Podział majątku spadkowego a prawa małżonki zmarłego - opinia prawna

13.7.2007

Stan faktyczny

Interesuje mnie skład i podział majątku spadkowego. Co wchodzi w masę spadkową? Czy do spadku należą np. telewizor, sprzęt elektroniczny, meble, sprzęt AGD? Spadkobiercami są żona oraz troje dzieci w wieku 39, 37 oraz 34 lat. Ile należy się poszczególnym osobom? Z tego co wiem, to prawdopodobnie 1/4 spadku przypada małżonkowi i każdemu z dzieci po 1/4. Czy jest to 1/4 z całego majątku czy z połowy, po potraceniu połowy majątku dla żony zmarłego? Czy małżonek może używać przedmiotów wchodzących do masy spadkowej np. samochodu? Jeżeli dojdzie do działu spadku, to kto wycenia wartość majątku i kto może dzieciom zmarłego powiedzieć o stanie środków na koncie? Czy środki z kont bankowych także otrzymuje się w spadku?

Opinia prawna

Niniejsza porada prawna została sporządzona w oparciu o Ustawę z dnia 23 kwietnia 1964 r. Kodeks cywilny ( Dz.U. 2005 r. Nr 48 poz. 462 ze zmianami).

Majątek po zmarłej osobie wchodzi w skład masy spadkowej, która następnie dziedziczona jest przez spadkobierców. Jeśli zmarły pozostawił testament - odbywa się to zgodnie z wolą zmarłego, jeśli testamentu nie ma - zgodnie z zasadami przewidzianymi w kodeksie cywilnym. W sytuacji faktycznej opisanej powyżej, w grę wchodzą wyłącznie przepisy ustawy, gdyż nie ma mowy o tym, żeby zmarły pozostawił jakikolwiek testament.

W skład masy spadkowej wchodzą prawa i obowiązki majątkowe zmarłego z zakresu prawa cywilnego. Oznacza to, iż w skład spadku nie wchodzą prawa związane ściśle z osobą spadkodawcy takie jak np. służebności osobiste oraz prawo do renty przyznanej w razie uszkodzenia ciała czy umowa o dzieło.

Do masy spadkowej zaliczamy natomiast: przedmioty majątkowe należące do zmarłego, prawa majątkowe, wierzytelności itp. Również wszystkie przedmioty wymienione przez Pana - jeśli w chwili śmierci spadkodawcy stanowiły jego własność. Jeśli przedmioty, o których Pan mówi należały do małżonków wspólnie w ramach wspólności majątkowej małżeńskiej, wówczas masę majątkową po zmarłym stanowi połowa udziału w majątku wspólnym małżonków. Do spadku należą oprócz powyższych rzeczy również długi spadkowe, do których zalicza się m.in.:

koszty pogrzebu,
koszty postępowania spadkowego,
koszty zaspokojenia roszczeń z tytułu zachowku oraz zapisów i poleceń.

Zgodnie z przepisami kodeksu cywilnego w pierwszej kolejności po zmarłym dziedziczą małżonek (jeśli pozostaje ze spadkodawcą w ważnym związku małżeńskim) oraz dzieci spadkodawcy - wszyscy w częściach równych. Jednak część przypadająca małżonkowi nie może być mniejsza niż ¼ całości spadku. Zgodnie więc z powyższym, majątek po zmarłym małżonku dziedziczy drugi z małżonków oraz trójka dzieci - wszyscy po ¼ całości spadku. W sytuacji gdyby spadkodawca nie pozostawił dzieci - wówczas spadek po nim dziedziczy małżonek wraz z rodzicami spadkodawcy oraz jego rodzeństwem. W takim przypadku udział małżonka wynosi ½ całości spadku. Opisana powyżej sytuacja dotyczy pierwszego przypadku - gdy małżonek dziedziczy w zbiegu z dziećmi spadkodawcy. Małżonek i inne bliskie spadkodawcy osoby, które mieszkały z nim aż do chwili śmierci, posiadają ponadto uprawnienie do korzystania w ciągu 3 miesięcy od śmierci spadkodawcy z mieszkania i urządzenia domowego w dotychczasowym zakresie. Oczywiście korzystanie z samochodu przez współmałżonka jest możliwe wskutek wzajemnego porozumienia pomiędzy spadkobiercami, którzy udzielą mu na to takiej zgody. Sam samochód natomiast wchodzi w skład spadku i podlega dziedziczeniu przez wszystkich spadkobierców.

Aby spadkobiercy mogli swobodnie dysponować majątkiem po zmarłej osobie, należy przeprowadzić postępowanie sądowe, w wyniku którego wskazany zostanie przez sąd krąg spadkobierców ustawowych zmarłego. Odbywa się to na skutek wniesienia wniosku o stwierdzenie nabycia spadku, przez osobę mającą w tym interes, czyli np. jednego ze spadkobierców. Jest to jedyny możliwy sposób wyznaczenia kręgu dziedziczących osób. Podczas rozprawy sądowej osoby powołane do spadku na zasadach ustawowych (tzn. gdy zmarły nie pozostawił testamentu), mogą swój udział w spadku odrzucić lub go przyjąć. Jeśli spadkobierca spadek przyjmuje może to zrobić w dwojaki sposób: bez ograniczania odpowiedzialności za długi spadkowe (przyjęcie proste) oraz z ograniczeniem tej odpowiedzialności (przyjęcie z dobrodziejstwem inwentarza). Po stwierdzeniu przez sąd nabycia spadku, spadkobiercy stają się współwłaścicielami w częściach ułamkowych wszystkich rzeczy wchodzących w skład majątku po zmarłym. Dlatego też kolejnym krokiem jest przeprowadzenie działu spadku, który umożliwi pełne korzystanie z rzeczy przez spadkobierców.

Po stwierdzeniu nabycia spadku, należy przeprowadzić dział spadku. Można to zrobić w dwojaki sposób. Po pierwsze poprzez umowę działu spadku, zawartą pomiędzy spadkobiercami, która określa co wchodzi w skład spadku i dzieli ten spadek między spadkobierców stosownie do udziałów. Po drugie można to zrobić poprzez sąd i wniosek o dział spadku. Rezultatem działu spadku, jest nabycie własności poszczególnych składników spadku przez spadkobierców. W przypadku działu sądowego, sąd wzywa uczestników postępowania do tego, aby sami zaproponowali sposób podział spadku. Jeśli do takiej zgody nie dochodzi, wówczas sąd może powołać rzeczoznawcę sądowego do tego, aby dokonał wyceny całego majątku wchodzącego w skład spadku, a następnie sam sąd może dokonać podziału pomiędzy spadkobierców wedle własnego uznania przy uwzględnieniu wysokości udziałów przypadających każdemu ze spadkobierców. Przy czym możliwe jest, że sąd własność rzeczy przypisze jednej osobie z obowiązkiem spłaty na rzecz innych jak również możliwe jest, że sąd zarządzi sprzedaż rzeczy i dokona podziału uzyskanych w ten sposób środków. Sąd może wystąpić również do banków z żądaniem udostępnienia informacji dotyczących posiadanych przez spadkodawcę kont bankowych. Jeżeli na konta bankowych były środki finansowe sąd uwzględni ich wartości w postępowaniu działowym. Należy przy tym zwrócić uwagę, iż możliwe jest dziedziczenie konta bankowego prowadzonego jako rachunek oszczędnościowo rozliczeniowy, na innych zasadach. Mianowicie posiadacz rachunku oszczędnościowego może w umowie zawartej z bankiem wskazać osobę, której w wypadku śmierci posiadacza wypłacone zostanie kwota zawarta na rachunku, nie wyższa niż dwudziestokrotne miesięczne wynagrodzenie w sektorze przedsiębiorstw bez wypłat nagród z zysku, ogłaszane przez Prezesa Głównego Urzędu Statystycznego, nieprzekraczającą jednak wysokości środków na rachunku. Kwota ta nie wchodzi do masy spadkowej.

Zespół
e-prawnik.pl

Komentarze