Pytanie klienta:
Odpowiedź prawnika:
Najważniejsze w skrócie: Nie można bezpośrednio "zablokować" paszportu dziecka, ale można skutecznie zabezpieczyć się przed wywiezieniem dziecka za granicę przez wniosek do sądu o zabezpieczenie w postaci zakazu wyjazdu oraz o ograniczenie władzy rodzicielskiej drugiego rodzica.
Podstawy prawne - co mówi prawo o wyjazdach dziecka za granicę
Zgodnie z art. 97 § 1 Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego, jeżeli władza rodzicielska przysługuje obojgu rodzicom, każde z nich jest obowiązane i uprawnione do jej wykonywania. Kluczowe znaczenie ma jednak § 2 tego artykułu, który stanowi, że o istotnych sprawach dziecka rodzice rozstrzygają wspólnie; w braku porozumienia między nimi rozstrzyga sąd opiekuńczy.
Uwaga: Wyjazd dziecka za granicę należy do kategorii "istotnych spraw dziecka", co oznacza, że wymaga zgody obojga rodziców wykonujących władzę rodzicielską. Potwierdza to orzecznictwo Sądu Najwyższego.
Czy można "zablokować" paszport dziecka?
Nie istnieje w polskim prawie instytucja prawna umożliwiająca bezpośrednie "zablokowanie" paszportu dziecka. Aby uzyskać paszport dla dziecka, potrzebna jest zgoda matki, ojca, opiekuna prawnego lub kuratora dziecka. Zgoda ta może być wyrażana:
1. Zgoda elektroniczna
Przez system gov.pl za pomocą profilu zaufanego, podpisu elektronicznego w e-dowodzie lub kwalifikowanego certyfikatu podpisu elektronicznego
2. Zgoda pisemna
Złożona w urzędzie paszportowym lub przesłana pocztą z notarialnym poświadczeniem podpisu
3. Zgoda ustna
Wyrażona bezpośrednio w urzędzie przy składaniu wniosku
Skuteczne sposoby ochrony przed wywiezieniem dziecka
1. Wniosek o zabezpieczenie powództwa
Najskuteczniejszym sposobem ochrony jest złożenie wniosku o zabezpieczenie powództwa w postaci zakazu wywiezienia dziecka z kraju. Wniosek ten składa się do sądu opiekuńczego wraz z pozwem o:
- Ograniczenie władzy rodzicielskiej matce dziecka
- Rozstrzygnięcie o istotnych sprawach dziecka
- Zabezpieczenie w postaci zakazu wyjazdu dziecka za granicę
2. Postępowanie o ograniczenie władzy rodzicielskiej
W sytuacji gdy matka dziecka bezpodstawnie chce wywieźć dziecko za granicę wbrew dobru dziecka, można wnioskować o ograniczenie jej władzy rodzicielskiej. Sąd Najwyższy wskazał, że "pozbawienie przez rodzica kilkuletniego dziecka naturalnego środowiska rodzinnego i bezpośredniej opieki drugiego rodzica oraz możliwości wychowania się wspólnie z małoletnim rodzeństwem i zatrzymanie go na stałe - wbrew woli drugiego rodzica - w obcym kraju zawiera elementy nadużycia władzy rodzicielskiej".
Kiedy NIE potrzeba zgody drugiego rodzica:
- Gdy drugi rodzic został pozbawiony władzy rodzicielskiej
- Gdy władza rodzicielska została zawieszona
- Gdy władza została ograniczona w zakresie współdecydowania o miejscu pobytu dziecka
- Gdy drugi rodzic jest nieznany
Kiedy ZAWSZE potrzeba zgody:
- Gdy oboje rodzice mają pełną władzę rodzicielską
- Przy wyjazdach wakacyjnych za granicę
- Przy wyjazdach na pobyt stały
- Nawet gdy w wyroku rozwodowym jedno z rodziców ma przyznane prawo do decydowania o miejscu pobytu
3. Zastępcza zgoda sądu
W sytuacji, gdy drugi rodzic nie chce wyrazić zgody na wyjazd dziecka, należy złożyć do sądu rejonowego właściwego ze względu na miejsce zamieszkania dziecka wniosek o rozstrzygnięcie o istotnych sprawach dziecka. Sąd może wydać zastępczą zgodę, jeśli uzna wyjazd za uzasadniony dobrem dziecka.
Co w przypadku wywiezienia dziecka bez zgody?
Konwencja Haska z 1980 roku
Konwencja dotycząca cywilnych aspektów uprowadzenia dziecka za granicę, sporządzona w Hadze dnia 25 października 1980 r., przewiduje procedury szybkiego powrotu dziecka do państwa jego stałego pobytu. Polska jest stroną tej konwencji.
Ważne: Konwencja ma zastosowanie do dzieci, które nie ukończyły 16 lat i dotyczy sytuacji, gdy dziecko zostało uprowadzone z jednego państwa-strony konwencji do innego.
Przesłanki bezprawnego uprowadzenia
Uprowadzenie lub zatrzymanie dziecka będzie uznane za bezprawne, jeżeli nastąpiło naruszenie prawa do opieki przyznanego określonej osobie, wykonywanego wspólnie lub indywidualnie, na mocy ustawodawstwa państwa, w którym dziecko miało miejsce stałego pobytu bezpośrednio przed uprowadzeniem.
Czy wywiezienie dziecka to porwanie?
W niektórych przypadkach takie działanie możę skutkować odpowiedzialnością karną z art. 211 Kodeksu karnego ? za uprowadzenie lub zatrzymanie dziecka wbrew woli osoby sprawującej nad nim władzę.
Praktyczne kroki do podjęcia
Krok 1: Złóż wniosek do sądu
Wystąp do sądu opiekuńczego z wnioskiem o zabezpieczenie powództwa w postaci zakazu wyjazdu dziecka za granicę oraz z pozwem o ograniczenie władzy rodzicielskiej
Krok 2: Zbierz dowody
Dokumentuj zamiary drugiego rodzica (korespondencja, świadkowie, bilety lotnicze), udokumentuj stałe miejsce pobytu dziecka
Krok 3: Powiadom odpowiednie organy
W przypadku realnego zagrożenia powiadom Straż Graniczną o możliwości próby nielegalnego wywiezienia dziecka
Pamiętaj: Działania należy podjąć prewencyjnie, przed planowanym wyjazdem. Po wywiezieniu dziecka proces jego odzyskania jest znacznie bardziej skomplikowany i czasochłonny.
Wnioski
Chociaż nie można bezpośrednio "zablokować" paszportu dziecka, polskie prawo oferuje skuteczne narzędzia ochrony przed bezprawnym wywiezieniem dziecka za granicę. Kluczem jest szybkie działanie i odpowiednie przygotowanie sprawy sądowej. W przypadku uzasadnionych obaw o wywiezienie dziecka, należy niezwłocznie skonsultować się z prawnikiem specjalizującym się w prawie rodzinnym.