Co jeśli Policja nie chce ścigać przestępstwa?

W jakich przypadkach Policja ma obowiązek ścigania każdego przestępstwa?

Policja ma obowiązek ścigania każdego przestępstwa, jeśli uzyska wiarygodną wiadomość o jego popełnieniu. Niektóre z przestępstw są ścigane wyłącznie na wniosek pokrzywdzonego, a niektóre tylko jeśli wystąpi on z oskarżeniem przeciw sprawcy.

Przykład:

• Jeśli Jan Kowalski będzie publicznie, np. na forum w Internecie, że Paweł Nowak jest "wrednym złodziejem i oszustem", to może popełnić przestępstwo pomówienia, ale Policja nie ma obowiązku prowadzenia w tej sprawie postępowania z własnej inicjatywy. Jest to bowiem przestępstwo ścigane z oskarżenia prywatnego.

Podobnie jest w przypadku, gdy przestępstwo jest ścigane na wniosek pokrzywdzonego. Wtedy Policja lub prokurator podejmują działania po złożeniu wniosku o ściganie, którego cofnięcie jest możliwe tylko za zgodą sadu lub prokuratora.

Zgłoszenie przestępstwa powoduje, że Policja (lub prokurator) ma obowiązek wydać postanowienie:

1. o wszczęciu postępowania (śledztwa lub dochodzenia) albo

2. o odmowie jego wszczęcia.

Takie postanowienie powinno być wydane "niezwłocznie", tj. bez nieuzasadnionej zwłoki (co nie jest równoznaczne z "natychmiast"). Niekiedy zajdzie potrzeba przeprowadzenia postępowania sprawdzającego (np. rozpytania przez Policję). W tym wypadku postanowienie o wszczęciu śledztwa albo o odmowie wszczęcia powinno być wydane najpóźniej w terminie 30 dni od otrzymania zawiadomienia.

Pokrzywdzony i osoba, która złożyła zawiadomienie o przestępstwie są zawiadamiani o tym, jakie postanowienie zostało wydane. Jeśli jednak w ciągu 6 tygodni od zgłoszenia nie dostaną żadnej informacji, mogą złożyć skargę na brak reakcji ze strony organów ścigania (tzw. skarga na bezczynność). Składa się ją do prokuratora nadzorującego postępowanie (gdy prowadzi je Policja) lub do prokuratora nadrzędnego w przypadku postępowania, które prowadzi prokurator.

Po wszczęciu postępowania może się okazać, że jego dalsze prowadzenie jest bezpodstawne, np. gdy przestępstwa nie było, bo okazało się, że Kowalski, który zgłosił kradzież piły elektrycznej zapomniał, że pożyczył ją parę dni temu sąsiadowi, który właśnie ją oddał. W takiej sytuacji Policja umarza postępowanie, które zostało wprawdzie wszczęte, ale nie ma sensu dalsze jego prowadzenie.

Nie we wszystkich przypadkach jest oczywiste, jakie postanowienie trzeba wydać. Pokrzywdzony albo osoba zgłaszająca popełnienie przestępstwa często nie zgadzają się z decyzją prokuratora lub Policji o odmowie lub umorzeniu postępowania przygotowawczego. W takim przypadku mogą tą decyzję zaskarżyć, a nawet doprowadzić do wszczęcia postępowania w sądzie bez udziału oskarżyciela publicznego.

Kto i w jaki sposób może wnieść zażalenie na postanowienie o odmowie wszczęcia postępowania lub umorzeniu postępowania?

Przyczyny, dla których Policja lub prokurator może odmówić wszczęcia postępowania, albo je umorzyć, są wskazane w ustawie i tylko na nie można się powołać w postanowieniu. Przyczyny te zachodzą m.in. gdy:

• okaże się, że danego czynu w ogóle nie popełniono albo że nie ma uzasadnionego podejrzenia jego popełnienia;

• zostanie stwierdzone, że dane zdarzenie nie ma cech przestępstwa;

• czyn ma znikoma społeczną szkodliwość.

Środkiem, który zmierza do uchylenia postanowienia o odmowie wszczęcia lub umorzeniu postępowania jest zażalenie. W zażaleniu tym należy wskazać, dlaczego naszym zdaniem wydanie postanowienia jest nieuzasadnione. Można podnosić, że nie istnieje przyczyna umorzenia lub odmowy wszczęcia podana w postanowieniu albo, że Policja błędnie ustaliła fakty lub pominęła istotne dla sprawy dowody. Jeżeli umorzenie nastąpiło z powodu znikomej społecznej szkodliwości czynu, należy wskazać okoliczności, które przemawiają za tym, że czyn jest społecznie szkodliwy w większym stopniu.

Pokrzywdzony może wnieść zarówno zażalenie na odmowę wszczęcia, jak i na umorzenie postępowania.

Oprócz niego, postanowienie o odmowie wszczęcia postępowania może zaskarżyć także instytucja państwowa, samorządowa lub społeczna, która złożyła zawiadomienie o przestępstwie. W przypadku umorzenia postępowania prawo to przysługuje również podejrzanemu. Przed złożeniem zażalenia mogą się oni zapoznać z aktami zgromadzonymi przez Policję lub prokuraturę.

Zażalenie składa się do sądu, który byłby właściwy do rozpoznania sprawy. Wnosi się je w ciągu 7 dni od doręczenia zaskarżanego postanowienia. Istnieją jednak wyjątki. Zgodnie z art. 465 § 2a KPK w sprawach z oskarżenia prywatnego zażalenie na postanowienie prokuratora o odmowie wszczęcia lub o umorzeniu postępowania przygotowawczego rozpoznaje prokurator nadrzędny, jeżeli postanowienie zapadło z uwagi na brak interesu społecznego w ściganiu z urzędu sprawcy,

 Sąd może uznać odmowę lub umorzenie postępowania za nieuzasadnione i wtedy uchyla postanowienie prokuratora. Wskazuje też, jakie okoliczności należy wziąć pod uwagę lub jakie czynności w postępowaniu przeprowadzić. Prokurator jest zobowiązany do ich przeprowadzenia, ale jeśli w dalszym ciągu nie widzi podstaw do wniesienia aktu oskarżenia, wydaje drugie postanowienie o odmowie lub umorzeniu postępowania. Pokrzywdzony ma wtedy prawo do wniesienia własnego aktu oskarżenia do sądu - w terminie miesiąca od doręczenia mu zawiadomienia o postanowienia, dołączając po jednym odpisie dla każdego oskarżonego oraz dla prokuratora.

Pamiętaj, że:

• Postanowienie o umorzeniu lub odmowie wszczęcia postępowania, które jest prawomocne (tj. takie, na które nie przysługuje zażalenie) może być uchylone, a postępowanie podjęte na nowo postanowieniem prokuratora.

Podstawa prawna:

• Ustawa z dnia 6 czerwca 1997 r. - Kodeks postępowania karnego (Dz. U. 1997 r., Nr 89, poz. 555 ze zmianami)