Przesłanki zajścia bezpodstawnego wzbogacenia

Odpowiedź prawnika: Przesłanki zajścia bezpodstawnego wzbogacenia

Gdy bezpodstawne wzbogacenie jest efektem działania zubożonego, które przybrało postać
czynności prawnej przysparzającej, wówczas mamy do czynienia z tzw. nienależnym
świadczeniem (zob. art. 410 kodeksu cywilnego [ dalej kc]). Zubożony dokonuje czynności prawnej
przysparzającej, gdy spełnia świadczenie (np. płaci kwotę pieniędzy). Bezpodstawność
wzbogacenia powstającego w sytuacji nienależnego świadczenia polega na tym, że w świetle norm
prawnych wzbogaconemu nie należy się korzyść majątkowa otrzymana od zubożonego pod postacią jego świadczenia.

Zgodnie z art. 410 § 1 kc, przepisy ogólne o bezpodstawnym wzbogaceniu (art. 405-409 kc),
stosuje się w szczególności do świadczenia nienależnego.

Zgodnie z art. 410 § 2 kc, świadczenie jest nienależne, jeżeli ten, kto je spełnił, nie był w ogóle zobowiązany lub nie był zobowiązany
względem osoby, której świadczył, albo jeżeli podstawa świadczenia odpadła lub zamierzony cel
świadczenia nie został osiągnięty, albo jeżeli czynność prawna zobowiązująca do świadczenia była
nieważna i nie stała się ważna po spełnieniu świadczenia.

Wynika z tego, że zubożony może żądać zwrotu nienależnego świadczenia (przysługuje mu tzw. kondykcja) w następujących sytuacjach:

1. Po pierwsze zubożony może żądać zwrotu nienależnego świadczenia, gdy brak było
zobowiązania, co ma miejsce w przypadku, kiedy zubożony, który uważał, że jest zobowiązany, w
chwili spełniania świadczenia nie był w stosunku do osoby otrzymującej świadczenie w ogóle
zobowiązany (albo świadczył więcej niż to wynikało z zobowiązania). Przykładowo, gdy
zubożony uiścił określoną kwotę mylnie sądząc, że spłaca dług, który w rzeczywistości nie
istnieje.

2. Po drugie może on żądać zwrotu nienależnego świadczenia, gdy odpadła podstawa
prawna świadczenia, co ma miejsce przykładowo wówczas, kiedy dłużnik, który spełnił
świadczenie, następnie uchylił się skutecznie od skutków prawnych swego wadliwego
oświadczenia woli (przytaczany art. 84 kc).

3. Po trzecie można żądać zwrotu nienależnego świadczenia, gdy cel świadczenia nie został
osiągnięty, co ma miejsce przykładowo wówczas, gdyż zubożony spełniając świadczenie sądził,
że później (najczęściej przy współdziałaniu odbiorcy świadczenia) osiągnie ono zamierzony cel
i uzyska swoją podstawę prawną. Przykładowo świadczenie jest dokonywane na poczet przyszłego
zobowiązania umownego, które wbrew wcześniejszemu nieformalnemu porozumieniu nie
powstaje, gdyż odbiorca świadczenia uchylił się od zawarcia umowy.

4. Po czwarte można żądać zwrotu nienależnego świadczenia, gdy czynność prawna była
nieważna. W tym wypadku świadczenie jest nienależne, gdyż czynność prawna, na podstawie
której działał zubożony, była bezwzględnie nieważna (przykłady za: Doliwa Adam - Praktyczne
wyjaśnienia, LexPolonica).