Czy lekarz może odmówić Ci pomocy?

Coraz częściej słyszymy, że lekarz odesłał pacjenta bez przeprowadzenia niezbędnych badań. Powody odejścia pacjenta „z kwitkiem” są różne, najczęściej podaje się jednak brak środków finansowych, ale czy na pewno jest to wystarczające usprawiedliwienie?

Pacjent ma prawo do pomocy lekarskiej w każdym przypadku, gdy zwłoka w jej udzieleniu mogłaby spowodować niebezpieczeństwo utraty życia, ciężkiego uszkodzenia ciała lub ciężkiego rozstroju zdrowia oraz innych przypadkach nie cierpiących zwłoki. Gwarantuje to wprost ustawa o zawodzie lekarza i lekarza dentysty (art. 30). Obowiązek pomocy lekarskiej dotyczy wszelkich sytuacji zagrożenia życia oraz zagrożenia zdrowia pacjenta, nie jest ograniczony tylko do ratowania życia. Lekarz ma obowiązek udzielenia pomocy lekarskiej w każdym przypadku nie cierpiącym zwłoki, gdy brak udzielenia takiej pomocy stanowi dla pacjenta niebezpieczeństwo:

• utraty życia,

• ciężkiego uszkodzenia ciała,

• ciężkiego rozstroju zdrowia,

• oraz inne przypadki nie cierpiące zwłoki.

Jakie sytuacje należy zakwalifikować jaki inne przypadku nie cierpiące zwłoki, w których lekarz ma obowiązek udzielenia pomocy pacjentowi?

Pojęcie inne przypadki nie cierpiące zwłoki jest szerokie. Przypadki te bowiem odnoszą się do każdej okoliczności, zarówno tej która bezpośrednio zagraża życiu oraz tej, która stwarza jedynie pośrednio zagrożenie dla życia pacjenta. Takie sformułowanie obowiązku udzielenia pomocy medycznej oznacza, że każdy lekarz jest zobowiązany do jej udzielenia zawsze wtedy, gdy opóźnienie tej pomocy może pacjentowi zaszkodzić, a więc nie tylko wtedy, gdy skutkiem może być śmierć, ciężkie uszkodzenie ciała lub ciężki rozstrój zdrowia pacjenta.

Obowiązek udzielenia pomocy lekarskiej, a dla pacjenta praw do pomocy lekarskiej dotyczy tylko danej sytuacji, tzn. przypadku nie cierpiącego zwłoki. Lekarz, który podjął się interwencji medycznej w takich okolicznościach nie ma obowiązku dalej leczyć chorego. Czas trwania przypadku niecierpiącego zwłoki określa czas trwania obowiązku niesienia pomocy lekarskiej. Lekarz jest zobowiązany do udzielenia pomocy, nawet jeśli nie jest specjalistą, skoro nie ma możliwości uzyskania pomocy specjalisty, a pacjent jej niezwłocznie potrzebuje. Pacjent ma prawo oczekiwać pomocy, także od pielęgniarki lub położnej, w każdym przypadku niebezpieczeństwa:

• utraty życia,

• poważnego uszczerbku na zdrowiu.

Granicę oczekiwań pacjenta, wyznaczają kwalifikacje pielęgniarki i położnej, przepis ustawy o zawodzie pielęgniarki i położnej, który stanowi, iż pomocy tej pielęgniarka powinna udzielać zgodnie z posiadanymi kwalifikacjami.

Jakie instytucje mają obowiązek pomóc pacjentowi?

Oczywiście w pierwszej kolejności zakłady opieki zdrowotnej. Pacjent ma prawo do pomocy w razie zagrożenia życia lub zdrowia udzielanej przez zakładu opieki zdrowotnej, zarówno publicznego, jak i niepublicznego i bez względu na fakt, czy pacjent ma prawo do leczenia w ramach powszechnego ubezpieczenia zdrowotnego, czy nie jest ubezpieczony. Jest to bezwzględny obowiązek zakładu opieki zdrowotnej.

Poza tym warto pamiętać, iż pomimo, że sam kodeks karny wprowadza pewną granicę dla obowiązku niesienia pomocy drugiemu człowiekowi. Niesienie pomocy nie może wiązać się z narażeniem siebie na niebezpieczeństwo utraty życia albo ciężkiego uszczerbku na zdrowiu. Nie zmienia to jednak faktu, że na to ograniczenie niesienia pomocy medycznej nie może powołać się lekarz, pielęgniarka, położna lub felczer. Te osoby mają szczególny obowiązek do podjęcia pomocy medycznej, nawet w sytuacji zagrożenia własnego życia (zdrowia), gdy konieczność podjęcia takiej interwencji zachodzi podczas pełnienia obowiązków zawodowych. Ten szczególny obowiązek wynika przede wszystkim z zobowiązania przyjętego dobrowolnie przez lekarza, pielęgniarkę, położną oraz felczera, decydując się na wykonywanie tego zawodu. Przy czym jest to zobowiązanie kiedy te osoby znajdują się na stanowisku pracy, poza pracą np. na urlopie nie ma takiego obowiązku. 

Czy fakt braku ubezpieczenia zdrowotnego wyklucza Cię z kręgu osób, które mogą liczyć na pomoc medyczną w potrzebie?

Pacjent ma prawo do takiej pomocy zarówno wówczas gdy jest objęty obowiązkowym ubezpieczeniem zdrowotnym (lub koszty tego rodzaju świadczeń wchodzą w skład pakietu ubezpieczeń prywatnych), jak również gdy nie podlega żadnym formom ubezpieczenia. Nie oznacza to jednak, że w sytuacji niesienia obowiązku pomocy medycznej pacjent ma prawo do bezpłatnych świadczeń zdrowotnych. W razie braku ubezpieczenia zdrowotnego, po udzieleniu pomocy medycznej pacjent, przedstawiciel ustawowy lub inny podmiot prawa są zobowiązani pokryć koszty interwencji medycznej. W przypadku pacjenta nieubezpieczonego, jeżeli nie jest on w stanie ponieść kosztów koniecznej interwencji medycznej, środki finansowe musi zwrócić Skarb Państwa – albo samorząd terytorialny.

Czy są sytuacje, w których lekarz może odmówić leczenia pacjenta z powodu swojej indywidualnej decyzji?

Lekarz, może nie podjąć lub odstąpić od leczenia, według własnego uznania, jeżeli nie zachodzi przypadek nie cierpiący zwłoki, a brak udzielenia takiej pomocy nie stanowi dla osoby pacjenta niebezpieczeństwa: utraty życia, ciężkiego uszkodzenia ciała, ciężkiego rozstroju zdrowia, oraz w innego przypadku nie cierpiącego.

Odstąpienie od leczenia nie może być dla pacjenta zaskoczeniem. Lekarz jest zobowiązany dostatecznie wcześnie uprzedzić o tym fakcie pacjenta lub jego przedstawiciela ustawowego bądź opiekuna faktycznego i wskazać realne możliwości uzyskania świadczenia u innego lekarza lub w zakładzie opieki zdrowotnej. Chodzi o rozsądny okres czasu, w którym pacjent będzie mógł zapewnić sobie potrzebną pomoc lekarską. Ponadto, jeżeli lekarz wykonuje swój zawód na podstawie stosunku pracy lub w ramach służby, może nie podjąć lub odstąpić od leczenia, jeżeli istnieją poważne powody, po uzyskaniu zgody swojego przełożonego. Przesłanka – poważne powody jest uzależniona od konkretnej sytuacji. W przypadku odstąpienia od leczenia lekarz ma obowiązek uzasadnić ten fakt w dokumentacji medycznej.

Czy lekarz może odmówić pomocy, gdy jego działanie byłoby niezgodne z jego sumieniem?

Tak, prawo pacjenta do uzyskania świadczenia zdrowotnego może zostać ograniczone, na podstawie tzw. klauzuli sumienia. Lekarz, pielęgniarka, położna mogą powołać się na klauzulę sumienia i powstrzymać się od jego udzielenia, w przypadku:

• lekarza, gdy nie zachodzi przypadek nie cierpiący zwłoki, a brak udzielenia takiej pomocy nie stanowi dla osoby pacjenta niebezpieczeństwa: utraty życia, ciężkiego uszkodzenia ciała, ciężkiego rozstroju zdrowia, oraz w innego przypadku nie cierpiącego zwłoki,

• pielęgniarki, położnej, gdy nie zachodzi przypadek niebezpieczeństwa: utraty życia lub poważnego uszczerbku na zdrowiu.

Klauzula sumienia upoważnia wyłącznie do powstrzymania się od dokonania interwencji medycznej, ale nie upoważnia do jej podjęcia. Nie można powołując się na klauzulę sumienia, dokonać interwencji medycznej, która byłaby sprzeczna z prawem lub zasadami etyki zawodowej. Zarówno lekarz, pielęgniarka, jak położna, jeżeli są zatrudnieni na podstawie umowy o pracę lub w ramach służby mają obowiązek uprzedniego powiadomienia na piśmie przełożonego o swojej decyzji.

Pacjent w takich okolicznościach ma prawo, oczekiwać uzasadnienia odmowy uzyskania świadczenia i wskazania mu realnej możliwość uzyskania tego świadczenia zdrowotnego, u innego lekarza lub w innym zakładzie opieki zdrowotnej. Fakt nie wykonania świadczenia musi zostać odnotowany i uzasadniony w dokumentacji medycznej. Jeżeli lekarz, pielęgniarka, położna nie mają możliwości ich spełnienia nie tracą uprawnień do skorzystania z klauzuli sumienia np. nieobecność przełożonego uniemożliwia uprzednie jego powiadomienie.

Podstawa prawna:

• Ustawa z dnia 5 grudnia 1996 r. o zawodach lekarza i lekarza dentysty (tekst jednolity: Dz. U. 2002 r., Nr 21, poz. 204 ze zmianami),

• Ustawa z dnia 5 lipca 1996 r. o zawodach pielęgniarki i położnej (tekst jednolity: Dz. U. 2001 r., Nr 57, poz. 602 ze zmianami).