Rozwód w Polsce czy za granicą - opinia prawna

21.8.2008

Stan faktyczny

Jestem obywatelką Polski, od 3 lat w związku małżeńskim z obywatelem Francji, tam też mieszkam. Nasz syn ma podwójne obywatelstwo oraz 2 paszporty. Jestem ofiarą przemocy domowej, alkoholizmu małżonka, ciągłych gróźb dotyczących odebrania mi dziecka, chowania naszych paszportów itd. Mąż ma bardzo dobrą sytuację finansową, ja skończone studia, ale aktualnie pozostaję bez pracy, gdyż zajmuję się dzieckiem i domem. Ślub braliśmy w 2005 r., akt ślubu jest także umiejscowiony w urzędzie stanu cywilnego w Polsce (na Śląsku). Dodam, że posiadam mieszkanie w Polsce i oboje z synem jesteśmy tam również zameldowani. Który sąd jest właściwy do rozstrzygnięcia sprawy rozwodowej - polski czy francuski? Jakie przepisy to regulują? Chciałabym też wiedzieć czy mam prawo opuścić z synem dom i wrócić do Polski? Czy mogłabym ubiegać się o rozwód w polskim sądzie? Co z alimentami dla syna - jaki sąd będzie o nich rozstrzygał?

Opinia prawna

Niniejsza opinia została sporządzona na podstawie następujących aktów prawnych:

Ustawa z dnia 17 listopada 1964 r. Kodeks postępowania cywilnego (Dz. U. 1964 r., Nr 43, poz. 296 ze zmianami),
Rozporządzenie Rady (WE) nr 2201/2003 z dnia 27 listopada 2003 r. dotyczące jurysdykcji oraz uznawania i wykonywania orzeczeń w sprawach małżeńskich oraz w sprawach dotyczących odpowiedzialności rodzicielskiej, uchylające rozporządzenie (WE) nr 1347/2000, tzw. Bruksela II,
Rozporządzenie Rady (WE) nr 44/2001 z dnia 22 grudnia 2000 r. w sprawie jurysdykcji i uznawania orzeczeń sądowych oraz ich wykonywania w sprawach cywilnych i handlowych, tzw. Bruksela I,
Konwencja dotycząca cywilnych aspektów uprowadzenia dziecka za granicę, sporządzona w Hadze dnia 25 października 1980 r. (Dz. U. 1995 r. Nr 108 poz. 528).

Zgodnie z przepisami kodeksu postępowania cywilnego, do jurysdykcji krajowej należą sprawy małżeńskie, jeżeli choćby jedno z małżonków ma obywatelstwo polskie lub, nie posiadając żadnego obywatelstwa, ma miejsce zamieszkania w Polsce (art. 1100 kpc). Oznacza to, iż na podstawie tych przepisów ma Pani możliwość wniesienia pozwu o rozwód przez sądem polskim lub francuskim.

W przedmiotowej sprawie zastosowanie znajdzie jednak Rozporządzenie Rady (WE) nr 2201/2003 z dnia 27 listopada 2003 r. dotyczące jurysdykcji oraz uznawania i wykonywania orzeczeń w sprawach małżeńskich oraz w sprawach dotyczących odpowiedzialności rodzicielskiej, uchylające rozporządzenie (WE) nr 1347/2000, tzw. Bruksela II.

W zakresie orzeczeń dotyczących rozwodu, separacji czy unieważnienia małżeństwa, niniejsze rozporządzenie stosuje się wyłącznie do rozwiązania więzów małżeńskich i nie powinno dotyczyć zagadnień takich jak przyczyny rozwodu, skutki w zakresie prawa własności wynikające z małżeństwa czy wszelkie inne środki dodatkowe.

Zgodnie z jego art. 3 w sprawach dotyczących rozwodu, separacji lub unieważnienia małżeństwa, właściwe są sądy Państwa Członkowskiego na którego terytorium:

małżonkowie zwykle zamieszkują, lub
małżonkowie ostatnio zwykle zamieszkiwali, jeśli jeden z nich nadal tam zamieszkuje, lub
pozwany zwykle zamieszkuje, lub
w przypadku wspólnego wniosku, którykolwiek z małżonków zwykle zamieszkuje, lub
składający wniosek zwykle zamieszkuje, jeśli mieszkał tam przynajmniej rok bezpośrednio przed złożeniem wniosku, lub
składający wniosek zwykle zamieszkuje, jeśli mieszkał tam przynajmniej sześć miesięcy bezpośrednio przed złożeniem wniosku i jest obywatelem danego Państwa Członkowskiego (albo, w przypadku Zjednoczonego Królestwa i Irlandii, ma tam "miejsce stałego zamieszkania")

- lub którego obywatelami są oboje małżonkowie (lub, w przypadku Zjednoczonego Królestwa i Irlandii, na którego terytorium mają "miejsce stałego zamieszkania").

Powyższe rozporządzenie określa również jurysdykcję w sparawach o władzę rodzicielską i kontakty z dzieckiem (tzw. odpowiedzialność rodzicielska). Natomiast obowiązek utrzymania dziecka (obowiązek alimentacyjny) jest wyłączony z zakresu tego rozporządzenia, ponieważ pozostaje on objęty rozporządzeniem Rady nr 44/2001.

Sądy Państwa Członkowskiego są właściwe do orzekania w sprawach odnoszących się do odpowiedzialności rodzicielskiej za dziecko, które zwykle zamieszkuje w tym Państwie Członkowskim w czasie, w którym zostało wytoczone powództwo (art. 8)

Jeżeli dziecko przemieszcza się zgodnie z prawem z jednego Państwa Członkowskiego do innego i państwo to staje się miejscem, w którym zwykle zamieszkuje, sądy Państwa Członkowskiego poprzedniego miejsca stałego zamieszkania dziecka, na zasadzie wyjątku od art. 8, utrzymują właściwość na okres trzech miesięcy od zmiany miejsca zamieszkania do celów zmiany orzeczenia w sprawie prawa do kontaktów z dzieckiem wydanego w tym Państwie Członkowskim przed zmianą miejsca zamieszkania dziecka, jeżeli osoba posiadająca prawo do kontaktów z dzieckiem w wykonaniu orzeczenia o prawie do kontaktów z dzieckiem nadal stale przebywa w Państwie Członkowskim poprzedniego miejsca stałego zamieszkania dziecka.

Powyższy przepis nie ma zastosowania, jeżeli osoba posiadająca prawo do kontaktów z dzieckiem określona w ust. 1 zaakceptowała właściwość sądów Państwa Członkowskiego nowego miejsca stałego zamieszkania dziecka poprzez uczestnictwo w postępowaniu sądowym przed tymi sądami bez podniesienie zarzutu niewłaściwości.

W przypadku bezprawnego zabrania lub zatrzymania dziecka, sądy Państwa Członkowskiego, w którym dziecko zwykle zamieszkiwało bezpośrednio przed bezprawnym zabraniem lub zatrzymaniem utrzymują swoją właściwość do momentu, w którym dane Państwo Członkowskie nie stanie się miejscem stałego pobytu dziecka oraz:

każda osoba, instytucja lub inna organizacja posiadająca prawo do opieki zaaprobowała zabranie lub zatrzymanie;

lub

dziecko mieszkało w danym Państwie Członkowskim przez okres co najmniej roku po tym, jak osoba, instytucja czy inna organizacja posiadająca prawo do opieki dowiedziała się lub mogła się dowiedzieć o miejscu zamieszkania dziecka, a dziecko zaadaptowało się do nowych warunków i spełniony jest co najmniej jeden z następujących warunków:

w ciągu roku od momentu, w którym osoba posiadająca prawo do opieki dowiedziała się lub mogła się dowiedzieć o miejscu zamieszkania dziecka, nie wniesiono o powrót dziecka przed właściwe organy Państwa Członkowskiego, do którego dziecko zabrano lub w którym dziecko zatrzymano;
wniosek o powrót dziecka wniesiony przez osobę posiadającą prawo do opieki nad dzieckiem został wycofany i w terminie określonym w w punkcie 1, nie wniesiono nowego wniosku zgodnie z w/w punktem;
na podstawie art. 11 ust. 7 (jeżeli jedna ze stron nie wniosła pozwu do sądu w Państwie Członkowskim, w którym dziecko zwykle zamieszkiwało bezpośrednio przed bezprawnym zabraniem lub zatrzymaniem, sąd lub organ centralny otrzymujące informacje, określone w ust.

6, powiadamiają strony i zapraszają je do złożenia wniosków do sądu, zgodnie z prawem krajowym, w terminie trzech miesięcy od daty powiadomienia, tak aby sąd mógł zbadać kwestię opieki nad dzieckiem. Bez uszczerbku dla zasad dotyczących jurysdykcji zawartych w niniejszym rozporządzeniu, sąd zamyka sprawę, jeżeli nie otrzymał w terminie żadnych wniosków) zamknięto sprawę przed sądem Państwa Członkowskiego, w którym dziecko zwykle zamieszkiwało bezpośrednio przed bezprawnym zabraniem lub zatrzymaniem;
sąd Państwa Członkowskiego, w którym dziecko zwykle zamieszkiwało bezpośrednio przed bezprawnym zabraniem lub zatrzymaniem wydał orzeczenie w sprawie o ustalenie prawa do opieki nad dzieckiem, które nie pociąga za sobą powrotu dziecka.

W związku z powyższymi przepisami właściwym sądem do orzeczenia o rozwodzie i opiece na dzieckiem, będzie sąd francuski. Ewentualnie możliwe jest takie rozwiązanie, że wróci Pani do polski i po roku złoży pozew o rozwód. Wtedy jurysdykcję będzie miał również polski sąd. Problem stwarza jednak wyjazd do Polski wraz z dzieckiem bez zgody ojca. Zabranie dziecka za granicę przez Panią nie będzie przestępstwem, jednak jeśli to nastąpi, możemy mieć do czynienia z uprowadzeniem dziecka w rozumieniu konwencji dotyczącej cywilnych aspektów uprowadzenia dziecka za granicę, sporządzonej w Hadze dnia 25 października 1980 r. według postanowień konwencji uprowadzenie lub zatrzymanie dziecka będzie uznane za bezprawne, jeżeli nastąpiło naruszenie prawa do opieki przyznanego określonej osobie, instytucji lub innej organizacji, wykonywanego wspólnie lub indywidualnie, na mocy ustawodawstwa państwa, w którym dziecko miało miejsce stałego pobytu bezpośrednio przed uprowadzeniem lub zatrzymaniem, oraz jeżeli w chwili uprowadzenia lub zatrzymania prawa te były skutecznie wykonywane wspólnie lub indywidualnie albo byłyby tak wykonywane, gdyby nie nastąpiło uprowadzenie lub zatrzymanie. Zgodnie z postanowieniem Sądu Najwyższego dnia 19 grudnia 2000 r., III CKN 1254/2000, fakt, że rodzic, który dopuścił się uprowadzenia dziecka za granicę w rozumieniu art. 3 Konwencji dotyczącej cywilnych aspektów uprowadzenia dziecka za granicę, sporządzonej w Hadze dnia 25 października 1980 r. (Dz. U. 1995 r. Nr 108 poz. 528), dobrze wywiązuje się ze swych obowiązków wobec dziecka, nie stanowi przesłanki odmowy wydania dziecka w rozumieniu art. 13 Konwencji. W przedmiotowej sprawie można jednak rozważyć zastosowanie art. 13 w/w konwencji:

Organ danego państwa nie jest obowiązany zarządzić wydanie dziecka, jeżeli osoba sprzeciwiająca się wydaniu dziecka wykaże, że istnieje poważne ryzyko, że powrót dziecka naraziłby je na szkodę fizyczną lub psychiczną albo w jakikolwiek inny sposób postawiłby je w sytuacji nie do zniesienia.

Organ danego państwa może również odmówić zarządzenia powrotu dziecka, jeżeli stwierdzi, że dziecko sprzeciwia się powrotowi oraz że osiągnęło ono wiek i stopień dojrzałości, przy którym właściwe jest uwzględnienie jego opinii.

W oparciu o podobnym stan faktyczny (przemoc w rodzinie) Sąd Najwyższy wydał postanowienie z dnia 8 listopada 2000 r., III CKN 1345/2000, zgodnie z którym zagrożenie dla stanu emocjonalnego dziecka i narażenie go na silne przeżycie psychiczne mieści się w pojęciu ryzyka narażenia na szkodę psychiczną w rozumieniu art. 13 lit. b Konwencji dotyczącej cywilnych aspektów uprowadzenia dziecka za granicę, sporządzonej w Hadze dnia 25 października 1980 r.

W przypadku bezprawnego zabrania dziecka nie zmieni się jurysdykcja francuskich sądów w sprawie władzy rodzicielskiej i opieki nad dzieckiem, chyba że spełnione zostaną w/w szczególne warunki (por. jurysdykcja w przypadku bezprawnego zabrania dziecka). Zmiana jurysdykcji na polski sąd mogłaby więc nastąpić np., gdy Pani mąż przez rok nie podjął kroków w celu odzyskania opieki nad dzieckiem, które przez ten czas zaadaptowało się do nowych warunków.

Co do alimentów zgodnie z tym, co wskazano wyżej, jurysdykcję reguluje Rozporządzenie Rady (WE) nr 44/2001 z dnia 22 grudnia 2000 r. w sprawie jurysdykcji i uznawania orzeczeń sądowych oraz ich wykonywania w sprawach cywilnych i handlowych, tzw. Bruksela I. Rozporządzenie to wprowadza zasadę, zgodnie z którą osoby mające miejsce zamieszkania na terytorium Państwa Członkowskiego mogą być pozywane przed sądy innego Państwa Członkowskiego tylko zgodnie z wymienionymi w rozporządzaniu przepisami. W przypadku roszczeń alimentacyjnych osoba, która ma miejsce zamieszkania na terytorium Państwa

Członkowskiego, może być pozwana w innym Państwie Członkowskim przed sąd miejsca, gdzie uprawniony do alimentów ma miejsce zamieszkania lub zwykłego pobytu (W wypadku, gdy sprawa alimentacyjna jest rozpoznawana łącznie ze sprawą dotyczącą stanu cywilnego - osoba może być pozwana przed sąd, który ma jurysdykcję do rozpoznania tej sprawy według własnego prawa, chyba że jurysdykcja ta opiera się jedynie na obywatelstwie jednej ze stron).

Zespół
e-prawnik.pl

Komentarze