Wydziedziczenie a testament negatywny

Odpowiedź prawnika: Wydziedziczenie a testament negatywny

Art. 1008 Kodeksu cywilnego. Spadkodawca może w testamencie pozbawić zstępnych, małżonka i rodziców zachowku (wydziedziczenie)
Wydziedziczenie jest więc de facto sposobem na pozbawienie uprawnionych zachowku. Warto zauważyć, że w powszechnie uważa się, iż jest to po prostu pominięcie danej osoby w testamencie, co miałoby skutkować zupełnym pozbawieniem jej prawa do spadku. Jednakże nawet w sytuacji, gdy ktoś został pominięty w testamencie, nadal jest on uprawniony do tzw. zachowku, o którym mowa w ustawie:
Art. 991 Kodeksu cywilnego. § 1. Zstępnym, małżonkowi oraz rodzicom spadkodawcy, którzy byliby powołani do spadku z ustawy, należą się, jeżeli uprawniony jest trwale niezdolny do pracy albo jeżeli zstępny uprawniony jest małoletni -dwie trzecie wartości udziału spadkowego, który by mu przypadał przy dziedziczeniu ustawowym, w innych zaś wypadkach -połowa wartości tego udziału (zachowek).
W publikacji „Zagadnienia ogólne testamentu w polskim prawie cywilnym” Niedośpiał Michał zauważa, że: „Testament negatywny jest instytucją odrębną od wydziedziczenia. Testament negatywny można sporządzić przed umownym zrzeczeniem się dziedziczenia (art. 1048 k.c.), jak też po tej chwili. Testament jest jedyną czynnością prawną jednostronną, na tle której rozpatruje się swobodę testowania”. Bezsporne jest więc różnica między tymi instytucjami. Niezbecka Elżbieta wypowiada się o skutkach negatywnego rozporządzenia testamentowego. W „Skutki prawne testamentu negatywnego i wydziedziczenia” („Rejent” 1992.7-8.16) pisze ona: „Skutki prawne powstające dla osoby pozbawionej ustawowego tytułu powołania do spadku negatywnym rozrządzeniem testamentowym są oczywiste i jednoznaczne, traci w ten sposób zdolność do dziedziczenia z mocy woli spadkodawcy. Fakt ten jednak nie przekreśla możliwości uzyskania korzyści ze spadku w innej drodze, a mianowicie poprzez zrealizowanie roszczenia o wypłatę zachowku (art. 991 i n. Kc.). Sam testament negatywny bowiem nie pozbawia spadkobiercy ustawowego roszczenia o zachowek, oczywiście, jeżeli wyłączony jest osobą należącą do kręgu osób mających prawo do zachowku po danym spadkodawcy, określonego w art. 991 § 1 Kc. Obalony zostaje tylko tytuł powołania do spadku, jakim jest ustawa, gdyż w ten sposób testator pozbawia określoną osobę zdolności do dziedziczenia po sobie. Rozrządzenie testamentowe nie narusza natomiast innych uprawnień osób, których postanowienie spadkodawcy dotyczy i samo przez się nie wyklucza możliwości uzyskania korzyści inną drogą aniżeli spadkobranie”. W orzecznictwie podkreśla się natomiast, że testowanie negatywne nie powoduje wygaśnięcia prawa do zachowku. W uchwale Sądu Najwyższego z dnia 10 kwietnia 1975 r. (III CZP 14/75) stwierdzono: „Przepisy kodeksu cywilnego nie wykluczają możliwości wyłączenia spadkobiercy ustawowego od dziedziczenia (testament negatywny), przy czym wyłączenie od dziedziczenia nie pozbawia takiego spadkobiercy prawa do zachowku”.
Zachowkiem jest – jak wskazuje na to przywołany wyżej przepis Kodeksu cywilnego wartość udziału spadkowego, który by danej osobie przypadał przy dziedziczeniu ustawowym (w przypadku, gdy została ona pominięta w testamencie). Przy czym jeżeli uprawniony nie otrzymał należnego mu zachowku bądź w postaci uczynionej przez spadkodawcę darowizny, bądź w postaci powołania do spadku, bądź w postaci zapisu, przysługuje mu przeciwko spadkobiercy roszczenie o zapłatę sumy pieniężnej potrzebnej do pokrycia zachowku albo do jego uzupełnienia. Słusznie wskazuje Elżbieta Skowrońska-Bocian w publikacji zatytułowanej „Komentarz do kodeksu cywilnego. Księga czwarta. Spadki” (Warszawa 2011, Wydawnictwo Prawnicze LexisNexis (wydanie X)), że: „Uprawnienie do zachowku oparte jest na istnieniu bliskiej więzi rodzinnej między spadkodawcą a uprawnionym. Dlatego ustawa zakreśla krąg uprawnionych podmiotów stosunkowo wąsko. Zgodnie z art. 991 § 1 są to jedynie zstępni, małżonek oraz rodzice spadkodawcy. Powstanie uprawnienia do zachowku jest przy tym uzależnione od tego, aby w konkretnym stanie faktycznym osoby te były powołane do spadku z ustawy. Oznacza to, że w sytuacji gdy spadkodawca pozostawił małżonka i dwoje dzieci, tylko te podmioty nabędą prawo do zachowku. Nie uzyskają go rodzice spadkodawcy, gdyż nie dochodzą oni do dziedziczenia (por. art. 931)”.