Władza rodzicielska po śmierci jednego z rodziców

Odpowiedź prawnika: Władza rodzicielska po śmierci jednego z rodziców

Jeżeli dobrze rozumiemy, sąd w wyroku orzekającym rozwód powierzył wykonywanie władzy rodzicielskiej zmarłej matce, przy jednoczesnym ograniczeniu władzy rodzicielskiej jej męża do określonych obowiązków i uprawnień w stosunku do osoby dziecka (art. 58 §1 kodeksu rodzinnego i opiekuńczego).

Nie ulega wątpliwości, że władza rodzicielska matki ustała w chwili jej śmierci. Powstaje zatem pytanie, czy i w jakim zakresie „powraca" ona do ojca. Zagadnienie to jest sporne w nauce prawa, przy czym dominują dwa poglądy. W myśl pierwszego z nich, w takiej sytuacji pełną władzę rodzicielską odzyskuje automatycznie żyjący rodzic. W myśl drugiego, władza rodzicielska drugiego rodzica nie odżywa i jeżeli nie zostanie przywrócona, musi być ustanowiona nad dzieckiem opieka. Orzecznictwo Sądu Najwyższego nie jest jednolite (w orzeczeniu z dnia 13 sierpnia 1951, sygn. akt ŁC 164/51 przychylał się do pierwszego poglądu, ale w orzeczeniu z 15 lipca 1947, sygn. akt C III 835/47 prezentował odmienne zapatrywanie - podajemy za: B. Czech [w:] K. Piasecki (red.), Kodeks rodzinny i opiekuńczy. Komentarz, wyd. III, Warszawa 2006).

Biorąc pod uwagę, że ojciec nie został całkowicie pozbawiony władzy rodzicielskiej, w opisywanym przypadku trafny wydaje się pierwszy pogląd. Nie można jednak wykluczyć pewnych ingerencji sądu. Zgodnie z art. 109 k.r.o. sąd może wydać zarządzenia, jeżeli zagrożone jest dobro dziecka. W §2 tego przepisu zamieszczono przykładowy katalog tego typu zarządzeń. Mogą to być:

1. zobowiązanie rodziców (w opisanym przypadku - żyjącego rodzica) oraz małoletniego do określonego postępowania z jednoczesnym wskazaniem sposobu kontroli wykonania wydanych zarządzeń,
2. określenie, jakie czynności nie mogą być przez rodziców dokonywane bez zezwolenia sądu, albo poddanie rodziców innym ograniczeniom, jakim podlega opiekun (por. art. 154 i następne k.r.o.) ,
3. poddanie wykonywania władzy rodzicielskiej stałemu nadzorowi kuratora sądowego,
4. skierowanie małoletniego do organizacji lub instytucji powołanej do przygotowania zawodowego albo do innej placówki sprawującej częściową pieczę nad dziećmi,
5. zarządzenie umieszczenie małoletniego w rodzinie zastępczej albo w placówce opiekuńczo-wychowawczej.

Z kolei na podstawie art. 110 k.r.o. sąd może zawiesić wykonywanie władzy rodzicielskiej na czas przemijającej przeszkody w jej sprawowaniu. Natomiast na podstawie art. 111 k.r.o. sąd może pozbawić rodzica władzy rodzicielskiej jeżeli nie może ona być wykonywana z powodu trwałej przeszkody albo jeżeli rodzic nadużywa władzy rodzicielskiej lub w sposób rażący zaniedbuje swe obowiązki względem dziecka.

Oceniając, czy i w jakim zakresie niezbędna jest ingerencja, sąd ma obowiązek brać pod uwagę przede wszystkim dobro dziecka.

W razie pozbawienia władzy rodzicielskiej wszystkich rodziców, sąd ustanawia opiekę (art. 145 w zw. z art. 94 §3 k.r.o.).