Pytanie klienta:
Odpowiedź prawnika:
Najważniejsze informacje:
Umowa o ustanowienie rozdzielności majątkowej (intercyza) wymaga zgody obojga małżonków i formy aktu notarialnego. Gdy jeden z małżonków nie wyraża zgody, można skorzystać z sądowej drogi ustanowienia rozdzielności majątkowej z ważnych powodów.
Czy można ustanowić rozdzielność majątkową bez zgody małżonka?
Umowna rozdzielność majątkowa (intercyza) bezwzględnie wymaga zgody obojga małżonków. Umowa o ustanowienie rozdzielności majątkowej jest umową między małżonkami, dla której przepisy przewidują szczególną formę aktu notarialnego. Ustanowienie szczególnej formy nie oznacza, że przestajemy mieć do czynienia z umową - a więc czynnością prawną, do której zawarcia potrzebne jest współdziałanie obu stron.
Ważne: Nie można zawrzeć umowy ustanawiającej rozdzielność majątkową, jeśli nie wyraża na to zgody współmałżonek. Bez zgody drugiej strony intercyza nie może zostać sporządzona.
Sądowa rozdzielność majątkowa - rozwiązanie bez zgody małżonka
Gdy jeden z małżonków odmawia podpisania intercyzy, drugi może wystąpić do sądu z pozwem o ustanowienie sądowej rozdzielności majątkowej. Zgodnie z art. 52 § 1 Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego, z ważnych powodów każdy z małżonków może żądać ustanowienia przez sąd rozdzielności majątkowej.
Krok 1: Ustalenie podstawy prawnej
Należy wykazać istnienie "ważnych powodów" w rozumieniu art. 52 § 1 k.r.o.
Krok 2: Przygotowanie pozwu
Złożenie pozwu do sądu rejonowego właściwego ze względu na ostatnie wspólne miejsce zamieszkania małżonków.
Krok 3: Postępowanie sądowe
Sąd bada okoliczności sprawy i orzeka o ustanowieniu rozdzielności majątkowej.
Kto może żądać ustanowienia sądowej rozdzielności majątkowej?
Każdy z małżonków
Z ważnych powodów może wystąpić z pozwem o ustanowienie rozdzielności majątkowej
Wierzyciel małżonka
Gdy uprawdopodobni, że zaspokojenie wierzytelności stwierdzonej tytułem wykonawczym wymaga podziału majątku wspólnego (art. 52 § 1a k.r.o.)
Prokurator
W wyjątkowych przypadkach, gdy wymaga tego interes społeczny lub ochrona słabszej strony
Jakie są "ważne powody" do ustanowienia rozdzielności majątkowej?
Przepisy kodeksu rodzinnego nie definiują pojęcia "ważnych powodów". Wykładni tego pojęcia dokonuje orzecznictwo sądowe oraz literatura prawnicza. Przez ważne powody rozumie się okoliczności, które powodują, że w konkretnej sytuacji faktycznej wspólność ustawowa przestaje służyć dobru drugiego z małżonków oraz dobru założonej przez małżonków rodziny.
Przykłady ważnych powodów (na podstawie orzecznictwa):
Okoliczności majątkowe:
- Trwonienie majątku wspólnego przez jednego z małżonków (alkoholizm, hazard, hulaszczy tryb życia)
- Rażąca niegospodarność jednego z małżonków
- Uchylanie się od pomnażania i utrzymywania majątku wspólnego
- Zatrzymywanie majątku wspólnego wyłącznie dla siebie
- Niedopuszczanie współmałżonka do korzystania z majątku wspólnego
- Prowadzenie działalności gospodarczej obarczonej wysokim ryzykiem
Okoliczności osobiste:
- Długotrwała separacja faktyczna małżonków uniemożliwiająca współdziałanie w zarządzie majątkiem
- Zaginięcie małżonka lub długotrwały brak kontaktu
- Rozdźwięki natury osobistej uniemożliwiające współdziałanie w zarządzie majątkiem
- Rozkład pożycia małżeńskiego
- Przemoc domowa wpływająca na zarządzanie majątkiem
Uwaga: Nie stanowią ważnych powodów: trudna sytuacja finansowa małżonków, niepowodzenia gospodarcze małżonka czy zamiar uniemożliwienia wierzycielom egzekucji z majątku wspólnego. Sąd nie może ustanowić rozdzielności majątkowej w celu pokrzywdzenia wierzycieli.
Moment powstania rozdzielności majątkowej
Rozdzielność majątkowa powstaje z dniem oznaczonym w wyroku, który ją ustanawia. W wyjątkowych wypadkach sąd może ustanowić rozdzielność majątkową z dniem wcześniejszym niż dzień wytoczenia powództwa, w szczególności, jeżeli małżonkowie żyli w rozłączeniu (art. 52 § 2 k.r.o.).
Rozdzielność z datą wsteczną
Sąd może ustanowić rozdzielność majątkową z mocą wsteczną, ale orzecznictwo Sądu Najwyższego podkreśla, że powinno to następować rzadko i wyjątkowo, po rozważeniu czy istnieją ku temu ważne powody, które istniały już w tej przeszłej dacie.
Przesłanki pozytywne
- Separacja faktyczna od określonej daty
- Zerwanie więzi uczuciowych, fizycznych i ekonomicznych
- Zaprzestanie prowadzenia wspólnego gospodarstwa domowego
Ograniczenia
- Nie można pokrzywdzić wierzycieli
- Musi istnieć interes rodziny
- Ważne powody musiały istnieć już w dacie wstecznej
Procedura sądowa i koszty
Właściwość sądu
Pozew należy złożyć do sądu rejonowego właściwego dla miejsca ostatniego wspólnego zamieszkania małżonków, jeżeli choć jedno z nich nadal w tym okręgu przebywa.
Koszty postępowania w 2025 roku
Opłata od pozwu
200 zł - stała opłata sądowa
Koszty pełnomocnika
Od 2000 zł do 8000 zł (w zależności od złożoności sprawy)
Czas trwania
Od 6 miesięcy do 2 lat (w zależności od okoliczności)
Skutki ustanowienia rozdzielności majątkowej
Skutki pozytywne:
- Każdy małżonek samodzielnie zarządza swoim majątkiem
- Brak odpowiedzialności za nowe długi współmałżonka
- Ochrona przed egzekucją z majątku za długi partnera
- Możliwość samodzielnego zawierania umów
Skutki negatywne:
- Utrata dochodów współmałżonka
- Trudności w uzyskaniu kredytów (osobna zdolność kredytowa)
- Brak wspólnej własności nowych nabytków
- Konieczność podziału dotychczasowego majątku wspólnego
Istotne orzeczenie Sądu Najwyższego
Zgodnie z wyrokiem Sądu Najwyższego z dnia 13 maja 1997 r. (III CKN 51/97): "Separacja faktyczna małżonków, uniemożliwiająca im współdziałanie w zarządzie majątkiem wspólnym, może stanowić ważny powód zniesienia przez sąd wspólności majątkowej małżeńskiej. Z żądaniem może wystąpić również małżonek, który jest wyłącznie winny separacji. Wina jego, jak też wzgląd na dobro rodziny lub pozwanego małżonka, powinny być brane pod uwagę jedynie przy ocenie żądania zniesienia wspólności z punktu widzenia zasad współżycia społecznego."
Podsumowanie
Ustanowienie rozdzielności majątkowej bez zgody współmałżonka jest możliwe wyłącznie na drodze sądowej, pod warunkiem wykazania ważnych powodów. Decyzja o wystąpieniu z pozwem powinna być dobrze przemyślana, ponieważ rozdzielność majątkowa niesie za sobą zarówno korzyści, jak i ograniczenia. Zaleca się skonsultowanie sprawy z doświadczonym prawnikiem specjalizującym się w prawie rodzinnym.
Pamiętaj: Ustanowienie przez sąd rozdzielności majątkowej na żądanie jednego z małżonków nie wyłącza możliwości późniejszego zawarcia przez małżonków umowy majątkowej małżeńskiej (art. 52 § 3 k.r.o.).