Wspólność majątkowa małżeństwa a majątek odrębny

Odpowiedź prawnika: Wspólność majątkowa małżeństwa a majątek odrębny

W przedstawionym stanie faktycznym przy  zakupie domu strony oświadczyły notarialnie, że środki na jego zakup pochodziły z majątku wspólnego. Jednocześnie w akcie notarialnym sprzedaży mieszkania sprzedający oświadczył, że przedmiot sprzedaży stanowił jego majątek odrębny. Zgodnie z art. 31 § 2 k.r.o. do majątku wspólnego wchodzą w szczególności dochody z majątku osobistego. Jednakże zgodnie z art. 33 pkt 10 k.r.o. do majątku odrębnego wchodzą przedmioty majątkowe nabyte w zamian za składniki majątku osobistego, chyba że przepis szczególny stanowi inaczej. Jest to tzw. surogacja. Surogacja nie jest wyłączona w przypadku, gdy jedno z małżonków w zamian za przedmiot majątkowy należący do jego majątku osobistego otrzymał określoną kwotę pieniężną, która uległa zmieszaniu z innymi jego środkami pieniężnymi. Kwota ta, a w razie wydania jej na nabycie innego przedmiotu majątkowego - ten przedmiot, stanowią surogat przedmiotu majątkowego należącego do majątku osobistego tego z małżonków, także należący do tego majątku (M. Sychowicz w: Sychowicz Marek, Ciepła Helena, Kalus Stanisława, Czech Bronisław, Domińczyk Tadeusz, Piasecki Kazimierz (red.), Kodeks rodzinny i opiekuńczy. Komentarz, Warszawa 2009, s. 1152). Jest to tzw. surogacja pośrednia. Jeżeli jednak kwota ta nie uległa zmieszaniu, surogacja obejmuje kwotę uzyskaną ze sprzedaży. Można wyłączyć   surogację, ale takie zastrzeżenie musiałoby się znaleźć w umowie sprzedaży mieszkania (oświadczenie, że środki uzyskane ze sprzedaży wchodzą do majątku wspólnego). Jeżeli brak było tego świadczenia, kwota uzyskana ze sprzedaży stanowi składnik majątku odrębnego. 

Wobec tego stwierdzenie, że z tej kwoty sfinansowano zakup domu wymaga przeprowadzenia dowodu na fakt, że oświadczenie zawarte w akcie notarialnym jest niezgodne z prawdą w części, w której stwierdzono, że dom nabyto ze składników majątku wspólnego. Można też dowodzić, że w istocie strony złożyły inne oświadczenia, niż zawarto w akcie notarialnym (dowód ponad osnowę dokumentu - art. 247 k.p.c.). 

Według orzeczenia SN z 9 czerwca 1962 r. (4 CR 758/61, OSNCP 1963, nr 6, poz. 136) niedopuszczalny jest pomiędzy uczestnikami czynności prawnej dowód ze świadków (przesłuchania stron) przeciwko osnowie lub ponad osnowę dokumentu; dowodami tymi nie mogłaby więc żadna strona dowodzić, że danego oświadczenia nie złożyła albo że złożone przez nią oświadczenie miało inną treść. W praktyce więc wykazanie złożenia oświadczenia innego niż w akcie notarialnym jest w przedstawionej sytuacji niemożliwe. 

Jeżeli chodzi o dowód niezgodności z prawdą, to nie odnosi się do niego art. 247 k.p.c., a wobec charakteru wykazywanej okoliczności również art. 246 k.p.c. - można więc posłużyć się wszelkimi dowodami dla wykazania, że w istocie środki na nabycie domu pochodziły również z majątku odrębnego. Mogą to być np. oświadczenia stron. Ustawodawca jednakże daje do zrozumienia, że dokument urzędowy ma większą moc dowodową niż oświadczenia stron lub zeznania świadków. Przeprowadzenie takiego dowodu będzie więc bardzo utrudnione.

Aby dokonać wiążącego dla US ustalenia, że oświadczenie zawarte w dokumencie jest niezgodne z prawdą, konieczne jest rozstrzygnięcie sprawy przez Sąd. Na podstawie art. 189 k.p.c. można wnieść do sądu pozew w celu ustalenia, czy środki pieniężne wskazane w akcie notarialnym stanowiły składnik majątku wspólnego, czy także składnik majątku odrębnego małżonka. Również organ podatkowy, na podstawie art. 189 ¹ k.p.c. może wystąpić z takim powództwem, jeżeli ustalenie jest niezbędne dla oceny skutków podatkowych. Do powództwa należałoby zalączyć dowody lub wnioskować o przeprowadzenie dowodów, mających na celu wykazanie, że sporny fragment aktu notarialnego jest niezgodny z prawdą.