowego - na dokonanie takiej czynności bezwzględnie wymagana jest uchwała wspólników,

• nabycia i zbycia nieruchomości albo udziału w nieruchomości, jak również użytkowania wieczystego - taka czynność też wymaga uchwały wspólników, jednakże umowa spółki może wyłączyć ten obowiązek,

• zawarcia umowy o zarządzanie spółką zależną oraz zwrot dopłat wspólnikom także wymaga powzięcia uchwały przez wspólników,

• zawarcia przed upływem dwóch lat od dnia zarejestrowania spółki umowy o nabycie dla spółki nieruchomości albo udziału w nieruchomości lub środków trwałych za cenę przewyższającą jedną czwartą kapitału zakładowego, nie niższą jednak od 50 000 złotych, wymaga uchwały wspólników, chyba że umowa taka została przewidziana w umowie spółki.

Wymienione powyżej przykłady ograniczania swobody zarządu zawiera Kodeks spółek handlowych. Umowa spółki może jednak zawierać inne ograniczenia dotyczące składu osobowego zarządu, pól aktywności, na których jego działanie musi być powiązane z działaniem innych organów czy też innych czynności, których nie może dokonać samodzielnie.

Problem reprezentacji przy zarządzie jednoosobowym nie występuje. W przypadku zarządu wieloosobowego liczy się nie tyle forma, co sposób reprezentacji. Jeżeli umowa spółki nie stanowi w tym względzie żadnych postanowień, do składania w imieniu spółki oświadczeń woli wymagane jest współdziałanie dwóch członków zarządu lub jednego członka zarządu łącznie z prokurentem. Natomiast oświadczenia woli w stosunku do spółki osób trzecich mogą być dokonywane wobec jednego członka zarządu lub prokurenta. Są to zasady reprezentacji ustalone w Kodeksie spółek handlowych, które mogą być zmodyfikowane poprzez postanowienia umowy spółki.

Nadto wspominacie Państwo o posiadanym tytule wykonawczym przeciwko wspólnikowi - z punktu widzenia postępowania egzekucyjnego nawet podjęta uchwała o takiej treści nie wpłynie na ewentualną egzekucję. Organ egzekucyjny, bowiem działa tylko i wyłącznie na podstawie tytułu wykonawczego oraz wniosku o przeprowadzenie egzekucji. Nigdy nie ingeruje merytorycznie w zakres przedstawionych mu dokumentów. Innymi słowy nie sposób „obalić” uchwałą tytułu wykonawczego. Temu inne instrumenty prawne, jak na przykład postępowanie wszczęte przez powództwo przeciwegzekucyjne.

Odpowiedzialność

Z opisanego stanu faktycznego wynika, iż najprawdopodobniej zostało przeprowadzone w opisanym przypadku postępowanie na podstawie artykułu 293 kodeksu spółek handlowych. Stanowi on, iż członek zarządu, rady nadzorczej, komisji rewizyjnej oraz likwidator odpowiada wobec spółki za szkodę wyrządzoną działaniem lub zaniechaniem sprzecznym z prawem lub postanowieniami umowy spółki chyba, że nie ponosi winy. Członkowie organów spółki (w tym wypadku spadkobierczyni wspólnika) muszą, zatem liczyć się z konsekwencjami działania stojącego w sprzeczności z interesami spółki. W tym miejscu należy przypomnieć przepis artykułu 228 punkt 2 kodeksu spółek handlowych zgodnie, z którym uchwały wspólników wymaga - między innymi - postanowienie dotyczące roszczeń o naprawienie szkody wyrządzonej przy zawiązaniu spółki lub sprawowaniu zarządu albo nadzoru. Sprawa o odszkodowanie z art. 293 kodeksu spółek handlowych przeciwko członkom organów spółki, w której powodem - na podstawie artykułu 295 paragraf 1 - jest wspólnik spółki z ograniczoną odpowiedzialnością, jest sprawą ze stosunku spółki w rozumieniu artykułu 479[1] paragraf 2 kodeksu postępowania cywilnego.

Przechodząc do meritum sprawy nie jest możliwe skuteczne podjęcie takiej uchwały jak opisana w stanie faktycznym, gdyż o odpowiedzialności za działanie na niekorzyść spółki przesądzają same przepisy. Nie ma możliwości przeprowadzenia skutecznej modyfikacji przepisów prawa obowiązującego poprzez podjęcie tego typu uchwały. Jak wynika z przytoczonego powyżej przepisu odpowiedzialność wyżej wymienionych osób (w tym także właśnie członków zarządu) jest odpowiedzialnością odszkodowawczą, co znaczy, że dotyczy tak odpowiedzialności za czyny niedozwolone, jak i odpowiedzialności kontraktowej. Tu potwierdzają powyższe wspomniane orzeczenia sądowe kolejnych instancji sądu. Skoro zatem wina została jednoznacznie ustalona, wbrew ogólnym zasadom odpowiedzialności oraz wprost wbrew przepisom prawa byłoby uchwalenie uchwały o takiej treści.

Uchwały

Kodeks spółek handlowych w artykule 227 stanowi, iż „Uchwały wspólników są podejmowane na zgromadzeniu wspólników. Bez odbycia zgromadzenia wspólników mogą być powzięte uchwały, jeżeli wszyscy wspólnicy wyrażą na piśmie zgodę na postanowienie, które ma być powzięte, albo na głosowanie pisemne”.

Na tym etapie należy, zatem w związku z opisanym stanem faktycznym odwołać się do artykułu 238 kodeksu spółek handlowych zgodnie, z którym „Zgromadzenie wspólników zwołuje się za pomocą listów poleconych lub przesyłek nadanych pocztą kurierską, wysłanych co najmniej dwa tygodnie przed terminem zgromadzenia wspólników. Zamiast listu poleconego lub przesyłki nadanej pocztą kurierską, zawiadomienie może być wysłane wspólnikowi pocztą elektroniczną, jeżeli uprzednio wyraził na to pisemną zgodę, podając adres, na który zawiadomienie powinno być wysłane. W zaproszeniu należy oznaczyć dzień, godzinę i miejsce zgromadzenia wspólników oraz szczegółowy porządek obrad. W przypadku zamierzonej zmiany umowy spółki należy wskazać istotne elementy treści proponowanych zmian.”

Z powyższego wynika, iż najprawdopodobniej głosowanie nad taką jak opisana uchwałą zostało „wciągnięte” już do porządku obrad. Ani żaden ze wspólników, ani likwidator nie posiadają wyraźnie wyartykułowanego przepisami prawa do usunięcia z porządku obrad takiego punktu o głosowaniu nad zaproponowaną uchwałą.

W takim wypadku najprawdopodobniej taka uchwała nie zostanie przegłosowana. Gdyby jednak okazało się inaczej, to zgodnie z artykułem 249 kodeksu spółek handlowych „Uchwała wspólników sprzeczna z umową spółki bądź dobrymi obyczajami i godząca w interesy spółki lub mająca na celu pokrzywdzenie wspólnika może być zaskarżona w drodze wytoczonego przeciwko spółce powództwa o uchylenie uchwały”. Zatem nawet w przypadku podjęcia uchwały, która z racji choćby zdrowego rozsądku wydaje się być niesłuszna lub sprzeczna z interesami spółki, pozostaje jeszcze kwestia zaskarżenia takiej uchwały.

Jak wynika z powyższego oraz następnych artykułów istnieje możliwość uchylenia skutków prawnych wadliwych uchwał. Ustawa przewiduje dwa różne środki zmierzające do uchylenia skutków wadliwych uchwał. Uchwała zgromadzenia wspólników może być zaskarżona w drodze wytoczonego przeciwko spółce powództwa o jej uchylenie, jeżeli:

• jest sprzeczna z umową spółki,

• jest sprzeczna z dobrymi obyczajami, a zarazem godzi w interesy spółki lub

• jest sprzeczna z dobrymi obyczajami, a zarazem ma na celu pokrzywdzenie wspólnika.

Pozostałe przesłanki w postaci „godzenia w interesy spółki” lub „pokrzywdzenia wspólnika” są spełnione, jeżeli uchwała jednocześnie jest sprzeczna z dobrymi obyczajami. Godzenie w interesy spółki i pokrzywdzenie wspólnika pozwala na zaskarżenie uchwały, jeżeli sprzeciwia się ona dobrym obyczajom. Prawo do wytoczenia powództwa o uchylenie uchwały wspólników przysługuje:

1. zarządowi, radzie nadzorczej, komisji rewizyjnej oraz poszczególnym ich członkom,

2. wspólnikowi, który głosował przeciwko uchwale, a po jej powzięciu zażądał zaprotokołowania sprzeciwu,

3. wspólnikowi bezzasadnie niedopuszczonemu do udziału w zgromadzeniu wspólników,

4. wspólnikowi, który nie był obecny na zgromadzeniu, jedynie w przypadku wadliwego zwołania zgromadzenia wspólników lub też powzięcia uchwały w sprawie nieobjętej porządkiem obrad,

5. w przypadku pisemnego głosowania, wspólnikowi, którego pominięto przy głosowaniu lub który nie zgodził się na głosowanie pisemne albo też który głosował przeciwko uchwale i po otrzymaniu wiadomości o uchwale w terminie dwóch tygodni zgłosił sprzeciw.

Zgodnie z artykułem 251 kodeksu spółek handlowych powództwo o uchylenie uchwały wspólników należy wnieść w terminie miesiąca od dnia otrzymania wiadomości o uchwale, nie później jednak niż w terminie sześciu miesięcy od dnia powzięcia uchwały.

Likwidator

O tym, do czego uprawniony jest likwidator spółki z ograniczoną odpowiedzialnością rozstrzyga właściwie przepis artykułu 282 kodeksu spółek handlowych, zgodnie z którym „Likwidatorzy powinni zakończyć interesy bieżące spółki, ściągnąć wierzytelności, wypełnić zobowiązania i upłynnić majątek spółki (czynności likwidacyjne). Nowe interesy mogą wszczynać tylko wówczas, gdy to jest potrzebne do ukończenia spraw w toku. Nieruchomości mogą być zbywane w drodze publicznej licytacji, a z wolnej ręki - jedynie na mocy uchwały wspólników i po cenie nie niższej od uchwalonej przez wspólników. W stosunku wewnętrznym likwidatorzy są obowiązani stosować się do uchwał wspólników. Likwidatorzy, ustanowieni przez sąd, są obowiązani stosować się do jednomyślnych uchwał, powziętych przez wspólników oraz przez osoby, które spowodowały ich ustanowienie”.

Jak zatem wynika z powyższego w stosunkach wewnętrznych likwidatorzy, którzy nie zostali ustanowieni przez sąd, powinni stosować się do uchwał wspólników podejmowanych według reguł kodeksowych (bezwzględną większością głosów), jeżeli umowa nie stanowi inaczej (zaostrza lub łagodzi wymagania podejmowania uchwał). Doktryna przyjmuje obecnie, iż obowiązek stosowania się likwidatorów do jednomyślnych uchwał jest adresowany jedynie do likwidatorów ustanowionych przez sąd (brzmienie przepisu nie pozostawia w tej kwestii żadnych wątpliwości). Z brzmienia wszystkich powyższych przepisów wynika jednak, iż likwidator spółki ma chronić i troszczyć się o jej interesy. Z tego natomiast wynika, iż nie może działać w taki sposób, który de facto nie pozwoli spółce w likwidacji wyegzekwować omawianego odszkodowania, gdyż to leży w interesie tego podmiotu.

Likwidator zatem nie ma uprawnienia do tego, aby usunąć propozycję uchwały z porządku obrad, czy też nawet odmówić umieszczenia takiej propozycji w porządku obrad. Likwidator posiada, bowiem w tym zakresie analogiczne uprawnienia do tych, jakie w normalnych stosunkach przysługują zarządowi spółki. Nie ma natomiast przeszkód, aby wspomniane pozostałe dwie osoby (jako wspólnicy) wyrazili swój sprzeciw, a następnie taką ewentualną uchwałę zaskarżyli, jako sprzeczną z osądzoną już przez sąd sprawą (wspomniane tytuły wykonawcze).

Na koniec należy jeszcze odwołać się do przepisu artykułu 244. Stanowi on, iż wspólnik nie może ani osobiście, ani przez pełnomocnika, ani jako pełnomocnik innej osoby głosować przy powzięciu uchwał dotyczących jego odpowiedzialności wobec spółki z jakiegokolwiek tytułu, w tym udzielenia absolutorium, zwolnienia z zobowiązania wobec spółki oraz sporu między nim a spółką. Ów zakaz głosowania dotyczy wszystkich wspólników, jeśli uchwała ma dotyczyć ich odpowiedzialności z jakiegokolwiek tytułu (niewykonania lub nienależytego wykonania zobowiązania, wyrządzenia szkody czynem niedozwolonym, z tytułu nadmiernie oszacowanych aportów, z tytułu bezprawnych wypłat). Zakazem z artykułu 244 objęte jest głosowanie w sprawie zwolnienia wspólnika z zobowiązania wobec spółki oraz w razie sporu między nim a spółką. Innymi słowy opisana Pani nie może głosować w swojej sprawie, chociaż nie zamyka jej to drogi do udziału w obradach, w których może przedstawiać swoje racje.