Odpowiedź prawnika: Podatkowe skutki zbycia udziałów oraz cesji
Na wstępie należy wyjaśnić, że w pytaniu jest mowa o „dopłatach” w postaci udzielanych pożyczek. W tej sytuacji należy uznać, że nie chodzi tutaj o dopłaty w rozumieniu Kodeksu spółek handlowych (art. 177-179 K.s.h.), lecz o dofinansowanie spółki w postaci pożyczek udzielanych spółce przez wspólników (tzw. cienka kapitalizacja).
Oczywiście wspólnicy mogą dokonać zbycia udziałów na rzecz jednego z nich. Zgodnie z art. 180 K.s.h., zbycie udziału, jego części lub ułamkowej części udziału powinno być dokonane w formie pisemnej z podpisami notarialnie poświadczonymi. W razie zbycia udziałów należy mieć jednak na względzie ograniczenia, które mogą wynikać z umowy spółki. Jeżeli bowiem zbycie uzależnione jest od zgody spółki, stosuje się poniższe zasady (chyba, że sama umowa spółki stanowi inaczej). Zgody na zbycie udziela wówczas zarząd spółki w formie pisemnej (w przypadku, gdy zgody odmówiono, sąd rejestrowy może pozwolić na zbycie, jeżeli istnieją ważne powody). W przypadku zgody sądowej, spółka może w terminie wyznaczonym przez sąd rejestrowy przedstawić innego nabywcę. W razie braku porozumienia, cenę nabycia i termin jej zapłaty ustala sąd rejestrowy na wniosek wspólnika lub spółki, po zasięgnięciu, w miarę potrzeby, opinii biegłego. Jeżeli wskazana przez spółkę osoba nie uiściła ceny nabycia w wyznaczonym terminie, wspólnik może rozporządzać swobodnie swoim udziałem, jego częścią lub ułamkową częścią udziału, chyba że nie przyjął oferowanej zapłaty (art. 182 K.s.h.). Przedstawione zasady stosuje się jednak tylko wtedy, kiedy umowa spółki przewiduje ograniczenia w swobodnym obrocie udziałami.
Przychody z odpłatnego zbycia udziałów w spółce z o.o. stanowią u wspólników - osób fizycznych, przychody z kapitałów pieniężnych. Co ważne, przychodami tymi są kwoty należne, choćby nie zostały faktycznie otrzymane (art. 17 ust. 1 pkt 6 ustawy o podatku dochodowym od osób fizycznych). Niestety, w tym przypadku urząd skarbowy może podważyć wysokość przychodu, jeśli zostanie on ustalony niezgodnie z wartością rynkową. Wynika to z przepisu art. 17 ust. 2 ustawy o podatku dochodowym od osób fizycznych, zgodnie z którym do ustalania przychodów z odpłatnego zbycia udziałów stosuje się odpowiednio przepis art. 19 tej ustawy. Przepis ten zaś stanowi, że jeżeli wartość wyrażona w cenie określonej w umowie odpłatnego zbycia znacznie odbiega od wartości rynkowej praw majątkowych, organ podatkowy lub organ kontroli skarbowej wezwie strony umowy do zmiany tej wartości lub wskazania przyczyn uzasadniających podanie ceny znacznie odbiegającej od wartości rynkowej.
W razie nieudzielenia odpowiedzi, niedokonania zmiany wartości lub niewskazania przyczyn, które uzasadniają podanie ceny znacznie odbiegającej od wartości rynkowej, organ podatkowy lub organ kontroli skarbowej określi wartość z uwzględnieniem opinii biegłego lub biegłych. Jeżeli wartość ustalona w ten sposób odbiega co najmniej o 33% od wartości wyrażonej w cenie, koszty opinii biegłego lub biegłych ponosi zbywający (a więc nie nabywca udziałów, tylko ich zbywca).Zgodnie z art. 14 § 3 Kodeksu spółek handlowych, wierzytelność wspólnika z tytułu pożyczki udzielonej spółce z o.o. uważa się za jego wkład do spółki w przypadku ogłoszenia jej upadłości w terminie dwóch lat od dnia zawarcia umowy pożyczki. Rozwiązanie to stawia w gorszej pozycji wspólników-wierzycieli z innymi wierzycielami spółki. Przepis ten należy jednak interpretować ściśle, co oznacza, że nie ma ona zastosowania w razie innych niż upadłość sytuacji zakończenia działalności spółki. Nie będzie zatem miał zastosowania w niniejszej sytuacji.
Wspólnicy, którzy zbywają udziały na rzecz czwartego wspólnika, nie przestają być wierzycielami spółki z tytułu udzielonej pożyczki. Mogą oni swoją wierzytelność przenieść na każdą inną osobę, jeśli możliwość taka nie jest wyłączona umownie. W tym przypadku każdy ze wspólników powinien dokonać cesji swojej wierzytelności na czwartego wspólnika (tzn. zawrzeć z nim umowę przelewu wierzytelności). Omówionego wyżej przepisu art. 19 ustawy o podatku dochodowym nie stosuje się w sytuacji odpłatnego zbycia wierzytelności. Organy podatkowe nie będą zatem kwestionować cesji dokonanej po niższej cenie. Należy jednak zauważyć, że strata ze zbycia wierzytelności (czyli różnica między jej wartością a kwotą, za którą jest zbywana), nie będzie mogła stanowić kosztu u wspólników dokonujących zbycia. Zgodnie bowiem z art. 23 ust. 1 pkt 34 ustawy o podatku dochodowym od osób fizycznych, nie uważa się za koszty podatkowe strat z odpłatnego zbycia wierzytelności, chyba że wierzytelność ta uprzednio na podstawie art. 14 została zarachowana jako przychód należny (wierzytelność ta nie była zaś uznana za przychód należny, ponieważ do przychodów nie zalicza się kwot udzielonych pożyczek).
