Prawo precedensu

Odpowiedź prawnika: Prawo precedensu

Uchwały pełnego składu Sądu Najwyższego, składu połączonych izb oraz składu całej izby z chwilą ich podjęcia uzyskują moc zasad prawnych. Skład siedmiu sędziów może postanowić o nadaniu uchwale mocy zasady prawnej.

Jeżeli jakikolwiek skład Sądu Najwyższego zamierza odstąpić od zasady prawnej, przedstawia powstałe zagadnienie prawne do rozstrzygnięcia pełnemu składowi izby. Odstąpienie od zasady prawnej uchwalonej przez izbę, przez połączone izby albo przez pełny skład Sądu Najwyższego wymaga ponownego rozstrzygnięcia w drodze uchwały odpowiednio przez właściwą izbę, połączone izby lub pełny skład Sądu Najwyższego. Jeżeli skład jednej izby Sądu Najwyższego zamierza odstąpić od zasady prawnej uchwalonej przez inną izbę, rozstrzygnięcie następuje w drodze uchwały obu izb. Izby mogą przedstawić zagadnienie prawne do rozpoznania przez pełny skład Sądu Najwyższego.

Wynika z tego, iż zasady prawne formalnie wiążą jedynie Sąd Najwyższy, a i ten może od nich odstąpić. Na pozostałe sądy oddziaływają mocą autorytetu. Ponadto, co najistotniejsze, orzeczenia sądy najwyższego nie tworzą prawa, lecz je interpretują. Tworzenie prawa w polskim systemie prawnym należy do władzy ustawodawczej, a nie sądowniczej.

Prawo precedensów natomiast oznacza, iż to sądy kreują normy prawne, które wiążą sądy tej samej rangi i sądy niższe. Prawo jest tworzone niejako przez praktykę orzeczniczą. Gdy sąd ma rozpoznać sprawę, to bada, czy istnieje dla niej precedens. Jeśli tak, to sąd sprawdza, czy da on się zastosować wprost. Jeżeli nie (albo precedensu w ogóle nie ma) wtedy sąd tworzy nowy precedens. Precedensy mogą obowiązywać bardzo długo, nawet przez kilka stuleci. System precedensowy obowiązuje w krajach anglosaskich, ale także i tam istnieje obecnie prawo stanowione przez ustawodawcę.

Jak widać, nie można mówić o prawie precedensów w ścisłym znaczeniu w polskim systemie prawnym. Precedensy są jednak czasami rozumiane szeroko, właśnie jako oddziaływanie orzecznictwa sądów wyższego rzędu (szczególnie sądów najwyższej rangi) na sądy niższe. Chodzi tu jednak – jak była o tym mowa powyżej – o wykładnię prawa, jego interpretację, a nie tworzenie norm prawnych.