Brak zgody małżonka nie chroni przed skargą pauliańską
Gdy dłużnik pozbywa się majątku i przez to uniemożliwia odzyskanie długu wierzycielowi, możliwe jest skorzystanie ze skargi pauliańskiej. Tak było w niniejszej sprawie – wierzyciel wytoczył skargę pauliańską po tym, jak dłużnik wraz z małżonką darował swoją nieruchomość synowi. Rzecz jednak w tym, że ta nieruchomość należała do majątku wspólnego, a dług został zaciągnięty bez zgody małżonki. Pojawiła się wątpliwość, czy w takim układzie skarga pauliańska jest dopuszczalna, skoro małżonka dłużnika i tak nie odpowiada za dług, a tym samym nie byłoby możliwe sięgnięcie do majątku wspólnego? Sprawa ta w formie pytania prawnego trafiła do Sądu Najwyższego, który podjął uchwałę
Wierzyciel, którego dłużnikiem jest jeden z małżonków, może żądać na podstawie art. 527 § 1 k.c. uznania za bezskuteczną czynności prawnej dokonanej przez obu małżonków i dotyczącej ich majątku wspólnego, gdy małżonek dłużnika nie wyraził zgody na zaciągnięcie zobowiązania po myśli art. 41 § 1 k.r. i o.
W sprawie zastosowanie znajdował przepis art. 41 § 1 k.r.o. w wersji zmienionej ustawą z dnia 17 czerwca 2004 roku. Zgodnie z tym przepisem, jeżeli małżonek zaciągnął zobowiązanie za zgodą małżonka, wierzyciel może żądać zaspokojenia z majątku wspólnego małżonków. Brak takiej zgody oznacza, że odpowiedzialność małżonka-dłużnika z reguły ogranicza się do jego majątku osobistego (art. 41 § 2 k.r.o.). SN zwrócił jednak uwagę na przepis art. 52 § 1a k.r.o., który stanowi, iż wierzyciel ma możliwość żądania ustanowienia przez sąd rozdzielności majątkowej małżonków (nawet w czasie trwania związku małżeńskiego), jeżeli uprawdopodobni, że zaspokojenie wierzytelności stwierdzonej tytułem wykonawczym wymaga dokonania podziału majątku wspólnego małżonków. Rozdzielność taka powstaje w zasadzie z dniem oznaczonym w wyroku.
SN nie zgodził się ze stanowiskiem, że pozbycie się rzeczy z majątku wspólnego w wyniku czynności obu małżonków zawsze pozostawałoby obojętne dla sytuacji wierzyciela, skoro i tak nie mógłby on prowadzić egzekucji z majątku wspólnego w związku z zadłużeniem tylko jednego z małżonków. Przy skardze pauliańskiej trzeba mieć bowiem na uwadze całą sytuację majątkową dłużnika. Toteż właśnie w toku procesu pauliańskiego – pisze SN – wierzyciel mógłby wykazywać omawianą, obiektywną przesłankę niewypłacalności małżonka-dłużnika, m.in. poprzez odpowiednie zestawienie wartości składnika majątkowego objętego rozporządzeniem z rozmiarem chronionej wierzytelności, określenie składu majątku wspólnego (np. przedmiot darowizny wyczerpuje cały majątek wspólny) i realnej prognozy uzyskania zaspokojenia po ustaniu wspólności majątkowej stron (np. na podstawie art. 52 § 1a k.r i o.). Jednocześnie wierzyciel mógłby dowodzić, że taki stan niewypłacalności został spowodowany zaskarżoną czynnością prawną małżonków (dokonaną darowizną), a nie innymi możliwymi przyczynami.
Osobną kwestią jest możliwość prowadzenia egzekucji po uzyskaniu wyroku w sprawie ze skargi pauliańskiej. Skoro małżonek dłużnika nie wyraził zgody na zaciągnięcie zobowiązania, to egzekucji nie można byłoby kierować do całego przedmiotu, który wyszedł z majątku (np. przez darowiznę). Dlatego w takiej sytuacji wierzyciel powinien domagać się ustanowienia przez sąd rozdzielności majątkowej (art. 52 § 1a k.r.o.), jeżeli takie ustanie nie nastąpiło wcześniej z określonej przyczyny (np. separacja małżonków). Po ustaniu wspólności majątkowej do składników tego majątku mają zastosowanie przepisy o współwłasności w częściach ułamkowych. Udział dłużnika, wyrażony w odpowiednim ułamku, wyznaczałby jednocześnie możliwy zakres zaspokojenia wierzyciela z przedmiotu czynności prawnej uznanej za bezskuteczną (np. darowanej nieruchomości).
Uchwała z dnia 12 maja 2011 roku, sygn. akt III CZP 19/11
Zespół
e-prawnik.pl
Skomentuj artykuł - Twoje zdanie jest ważne
Czy uważasz, że artykuł zawiera wszystkie istotne informacje? Czy jest coś, co powinniśmy uzupełnić? A może masz własne doświadczenia związane z tematem artykułu?