Umorzenie zaległych składek ZUS.

Odpowiedź prawnika: Umorzenie zaległych składek ZUS.

Niniejsza opinia prawna zawiera analizę sytuacji oraz odpowiedź na zadane pytania w oparciu o przepisy ustawy z dnia 9 listopada 2012 roku o umorzeniu należności powstałych z tytułu nieopłaconych składek przez osoby prowadzące pozarolniczą działalność (Dz. U. 2012 r., nr 1551,dalej ustawa abolicyjna), ustawy z dnia 13 października 1998 roku o systemie ubezpieczeń społecznych (tekst jednolity: Dz. U. 2009 r. Nr 205 poz. 1585,dalej u.s.u.s.), poglądy doktrynyoraz aktualne orzecznictwo sądów polskich. 

W pierwszej kolejności należy zbadać zgodność z prawem decyzji z dnia 11 września 2014 roku. Zasadniczo ustawa abolicyjna przewiduje umorzenie (art. 1 ust. 1 ustawy abolicyjnej):

1) składek na ubezpieczenia emerytalne i rentowe oraz wypadkowe, za okres od 1 stycznia 1999 roku do28 lutego 2009 roku za osoby obowiązkowo podlegające tym ubezpieczeniom z tytułu prowadzonej działalności pozarolniczej,

2) odsetek za zwłokę od w/w składek,

3) opłaty prolongacyjnej, kosztów upomnienia, opłaty dodatkowej, a także kosztów egzekucyjnych naliczonych przez dyrektora oddziału Zakładu Ubezpieczeń Społecznych, naczelnika urzędu skarbowego lub komornika sądowego.

4) składek na ubezpieczenie zdrowotne i na Fundusz Pracy za powyższy okres oraz należnych od nich odsetek za zwłokę, opłaty prolongacyjnej, kosztów upomnienia, opłaty dodatkowej, a także kosztów egzekucyjnych naliczonych przez dyrektora oddziału Zakładu Ubezpieczeń Społecznych, naczelnika urzędu skarbowego lub komornikasądowego (art. 1 ust. 6 ustawy abolicyjnej)

Ustawa abolicyjna przewiduje wyłącznie umorzenie należności osoby obowiązkowo podlegającej ubezpieczeniom emerytalnemu, rentowemu oraz wypadkowemu z tytułu prowadzenia pozarolniczej działalności –nie ma wobec tego możliwości umorzenia zaległych składek, których płatnik nie opłacił za np. pracowników lub zleceniobiorców (zaległości nie podlegające umorzeniu). 

Warunkiem umorzenia należności, o których mowa w ust. 1 i 6 art. 1 ustawy abolicyjnej, jest nieposiadanie na dzień wydania decyzji, o umorzeniu, niepodlegających umorzeniu składek na ubezpieczenia społeczne, ubezpieczenie zdrowotne, Fundusz Pracy, Fundusz Gwarantowanych Świadczeń Pracowniczych oraz na Fundusz Emerytur Pomostowych, za okres od dnia 1 stycznia 1999 roku, do opłacenia których zobowiązana jest osoba prowadząca pozarolniczą działalność lub płatnik składek oraz należnych od tych składek odsetek za zwłokę, opłat prolongacyjnych, kosztów upomnienia, opłat dodatkowych, a także kosztów egzekucyjnych naliczonych przez dyrektora oddziału Zakładu Ubezpieczeń Społecznych, naczelnika urzędu skarbowego lub komornika sądowego. Z powyższego wynika, że generalnie o abolicję nie mogą ubiegać się przedsiębiorcy posiadający zaległości w opłacaniu własnych składek, jeżeli jednocześnie posiadają nieopłacone za okres po styczniu 1999 roku składki za pracowników lub zleceniobiorców, do których byli zobowiązani jako płatnicy składek. 

Z przedstawionych przez Pana danych wynika, że na dzień dzisiejszy posiada Pan zarówno zaległości podlegające umorzeniu jak również zaległości nie podlegające umorzeniu (z tytułu zaległych składek za pracowników). W związku z tym ZUS nie mógł wydać decyzji o umorzeniu zaległości podlegających umorzeniu (art. 1 ust. 13 pkt 1 ustawy abolicyjnej a jedynie wydał decyzję określającą warunkach umorzenia (art. 1 ust. 8 ustawy abolicyjnej). Warunkiem wydania decyzji umarzającej do zaległości podlegających umorzeniu jest:

1) spłata całości zadłużenia nie podlegającemu umorzeniu w terminie 12 miesięcyod uprawomocnienia się aktualnej decyzji;

2) umorzenie przez ZUS zaległości nie podlegającym umorzeniu w rozumieniu ustawy abolicyjnej;

3) rozłożenie na raty składek niepodlegających umorzeniu jednak z wyłączeniem z wyłączeniem składek finansowanych przez ubezpieczonych niebędących płatnikami składek, tj. np. pracowników, zleceniobiorców wraz z odsetkami za zwłokę –wydanie decyzji o umorzeniu składek podlegających umorzeniu możliwe będzie w takim wypadku po spłaceniu art. (2 ust. 12 ustawy abolicyjnej); 

 Jeżeliw terminie wskazanym wyżej nie spełni Pan powyższych warunków, postępowania w sprawie umorzenia zaległości podlegającym umorzeniu nie zostanie zakończone pozytywną decyzją.  Odwołanie od niej nie ma sensu. Należy ustalić czy może ubiegać się Pan o umorzenie przez ZUS zaległości nie podlegającym umorzeniu w rozumieniu ustawy abolicyjnej. Umorzenie w tym trybie uregulowane jest w treści art. 28 ust. 1 i 2 u.s.u.s. Zgodnie z tym przepisem tylko w przypadku ich całkowitej nieściągalności. Ustawodawca wyraźnie określił przy tym kiedy  taka całkowita nieściągalność zachodzi, a mianowicie gdy:

1) dłużnik zmarł nie pozostawiając żadnego majątku lub pozostawił ruchomości nie podlegające egzekucji albo pozostawił przedmioty codziennego użytku, których łączna wartość nie przekracza kwoty stanowiącej trzykrotność przeciętnego wynagrodzenia i jednocześnie brak jest następców prawnych oraz nie ma możliwości przeniesienia odpowiedzialności na osoby trzecie,

2) sąd oddalił wniosek o ogłoszenie upadłości dłużnika lub umorzył postępowanie upadłościowe z powodu braku pieniędzy nawet na koszty postępowania upadłościowego,

3) dłużnik zaprzestał prowadzenia działalności, a jednocześnie brak majątku, z którego można by prowadzić egzekucję, brak małżonka, następców prawnych i jakiejkolwiek możliwości przeniesienia odpowiedzialności na osoby trzecie,

4) nie nastąpiło zaspokojenie należności w zakończonym postępowaniu likwidacyjnym,

5) wysokość nieopłaconej składki nie przekracza kwoty kosztów upomnienia w postępowaniu egzekucyjnym,

6) naczelnik urzędu skarbowego lub komornik sądowy stwierdził brak majątku, z którego można prowadzić egzekucję,

7) jest oczywiste, że w postępowaniu egzekucyjnym nie uzyska się kwot przekraczających wydatki egzekucyjne.

W powyższym trybie może Pan wnosić o umorzenie zaległych składek w przypadku udowodnienia którejś z powyższych przesłanek. Zgodnie z art. 28 ust. 4 u.s.u.s:

4. Umorzenie składek powoduje także umorzenie odsetek za zwłokę, kosztów upomnienia i dodatkowej opłaty.

Z powyższego niestety wynika, że nie można wnosić o umorzenie jedyni samych odsetek –ZUS może umorzyć całość lub część zobowiązania głównego, co doprowadzi do umorzenia w odpowiedniej proporcji odsetek oraz kosztów.

Od zasady całkowitej nieściągalności składek uczyniono jednak wyjątek dla ubezpieczonych, będących równocześnie płatnikami składek na te ubezpieczenia czyli dla wszystkich prowadzących działalność gospodarczą i płacących składki na swoje ubezpieczenia. Oznacza to, że osoba, która zatrudniała pracowników i nie odprowadzała składek na ubezpieczenia społeczne zarówno od siebie jak i od pracowników może zwracać się do ZUS jedynie o umorzenie składek na swoje ubezpieczenie. Składki za pracowników nie podlegają umorzeniu. 

W konkluzji możliwość umorzenia składek nie podlegających umorzeniu w trybie ustawy abolicyjnej tyczy się tylko przypadku całkowitej nieściągalności (art. 28 ust. 1 u.s.u.s.), przy czym wtedy może również dotyczyć składek należnych za pracowników i zleceniobiorców. Nie ma możliwości umorzenia samych odsetek, jednak umorzenie choć części należności głównej doprowadzi do umorzenia części odsetek i kosztów. Z punktu widzenia decyzji z 9 września 2014 roku, umorzenie tylko całości składek nie podlegających umorzeniu w oparciu o ustawę abolicyjną, doprowadzi do wydania pozytywnej decyzji względem składek podlegających umorzeniu na podstawie ustawy abolicyjnej (art. 13 ust. 10 ustawy abolicyjnej). 

Rozwiązaniem jest również zawarcie układu ratalnego, który może przesunąć okres spłaty zaległości z punktu widzenia art. 13 ust. 10 ustawy abolicyjnej, przyczym układ nie obejmuje składek finansowanych przez ubezpieczonych niebędących płatnikami składek, tj. np. pracowników, zleceniobiorców.