Prawa autorskie wspólników czy spółki cywilnej - opinia prawna

21.10.2009

Stan faktyczny

Przedmiotem działalności wspólników spółki cywilnej jest opracowywanie i oferowanie klientom programów komputerowych. Niektóre z tych programów pisane były samodzielnie przez jednego ze wspólników, pozostałe przy niewielkim udziale innego wspólnika. Do kogo należą prawa autorskie do tych programów? Czy po rozwiązaniu umowy spółki były wspólnik może stworzyć program, w którym wykorzysta te elementy programu wcześniej tworzonego, których sam był autorem?

Opinia prawna

Niniejsza opinia prawna została sporządzona na podstawie następujących aktów prawnych:

Ustawy z dnia 23 kwietnia 1964 r. Kodeks cywilny (Dz. U. 1964 r., Nr 16, poz. 93 ze zmianami),
Ustawy z dnia 4 lutego 1994 r. o prawie autorskim i prawach pokrewnych (Dz. U. 2000 r., Nr 80, poz. 904 ze zmianami).

Twórca ma wyłączne prawo do korzystania z utworu i rozporządzania nim na wszystkich polach eksploatacji oraz do wynagrodzenia za korzystanie z utworu. Zasada ta odnosi się także do wspólników spółki cywilnej. Sam fakt istnienia spółki cywilnej - a także odnosząca się do jej wspólników zasada współwłasności łącznej wszelkich korzyści osiągniętych w trakcie trwania spółki (w tym także innych składników majątkowych nabytych lub wytworzonych w ramach spółki) nie przesądza o wspólności praw autorskich. Fakt ten wiąże się z charakterystyczną cechą praw autorskich, które co do zasady pozostają przy twórcy. Wyłączenie tej zasady wymagałoby wyraźnego postanowienia w umowie spółki.

Wspólnicy zobowiązani są do dążenia do osiągnięcia wspólnego celu gospodarczego przez działanie w sposób oznaczony (art. 860 par. 1 k.c.). Z pewnością tworzone w czasie trwania spółki programy komputerowe służyły osiąganiu wspólnego celu gospodarczego. Nie oznacza to jednak aby prawa autorskie przysługiwały wspólnikom tejże spółki łącznie (samej spółce przysługiwać nie mogą, gdyż nie posiada ona podmiotowości prawnej, jest jedynie umową prawa cywilnego). Oznacza to jedynie, zdaniem opiniującego, że można domniemywać wspólne prawo wspólników do eksploatowania utworu (licencję).

Odrębnym natomiast zagadnieniem jest kwestia współautorstwa utworów w postaci programów komputerowych. Utwór, którym jest każdy przejaw działalności twórczej o indywidualnym charakterze ustalony w jakiejkolwiek postaci, może być wytworem jednej lub wielu osób. Prawo autorskie przewiduje wielość podmiotów uprawnionych z tytułu praw autorskich stanowiąc, że prawa autorskie przysługujące współtwórcom przysługują im wspólnie. Ustawa ta nie rozstrzyga jednak, kto i w jakich sytuacjach, a także kiedy jest współtwórcą utworu w rozumieniu prawa autorskiego.

O kwalifikacji danego podmiotu jako współtwórcy decyduje stan faktyczny. Nie można bowiem przez umowę cywilnoprawną ustanowić osoby trzeciej współtwórcą określonego utworu. Dlatego też tylko stan faktyczny - stwierdzenie obiektywnie postrzeganych faktów - decyduje o tym, kto współtworzył utwór. Dla zakwalifikowania wspólnego działania jako współtwórczości decyduje także wola twórców. Jeżeli można stwierdzić, chociażby w sposób dorozumiany, istnienie woli współtworzenia danego utworu, tylko w takim przypadku można mówić o wspólnym stworzeniu dzieła. Pogląd taki przedstawił Sąd Najwyższy w orzeczeniu z dnia 21 grudnia 1979r. (opubl. OSN 1980 nr 9 poz. 171). Orzeczenie to zostało pozytywnie przyjęte także przez doktrynę - J. Barta, M. Markiewicz, Komentarz o ustawie o prawie autorskim i prawach pokrewnych, Warszawa 1991, s.157.

Należy jednak uznać, że stan faktyczny, istniejące pomiędzy twórcami porozumienie, nie decydują ostatecznie o istnieniu utworu wspólnego. Zasadnicze znaczenie ma bowiem wkład każdego ze współtwórców w prace nad utworem. Bazując na bogatym dorobku polskiego orzecznictwa w tym zakresie należy stwierdzić, że:

decydujące kryterium powinny stanowić rozmiar i wartość wkładu osoby biorącej udział w powstawaniu dzieła - orz. SN z 18 listopada 1969r. opubl. OSN 1970 nr 1 poz. 4)

Zgodnie z przyjętym w doktrynie prawa autorskiego poglądem, za współtwórcę może być przyjęta tylko ta osoba, której działalność o indywidualnym charakterze znajduje swe odbicie w utworze.

W celu precyzyjnego rozstrzygnięcia tych kwestii należy jednak dokonać podział utworów wspólnych na rozłączne i nierozłączne. Podział taki przyjmowany jest w doktrynie, a także wynika ustawy o prawie autorskim. Wspólnym utworem rozłącznym jest taki utwór, tworzony przez co najmniej dwie osoby, w którym wkłady poszczególnych współtwórców dają się od siebie oddzielić, stanowiąc samodzielne znaczenie). Natomiast nierozłącznym utworem jest utwór, którego wkłady pochodzące od różnych twórców nie mogą stanowić samodzielnych całości. Cytowani już powyżej autorzy (J. Barta, M. Markiewicz, Komentarz...s. 160), dopuszczają za współtwórcę tylko taki podmiot, który przy utworach rozłącznych wniósł wkład, który mógłby stanowić odrębny przedmiot prawa autorskiego. Wkład ten musi więc przejawiać charakter indywidualny i być twórczy). W przypadku utworów nierozłącznych, za współtwórcę można uznać podmiot, bez wkładu którego utwór nie nabrałby cech twórczości.

Analizując przedstawiony stan faktyczny należy stwierdzić, że w przypadku utworów, których twórcą był jeden ze wspólników, całość praw autorskich przysługuje tylko jego twórcy. Bardziej złożona jest kwestia ustalenia współtwórczości w przypadku programów komputerowych. Należy uznać, że program komputerowy stanowi jeden utwór. Kwestią oceny faktycznej jest to, czy opracowanie grafiki komputerowej ma taki charakter, bez którego program nie nabrałby charakteru indywidualnego i twórczego. Bez wątpienia, o atrakcyjności programu decyduje to, co jest w nim najistotniejsze. Clou programu z pewnością stanowi jego część “twórcza”. Jednakże w przypadku programów komputerowych, opracowanie jego szaty graficznej także stanowi o jego indywidualności.

Bez wątpienia, program komputerowy bez opracowanej oprawy graficznej działałby dalej, lecz jego oprawa graficzna jest jednym z elementów przesądzających o indywidualnym charakterze programu. Dlatego też w przekonaniu sporządzającego niniejszą opinię, opracowanie graficzne programu komputerowego stanowi wkład, twórczy i indywidualny. Dlatego też należy przyjąć istnienie współautorstwa tych programów, które tworzyli obydwoje wspólnicy.
Przy takim założeniu prawa autorskie do programów komputerowych opracowanych wspólnie należą do współtwórców. Zgodnie z art. 9 ust. 3 ustawy o prawie autorskim, do wykonywania prawa autorskiego do całości utworu potrzebna jest zgoda wszystkich współtwórców.

W celu rozstrzygnięcia, czy współtwórca programu (autor jego oprawy graficznej) może używać swego wkładu indywidualnie należy rozstrzygnąć, czy utwór w postaci programu komputerowego jest utworem rozłącznym czy nierozłącznym. O tym decyduje m.in. fakt, czy sam wkład w postaci opracowania graficznego może stanowić odrębny przedmiot prawa autorskiego. Jeżeli opracowanie takie spełnia cechy indywidualności i twórczości, charakter rozłączny takiego utworu wspólnego jest wyraźny. W tym kontekście warto przytoczyć tezę orzeczenia Sądu Najwyższego z dnia 17 czerwca 2004 r. (Sygn.: V CK 13/2004): Przy dziełach mających charakter dzieła wspólnego nierozłącznego nie występują dające się wyodrębnić i nadające się tym samym do samodzielnej eksploatacji wkłady twórcze poszczególnych współtwórców dzieła jako całości. Zgodnie z art. 9 ust. 1 ustawy o prawie autorskim i prawach pokrewnych, możliwe jest jednak określenie wielkości udziałów twórczych każdego ze współautorów dzieła wspólnego nierozłącznego. Jeżeli nie zostanie wykazana w toku postępowania (lub przyjęta w odpowiednim porozumieniu współtwórców) wysokość udziału twórczego poszczególnych twórców, aktualizuje się domniemanie prawne (wzruszalne), pozwalające na przyjęcie równości udziałów twórczych. (chodzi tu o domniemanie za art. 9 ust. 1 zd. 2, że w razie wątpliwości przyjmuje się, iż udziały wszystkich współtwórców w utworze wspólnym są równym).

Za podstawę niniejszych wywodów przyjęto istnienie współtwórczości w odniesieniu do utworów w postaci programów komputerowych.
Należy uznać, że samo opracowanie graficzne może być odrębnym przedmiotem prawa autorskiego.

Zgodnie z art. 9 ust. 2 ustawy o prawie autorskim, każdy ze współtwórców może wykonywać prawo autorskie do swojej części utworu mającej samodzielne znaczenie bez uszczerbku dla praw pozostałych współtwórców. Możliwość dysponowania swoim wkładem zależy więc od przyjęcia, że ma on samodzielne znaczenie. Zgodnie z przedstawionymi powyżej wywodami, opracowanie graficzne ma taki charakter. W związku z tym należy stwierdzić, że współtwórca może wykorzystać w nowych programach komputerowych te fragmenty, stanowiące część innych programów - utworów, które mają samodzielne znaczenie.

Należy jednak zauważyć, iż zgodnie z art. 9 ust. 2 prawa autorskiego współtwórca może wykonywać prawa autorskie do swojej części utworu, pod warunkiem, iż nie wyrządza jednocześnie tym działaniem uszczerbku dla praw pozostałych współtwórców. Co należy rozumieć pod pojęciem „uszczerbku dla praw pozostałych współtwórców” zależy od okoliczności konkretnej sytuacji, rodzaju utworu i wielkości wkładów poszczególnych współtwórców do wspólnego dzieła.

Michał Włodarczyk

Radca Prawny

Zajmuje się sprawami osób fizycznych jak również przedsiębiorców. Posiada rozległe doświadczenie w poradnictwie w sprawach życiowych osób fizycznych jak również profesjonalnych problemów prawnych przedsiębiorców. Bazując na swoim doświadczeniu skutecznie doradza w sprawach osób fizycznych jak i przedsiębiorców zawsze dbając o praktyczną stronę problemów prawnych z jakimi zwracają się do niego jego klienci.

Komentarze