Kompensata a przychód z umorzenia zobowiązania

Odpowiedź prawnika: Kompensata a przychód z umorzenia zobowiązania

Gdy dwie osoby są jednocześnie względem siebie dłużnikami i wierzycielami, każda z nich może potrącić swoją wierzytelność z wierzytelności drugiej strony, jeżeli przedmiotem obu wierzytelności są pieniądze lub rzeczy tej samej jakości oznaczone tylko co do gatunku, a obie wierzytelności są wymagalne i mogą być dochodzone przed sądem lub przed innym organem państwowym (art. 498 § 1 Kodeksu cywilnego).

Zgodnie z przepisami prawa cywilnego potrącenie (kompensata) jest formą likwidacji istniejącego stosunku prawnego, prowadzącą do umorzenia wzajemnych należności i zobowiązań. Wskutek bowiem potrącenia wierzytelności umarzają się nawzajem do wysokości wierzytelności niższej (art. 498 § 2 Kodeksu cywilnego). W wyniku potrącenia nie dochodzi jednak do efektywnej zapłaty dokonanej w pieniądzu. Kompensata, pomimo iż dotyczy zobowiązań do świadczeń tego samego rodzaju, nie prowadzi do ich realizacji, a jedynie do zaliczenia jednej wierzytelności na poczet drugiej, co skutkuje zaspokojeniem wierzyciela i pozwala osiągnąć cel zobowiązania (tak: Informacja Podlaskiego Urzędu Skarbowego w Białymstoku z dnia 29 października 2004 r., P-I/436/3/WE/04).

Jak wyraźnie wskazuje art. 498 § 2 Kodeksu cywilnego, wskutek potrącenia obie wierzytelności umarzają się nawzajem do wysokości wierzytelności niższej. Tymczasem, zgodnie z art. 12 ust. 1 pkt 3 ustawy o podatku dochodowym od osób prawnych, przychodem jest w szczególności wartość umorzonych zobowiązań (z pewnymi wyjątkami).

Ponieważ przepisy ustaw podatkowych nie definiują kompensaty, ani jej skutków, należy przyjąć, że skutki są takie, jakie wynikają z przepisów prawa cywilnego, a więc że rzeczywiście dochodzi do umorzenia zobowiązania, a co się z tym wiąże - kompensata prowadzi do powstania przychodu podatkowego w wysokości umorzonego (skompensowanego) zobowiązania.