Odrzucenie spadku obciążonego długami przez kuzyna.

Odpowiedź prawnika: Odrzucenie spadku obciążonego długami przez kuzyna.

Niniejsza opinia została sporządzona w oparciu o ustawę z dnia 23 kwietnia 1964r. Kodeks cywilny, dalej: KC (Dz.U.1964 nr 16 poz. 93), ustawę z dnia 25 lutego 1964r. – Kodeks rodzinny i opiekuńczy, dalej: KRO (Dz.U.1964 nr 9 poz. 59), ustawę z dnia 17 listopada 1964r. Kodeks postępowania cywilnego, dalej: KPC (Dz.U.1964 nr 43 poz. 296) oraz w oparciu o poglądy wyrażone w orzecznictwie sądów powszechnych.

Celem odpowiedzi na Pana pytanie, należy sięgnąć do przepisów prawa spadkowego zawartych w Kodeksie cywilnym.

W przypadku, gdy spadkodawca sporządził testament i wszyscy spadkobiercy spadek odrzucili – dochodzi do dziedziczenia ustawowego. Dziedziczenie ustawowe ma także oczywiście miejsce w przypadku, gdy spadkodawca testamentu nie pozostawił. W przypadku dziedziczenia ustawowego należy przeanalizować, w jakiej kolejności poszczególne osoby mają możliwość przyjęcia, bądź odrzucenia spadku.

Zgodnie z art. 922 § 1 KC: „Prawa i obowiązku majątkowe zmarłego przechodzą z chwilą jego śmierci na jedną lub kilka osób stosownie do przepisów księgi niniejszej”.

Poniżej zostaną wyodrębione główne „kategorie” osób dziedziczących po zmarłym kuzynie.

„W pierwszej kolejności powołane są z ustawy do spadku dzieci spadkodawcy oraz jego małżonek; dziedziczą oni w częściach równych. Jednakże część przypadająca małżonkowi nie może być mniejsza niż jedna czwarta całości spadku” (art. 931 § 1 KC). Zatem „pierwszą kategorię” stanowią dzieci i małżonek spadkodawcy.

Zgodnie z art. 1020 KC: „Spadkobierca, który spadek odrzucił, zostaje wyłączony od dziedziczenia, tak jakby nie dożył otwarcia spadku”. Zatem jeżeli dzieci dzieci odrzuciły spadek to zgodnie z art. 931 § 2 KC: „Jeżeli dziecko spadkodawcy nie dożyło otwarcia spadku, udział spadkowy, który by mu przypadał, przypada jego dzieciom w częściach równych. Przepis ten stosuje się odpowiednio do dalszych zstępnych”. W związku z powyższym „drugą kategorię” tworzą dalsi zstępni spadkodawcy – wnukowie (ewentualnie prawnukowie) i małżonek. (art. 933 § 1 KC: „Udział spadkowy małżonka, który dziedziczy w zbiegu z rodzicami, rodzeństwem i zstępnymi rodzeństwa spadkodawcy, wynosi połowę spadku”).

„W braku zstępnych spadkodawcy powołani są do spadku z ustawy jego małżonek i rodzice” (art. 932 § 1 KC). Zatem „trzecią kategorię” tworzy małżonek i rodzice Pana kuzyna. Art. 932 § 2 KC określa udziały spadkowe „trzeciej kategorii”: „Udział spadkowy każdego z rodziców, które dziedziczy w zbiegu z małżonkiem spadkodawcy, wynosi jedną czwartą całości spadku. Jeżeli ojcostwo rodzica nie zostało ustalone, udział spadkowy matki spadkodawcy, dziedziczącej w zbiegu z jego małżonkiem, wynosi połowę spadku”. Zatem udział spadkowy małżonka wynosi w takiej sytuacji: ½, matki: ¼ i ojca: ¼.

Jeżeli jedno z rodziców nie dożyło otwarcia spadku i brak jest rodzeństwa spadkodawcy lub ich zstępnych, udział spadkowy rodzica dziedziczącego w zbiegu z małżonkiem spadkodawcy wynosi połowę spadku” (art. 932 §6 KC).

„W braku zstępnych spadkodawcy, jego rodziców, rodzeństwa i ich zstępnych, cały spadek przypada małżonkowi spadkodawcy” (art. 933 § 2 KC).

„W braku zstępnych i małżonka spadkodawcy cały spadek przypada jego rodzicom w częściach równych” (art. 932 § 3 KC). „Czwartą kategorię” stanowić będą rodzice Pana kuzyna. Udziały spadkowy matki wynosi ½, udział spadkowy ojca także ½.

„Jeżeli jedno z rodziców spadkodawcy nie dożyło otwarcia spadku, udział spadkowy, który by mu przypadał, przypada rodzeństwu spadkodawcy w częściach równych” (art. 932 § 4 KC). „Piątą kategorię” tworzy ojciec Pana kuzyna oraz jego rodzeństwo. Na podstawie powyższego schematu można określić udziały: ojciec Pana kuzyna – ½, siostra kuzyna – ¼, brat kuzyna – ¼.

Jeżeli którekolwiek z rodzeństwa spadkodawcy nie dożyło otwarcia spadku pozostawiając zstępnych, udział spadkowy, który by mu przypadał, przypada jego zstępnym. Podział tego udziału następuje według zasad, które dotyczą podziału między dalszych zstępnych spadkodawcy” (art. 932 § 5 KC). „Szóstą kategorię” może tworzyć, np. ojciec kuzyna, brat kuzyna i dzieci siostry kuzyna (udziały będą wtedy wynosić: ojciec kuzyna – ½, brat kuzyna – ¼, dzieci siostry – po 1/8).

„W braku zstępnych, małżonka, rodziców, rodzeństwa i zstępnych rodzeństwa spadkodawcy cały spadek przypada dziadkom spadkodawcy; dziedziczą oni w częściach równych” (art. 934 § 1 KC). zatem „siódmą kategorię” tworzą dziadkowie Pana kuzyna.

„Jeżeli któreś z dziadków spadkodawcy nie dożyło otwarcia spadku, udział spadkowy, który by mu przypadał, przypada jego zstępnym. Podział tego udziału następuje według zasad, które dotyczą podziału spadku między zstępnych spadkodawcy” (art. 934 § 2 KC). Tutaj jest klucz do naszego rozwiązania – mianowicie czy dziedziczy Pana po zmarłym kuzynie. Zatem jeżeli Pana dziadek (zarazem dziadek Pana zmarłego kuzyna) nie żyje, to jego udział spadkowy przypada Pana ojcu (na podstawie przyjętego schematu). W przypadku, gdy Pana ojciec także nie żyje, to zgodnie z powołanymi regułami dziedziczenia – Pana dochodzi do spadku. I tutaj w zależności od tego czy żyją pozostali dziadkowie Pana kuzyna – będą się rozkładać udziały spadkowe. Np. gdy nie żyje Pana dziadek (zarazem dziadek zmarłego kuzyna), natomiast żyją pozostali dziadkowie kuzyna, udziały spadkowe będą następujące: Pana udział – ¼, pozostali dziadkowie – po ¼.

Ponadto, należy pamiętać, że jeżeli ma Pana dzieci – to oni również są „zstępnymi” z art. 934 § 2 KC. Należy pamiętać, że rodzice nie mogą odrzucić bądź przyjąć spadku „za dziecko”, wymagana jest do tego zgoda sądu rodzinnego – art. 101 § 3 KRO.

Celem uniknięcia odpowiedzialności za długi kuzyna należy przyjąć spadek albo z dobrodziejstwem inwentarza albo spadek odrzucić – art. 1012 KC: „Spadkobierca może bądź przyjąć spadek bez ograniczenia odpowiedzialności za długi (przyjęcie proste), bądź przyjąć spadek z ograniczeniem tej odpowiedzialności (przyjęcie z dobrodziejstwem inwentarza), bądź też spadek odrzucić”.

Odpowiedzialność za długi prezentuje się następująco: 

Kolejną kwestią poruszoną w stanie faktycznym jest termin na przyjęcie/odrzucenie spadku. Zgodnie z art. 1015 §1 KC: „Oświadczenie o przyjęciu lub o odrzuceniu spadku może być złożone w ciągu sześciu miesięcy od dnia, w którym spadkobierca dowiedział się o tytule swego powołania”. Zatem w przypadku, gdy osoba uprawniona do spadku „przed Panem” odrzuci spadek i Pan się o tym dowie, to od tego momentu liczony jest dla Pana termin sześciomiesięczny.

Bardzo dobrze tłumaczy zasady liczenia terminu na złożenie oświadczenia o przyjęciu lub odrzuceniu spadku Sąd Najwyższy w postanowieniu z dnia 13 grudnia 2012r., V CSK 18/12: „Przewidziany w art. 1015 § 1 k.c. termin jest terminem zawitym prawa materialnego, do biegu którego mają zastosowanie art. 110 do 116 k.c. Początek toku tego czasu liczony jest w odniesieniu do każdego spadkobiercy od dnia, w którym dowiedział się on z właściwego, pewnego źródła o tytule powołania. Oznacza to, że oddzielnie liczony jest jego bieg zarówno co do każdego spadkobiercy, jak i co do dla każdego z tytułów powołania. Przy dziedziczeniu ustawowym w razie dojścia do spadku spadkobiercy powołanego w dalszej kolejności, z uwagi na odrzucenie spadku przez wyprzedzającego go spadkobiercę, termin do złożenia oświadczenia przez spadkobiercę dochodzącego w dalszej kolejności, rozpoczyna się od dnia, w którym dowiedział się on o odrzuceniu spadku przez wyprzedzającego go spadkobiercę. Jeżeli spadkobierca nie ma zdolności do czynności prawnych, początkiem terminu w stosunku do niego jest dzień, w którym o tytule jego powołania dowiedział się jego przedstawiciel ustawowy. Ukształtowanie w art. 1015 § 1 k.c. terminu do złożenia oświadczenia o przyjęciu lub odrzuceniu spadku jako terminu zawitego prawa materialnego oznacza, że z chwilą jego upływu wygasa uprawnienie do skorzystania z tego prawa podmiotowego, a oświadczenie złożone po upływie terminu nie wywołuje żadnych skutków prawnych. Upływ terminu uwzględniany jest z urzędu, nie ma żadnych możliwości jego przedłużenia, a w art. 1015 § 2 k.c. przewidziane zostały konsekwencje biernego zachowania się spadkobiercy, w postaci prostego przyjęcia spadku, zaś w odniesieniu do osoby nie mającej pełnej zdolności do czynności prawnych albo osoby, co do której istnieje podstawa do jej całkowitego ubezwłasnowolnienia, albo osoby prawnej, niezłożenie oświadczenia w terminie jest jednoznaczne z przyjęciem spadku z dobrodziejstwem inwentarza”. Zgodnie z art. 1015 § 2 KC: „Brak oświadczenia spadkobiercy w powyższym terminie jest jednoznaczny z prostym przyjęciem spadku. Jednakże gdy spadkobiercą jest osoba niemająca pełnej zdolności do czynności prawnych albo osoba, co do której istnieje podstawa do jej całkowitego ubezwłasnowolnienia, albo osoba prawna, brak oświadczenia spadkobiercy w terminie jest jednoznaczny z przyjęciem spadku z dobrodziejstwem inwentarza”.

Co do procedury przyjęcia/odrzucenia spadku, zgodnie z art. 640 KPC: 

WNIOSKI: