Współuczestnictwo konieczne

Odpowiedź prawnika: Współuczestnictwo konieczne

Istota współuczestnictwa koniecznego znalazła swoje normatywne uregulowanie w art. 72 § 2 kpc, zgodnie z którym zachodzi ono wówczas, jeśli przeciwko kilku osobom sprawa może się toczyć wyłącznie łącznie. Przepis ten odnosi się do współuczestnictwa koniecznego biernego, czyli zachodzącego po stronie pozwanej. Możliwym jest jednak przypadek, że współuczestnictwo takie zachodzić będzie także po stronie powodowej (współuczestnictwo czynne):

Art. 195. § 1. Jeżeli okaże się, że nie występują w charakterze powodów lub pozwanych wszystkie osoby, których łączny udział w sprawie jest konieczny, sąd wezwie stronę powodową, aby oznaczyła w wyznaczonym terminie osoby nie biorące udziału w taki sposób, by ich wezwanie lub zawiadomienie było możliwe, a w razie potrzeby, aby wystąpiła z wnioskiem o ustanowienie kuratora.

§ 2. Sąd wezwie osoby nie zapozwane do wzięcia udziału w sprawie w charakterze pozwanych. Osoby, których udział w sprawie w charakterze powodów jest konieczny, sąd zawiadomi o toczącym się procesie. Osoby te mogą w ciągu dwóch tygodni od doręczenia zawiadomienia przystąpić do sprawy w charakterze powodów.

Współuczestnictwo konieczne może wynikać:

1. z istoty stosunku prawnego, gdy sama istota tego stosunku będącego przedmiotem procesu wskazuje na konieczność łącznego występowania uprawnionych lub zobowiązanych podmiotów, czyli na istnienie łącznej legitymacji procesowej;

2. z przepisu ustawy, gdy niezależnie od istoty stosunku prawnego ustawa wyraźnie wskazuje na konieczność współwystępowania w procesie określonych podmiotów.

W wyroku z dnia 23 grudnia 1988 r. sygn. III CRN 434/88 Sąd Najwyższy uznał, że uzgodnienie treści księgi wieczystej z rzeczywistym stanem prawnym polega na doprowadzeniu tejże księgi do jej rzeczywistego, a więc aktualnego w dacie orzekania stanu prawnego; wymaga zatem wzięcia udziału w sprawie przez wszystkie osoby wpisane w dziale drugim księgi wieczystej oraz udziału innych osób, których uprawnienia z tytułu własności nie zostały - bez względu na przyczynę - dotychczas ujawnione. Pogląd ten podzielono także w późniejszych orzeczeniach SN (sygn. II CKN 695/97 i III CK 699/2004). Poprzez pewną analogię można też podzielić pogląd wyrażony w wyroku Sądu Najwyższego z dnia 25 stycznia 2012 r., sygn. V CSK 51/11 - W sytuacji, w której zbycie lokalu przez gminę było połączone z oddaniem w użytkowanie wieczyste gruntu w ułamkowej części, w sprawie o usunięcie niezgodności między ujawnionym w księdze wieczystej stanem prawnym nieruchomości, z której lokal wyodrębniono, a rzeczywistym stanem prawnym zachodzi współuczestnictwo konieczne właściciela gruntu oraz właściciela lokalu (art. 72 § 2 KPC).

Przyjąć zatem należy, że stanowisko sądu można uznać za prawidłowe. Dalszym krokiem sądu powinno być zastosowanie art. 195 kpc.

Jeżeli po stronie powodowej lub pozwanej nie występują wszyscy współuczestnicy konieczni (art. 72 § 2), sąd stwierdza brak legitymacji procesowej łącznej i wzywa powoda, aby w wyznaczonym terminie wskazał niewystępujących w sprawie współuczestników (i ich adresy) lub żeby wystąpił z wnioskiem o ustanowienie kuratora, o którym mowa w art. 143 i 144. Według jednego poglądu (m.in. S. Włodyka), znajdującego wyraz w poprzednio obowiązującym regulaminie sądowym (§ 130 ust. 1), bezskuteczny upływ terminu wyznaczonego stronie opatrzony jest rygorem zawieszenia postępowania na podstawie art. 177 § 1 pkt 6, według innego poglądu, dominującego w doktrynie (m.in. M. Jędrzejewska, G. Bieniek) i podzielonego przez judykaturę (wyrok SN z dnia 10 czerwca 1997 r., II CKN 326/97, OSNC 1997, nr 11, poz. 183) zawieszenie nie jest uzasadnione, lecz należy powództwo oddalić. To drugie stanowisko uzasadnione jest tym, że brak legitymacji procesowej łącznej nie stanowi przeszkody do wydania orzeczenia merytorycznego. Za pierwszym z poglądów przemawia wzgląd na zapewnienie stronie konstytucyjnego prawa do sądu (strona, która dowiaduje się o konieczności wskazania innych osób, może – ze względów od niej niezależnych – nie uczynić zadość wezwaniu sądowemu w wyznaczonym terminie), za drugim – względy oportunistyczne.