Podział majątku i wzajemne rozliczenia małżonków - opinia prawna
Stan faktyczny
Jestem w trakcie rozwodu z mężem. Niebawem mamy pierwszą sprawę. Mamy 1 dziecko. Interesuje mnie sposób podziału naszego mieszkania po rozwodzie, bo zamieszkiwanie razem nie wchodzi w rachubę. Czy sprawę podziału majątku mogę założyć już teraz? Czy muszę czekać na rozwód? Przed zawarciem związku małżeńskiego byłam właścicielką mieszkania 1-pokojowego o pow. 39 m2, a gdy wyszłam za mąż i byłam w ciąży teściowie chcąc poprawić naszą sytuację mieszkaniową dołożyli nam kwotę 10.000 zł i zamieniliśmy mieszkanie na większe 2-pokojowe o pow. 46 m2, które już notarialnie zostało zapisane na nas oboje - mnie i męża. Jak będzie wyglądał podział majątku biorąc pod uwagę fakt mojego tak dużego wkładu?
Opinia prawna
Niniejsza opinia prawna została sporządzona na podstawie następujących aktów prawnych:
Ustawy z dnia 25 lutego 1964 r. Kodeks rodzinny i opiekuńczy (Dz.U. 1964 r. Nr 9, poz. 59 ze zm.),
Ustawy z dnia 23 kwietnia 1964 r. Kodeks cywilny (Dz. U. z 1964 r. Nr 16, poz. 93 ze zm.).
Wspólność ustawowa majątku małżonków ustaje w następujących wypadkach:
-
z mocy prawa z chwilą ustania małżeństwa - na skutek śmierci jednego z małżonków, jak też na skutek orzeczenia sądu (rozwód, unieważnienie małżeństwa),
-
z mocy prawa na skutek ubezwłasnowolnienia jednego z małżonków (art. 53 Kodeksu Rodzinnego i Opiekuńczego - KRiO),
-
w wyniku umowy zawartej między małżonkami w formie aktu notarialnego,
-
z ważnych powodów przez sąd na żądanie jednego z małżonków (art. 52 KRiO),
-
z mocy prawa na skutek orzeczenia przez sąd separacji (art. 54 KRiO).
W momencie ustania wspólności ustawowej do majątku, który był nią objęty stosuje się co do zasady przepisy o współwłasności w częściach ułamkowych, z pewnymi odrębnościami (art. 46 KRiO: W sprawach nieunormowanych w artykułach poprzedzających od chwili ustania wspólności ustawowej do majątku, który był nią objęty, jak również do podziału tego majątku, stosuje się odpowiednio przepisy o wspólności majątku spadkowego i o dziale spadku).
Wtedy też istnieje możliwość podziału majątku wspólnego. Natomiast w czasie trwania wspólności ustawowej żaden z małżonków nie może żądać podziału majątku wspólnego. Nie może również rozporządzać ani zobowiązywać się do rozporządzania udziałem, który w razie ustania wspólności przypadnie mu w majątku wspólnym lub w poszczególnych przedmiotach należących do tego majątku (art. 35 KRiO).
Jednak przez cały czas trwania małżeństwa istnieje możliwość umownego zniesienia ustawowej wspólności w formie aktu notarialnego (art. 47 § 1 KRiO), co otworzy drogę do podziału majątku. W tym jednak wypadku konieczna jest zgoda obojga małżonków na zniesienie wspólności majątkowej.
Ponadto zgodnie z art. 52 § 1 kro każdy z małżonków może żądać zniesienia wspólności ustawowej przez sąd, ale tylko z ważnych powodów. Do takich powodów nie można zaliczyć z pewnością „niezgodności charakterów"czy „rozbieżnego trybu życia". Jak wskazuje Sąd Najwyższy „w postępowaniu wszczętym powództwem wytoczonym na podstawie art. 52 kro relacje osobiste istniejące między małżonkami, czy szerzej: aspekty rodzinno-prawne istniejących między nimi stosunków, nie mogą w sposób znaczący przesądzać o istnieniu ważnych powodów zniesienia wspólności majątkowej, gdyż mogłoby to prowadzić do nieuzasadnionego utożsamiania ważnych powodów w rozumieniu art. 52 § 1 k.r. i o. z przyczynami rozwodu lub separacji, do orzeczenia której wystarczy zupełny rozkład pożycia małżeńskiego (art. 61[1] § 1 kro) i którą ustawodawca wprowadził jako środek pomocy w razie rozkładu pożycia małżonków." (wyrok z dnia 2000.01.13 II CKN 1070/98). Powodem może być np. separacja faktyczna, która uniemożliwia wspólne dorabianie się, uchylanie się jednego z małżonków od pracy, trwonienie dorobku już uzyskanego - co zagraża - ogólnie rzecz ujmując - interesom drugiego małżonka i interesom całej rodziny. Jeśli tego typu ważne powody zachodzą w Pani przypadku istnieje możliwość wystąpienia do sądu o zniesienie wspólności ustawowej w odrębnym postępowaniu, jeszcze przed uzyskaniem wyroku rozwodowego.
Jeśli żadna z powyższych sytuacji Pani nie dotyczy, pozostaje wówczas ustanie wspólności majątku na skutek rozwodu.
W postępowaniu rozwodowym na wniosek jednego z małżonków sąd może w wyroku orzekającym rozwód dokonać podziału majątku wspólnego, jeżeli przeprowadzenie tego podziału nie spowoduje nadmiernej zwłoki w postępowaniu (art. 58 § 3 kro). W praktyce jednak z uwagi na przewlekłość tego typu spraw sąd rzadko decyduje się na podział majątku w postępowaniu rozwodowym. W takiej sytuacji podział następuje po zakończeniu postępowania rozwodowego w odrębnym postępowaniu nieprocesowym.
W każdym przypadku jednak sąd musi w wyroku rozwodowym podjąć decyzję co do sposobu korzystania z mieszkania przez czas wspólnego w nim zamieszkania rozwiedzionych małżonków (art. 58 § 2 kro) - oczywiście tylko wówczas, gdy w chwili orzekania o rozwodzie małżonkowie zajmują wspólne mieszkanie. W wypadkach wyjątkowych, gdy jeden z małżonków swym rażąco nagannym postępowaniem uniemożliwia wspólne zamieszkiwanie (np. urządza libacje alkoholowe, znęca się nad rodziną - z pewnością nie wystarczy tu jedynie niezgodność charakterów), sąd w wyroku rozwodowym może nakazać jego eksmisję na żądanie drugiego małżonka. Sąd może w wyroku orzekającym rozwód orzec również o podziale wspólnego mieszkania albo o przyznaniu mieszkania jednemu z małżonków, jeżeli drugi małżonek wyraża zgodę na jego opuszczenie bez dostarczenia lokalu zamiennego i pomieszczenia zastępczego, o ile podział bądź jego przyznanie jednemu z małżonków są możliwe. Przy czym takie rozstrzygnięcie jest możliwe tylko wówczas, gdy oboje małżonkowie wystąpią z takim wnioskiem.
Pomimo tego, że drugie mieszkanie zostało nabyte w znacznej części za Pani pieniądze to jednak wchodzi ono w skład majątku wspólnego,
Jeśli nie dojdzie Pani z mężem do porozumienia w kwestii mieszkania, Sąd może:
-
przyznać mieszkanie jednemu z małżonków z obowiązkiem spłaty drugiego małżonka,
-
sprzedać mieszkanie a uzyskaną sumę podzielić między małżonków,
-
dokonać podziału mieszkania - w praktyce jednak rzadko można podzielić mieszkanie na dwa mniejsze, przebudowa jest najczęściej technicznie niemożliwa z uwagi na wymogi prawa budowlanego (zwłaszcza, gdy mieszkanie ma 46 m 2).
Znajdują tu zastosowanie przepisy o zniesieniu współwłasności w częściach ułamkowych (art. 210 i in. kc w zw. z art. 46 kro). W praktyce występuje najczęściej przyznanie mieszkania jednemu z małżonków z obowiązkiem spłaty drugiego małżonka.
Drugi małżonek co do zasady otrzymuje wówczas spłatę pieniężną odpowiadającą - np. w przypadku mieszkania - połowie jego wartości rynkowej. Oboje małżonkowie mają bowiem co do zasady równe udziały w majątku wspólnym, a co za tym idzie w majątku powstałym po zniesieniu wspólności ustawowej (art. 43 § 1 kro). Jednakże z ważnych powodów każdy z małżonków może żądać, ażeby ustalenie udziałów w majątku wspólnym nastąpiło z uwzględnieniem stopnia, w którym każdy z nich przyczynił się do powstania tego majątku. Przy ocenie, w jakim stopniu każdy z małżonków przyczynił się do powstania majątku wspólnego, uwzględnia się także nakład osobistej pracy przy wychowaniu dzieci i we wspólnym gospodarstwie domowym (art. 43 § 2 i 3 kro). Jeśli to przede wszystkim Pani (a nie mąż) przyczyniła się do powstania wspólnego majątku to powinna Pani z takim żądaniem wystąpić. Wówczas, jeśli mieszkanie stanowiło zasadniczą część tego majątku to kwota, jaką musiałaby Pani spłacić mężowi byłaby ustalana przy uwzględnieniu tego nierównego (z korzyścią dla Pani) podziału majątku.
Ponadto każdy z małżonków może żądać zwrotu wydatków i nakładów, które poczynił ze swego majątku odrębnego na majątek wspólny. W Pani wypadku będzie to kwota, którą przeznaczyła Pani na zakup drugiego mieszkania czy zamianę. Zwrotu dokonuje się przy podziale majątku wspólnego (później nie można dochodzić tego roszczenia); jednakże sąd może nakazać wcześniejszy zwrot, jeżeli wymaga tego dobro rodziny (art. 45 § 1 kro).
Michał Włodarczyk
Radca Prawny
Skomentuj artykuł - Twoje zdanie jest ważne
Czy uważasz, że artykuł zawiera wszystkie istotne informacje? Czy jest coś, co powinniśmy uzupełnić? A może masz własne doświadczenia związane z tematem artykułu?