Pytanie klienta:
Odpowiedź prawnika:
Podstawowe zasady władzy rodzicielskiej w Polsce
Zgodnie z art. 93 Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego władza rodzicielska przysługuje obojgu rodzicom. To fundamentalna zasada polskiego prawa rodzinnego, która oznacza, że ojczym nie sprawuje władzy rodzicielskiej nad dzieckiem swojej żony, jeżeli żyje biologiczny ojciec dziecka.
Nawet jeśli biologiczny ojciec ma ograniczone prawa rodzicielskie lub nie mieszka z dzieckiem, nie oznacza to automatycznie, że prawa te przechodzą na ojczyma. Władza rodzicielska przysługuje tylko i wyłącznie obojgu rodzicom dziecka.
Co oznacza termin "ojczym" w prawie polskim?
Słowa "ojczym" oraz "macocha" określają stosunek danych osób do dzieci małżonka z poprzedniego małżeństwa. Są to określenia potoczne używane na oznaczenie powyższych stosunków między rodzicem a małżonkiem rodzica.
Zgodnie z Kodeksem rodzinnym i opiekuńczym ojczym czy macocha nie sprawują władzy rodzicielskiej nad pasierbem i pasierbicą.
Możliwości prawne dla ojczyma - co można zrobić?
1. Przysposobienie (adopcja)
Jedyną skuteczną drogą do uzyskania pełnych praw rodzicielskich przez ojczyma jest przysposobienie dziecka. Jeżeli jeden z małżonków przysposobił dziecko drugiego małżonka, to władza rodzicielska przysługuje obojgu małżonkom wspólnie.
Ważne: Do przysposobienia dziecka potrzebna jest co do zasady zgoda obojga rodziców. Oznacza to, że biologiczny ojciec musi wyrazić zgodę na adopcję lub zostać pozbawiony władzy rodzicielskiej.
Krok 1: Uzyskanie zgody biologicznego ojca
Konieczna jest zgoda biologicznego ojca na przysposobienie lub pozbawienie go władzy rodzicielskiej przez sąd.
Krok 2: Zgoda matki dziecka
Jeśli mężczyzna zamierza przysposobić dziecko swojej żony, wówczas musi ona wyrazić na to zgodę.
Krok 3: Zgoda dziecka (jeśli ma ponad 13 lat)
Jeżeli małoletni ukończył 13. rok życia, konieczna jest jego zgoda - o ile jest on w stanie pojąć istotę adopcji.
Krok 4: Postępowanie sądowe
Wniosek o przysposobienie składa się w sądzie opiekuńczym. Sąd przeprowadza rozprawę i wydaje orzeczenie.
2. Rodzaje przysposobienia
Przysposobienie pełne
Władza rodzicielska biologicznych rodziców wygasa. Oznacza to, że biologicznemu ojcu wciąż przysługuje władza rodzicielska, jeżeli jego dziecko zostanie adoptowane przez ojczyma.
Przysposobienie niepełne
Powstaje stosunku między przysposabiającym a przysposobionym, ale więzi z biologicznymi rodzicami pozostają. Biologicznemu ojcu wciąż przysługuje władza rodzicielska.
Przysposobienie całkowite
Władza rodzicielska biologicznych rodziców wygasa, a przysposobiony traci możliwość poznania swojej pierwotnej tożsamości.
3. Inne uprawnienia ojczyma
Rodzic może wskazać swojego małżonka jako osobę upoważnioną do uzyskiwania informacji, czy podejmowania decyzji względem dziecka w różnych instytucjach np. szkole, przedszkolu, czy przychodni.
Dodatkowo macocha i ojczym mają obowiązek dobrego traktowania pasierbów. Zobowiązani są również do wspierania w wychowaniu i utrzymaniu dzieci przez małżonka.
Konsekwencje finansowe i prawne
Alimenty
Po przysposobieniu ojciec naturalny dziecka nie musi już płacić alimentów na dziecko, a obowiązek ten obciąża przysposabiającego.
Dziedziczenie
W świetle prawa jest Pani pasierbicą swojego zmarłego ojczyma. Pomiędzy Panią, a ojczymem nie zachodził stosunek pokrewieństwa, nie przysposobił Pani, nie jest więc Pani uprawniona do dziedziczenia po ojczymie.
Prawo do kontaktów
Osobami uprawnionymi do kontaktów z dzieckiem są również inne osoby, jeżeli sprawowały przez dłuższy czas pieczę nad dzieckiem. Oznacza to, że ojczym może mieć prawo do kontaktów z pasierbem nawet po rozwodzie z matką dziecka.
Sytuacje szczególne
Gdy biologiczny ojciec nie żyje lub jest nieznany: W takiej sytuacji możliwe jest uznanie dziecka przez ojczyma, co daje mu pełne prawa rodzicielskie. Jednak dotyczy to tylko przypadków, gdy ojciec jest rzeczywiście nieznany.
W razie zagrożenia dobra dziecka sąd może wydawać odpowiednie zarządzenia, w tym odebrać dziecko, odebrać władzę rodzicielską lub powierzyć opiekę odpowiedniej placówce opiekuńczo-wychowawczej.
Podsumowanie
Kluczowe wnioski:
- Ojczym nie ma automatycznie władzy rodzicielskiej nad dzieckiem żony
- Jedyną drogą do uzyskania pełnych praw jest przysposobienie
- Do przysposobienia potrzebna jest zgoda biologicznego ojca lub jego pozbawienie władzy rodzicielskiej
- Ojczym może być upoważniony do reprezentowania dziecka w niektórych instytucjach
- Bez przysposobienia ojczym nie dziedziczy po pasierbku i odwrotnie
Prawo rodzinne w Polsce jasno określa, że władza rodzicielska przysługuje wyłącznie rodzicom biologicznym lub adoptującym. Ojczym, mimo swojej roli w życiu dziecka, nie uzyskuje automatycznie żadnych uprawnień prawnych. Aby zmienić tę sytuację, konieczne jest przeprowadzenie procedury przysposobienia.