Do starych długów małżonków nie stosuje się nowych przepisów o nadaniu klauzuli wykonalności

Jeżeli zobowiązanie dłużnika pozostającego w ustroju ustawowej wspólności majątkowej małżeńskiej powstało przed wejściem w życie ustawy z dnia 17 czerwca 2004 r. o zmianie ustawy - Kodeks rodzinny i opiekuńczy oraz niektórych innych ustaw (Dz.U. Nr 162, poz. 1691), do postępowania o nadanie klauzuli wykonalności przeciwko małżonkowi dłużnika stosuje się przepisy kodeksu postępowania cywilnego w brzmieniu sprzed tej nowelizacji.

W uzasadnieniu SN zwrócił uwagę, iż problem dotyczy wykładni przepisów przejściowych ustawy nowelizującej, a konkretnie art. 5 tejże ustawy. Przepis ten nie odnosi się wprost do postępowania klauzulowego. Przepis ust. 6 tego artykułu mówi jedynie, iż jeżeli roszczenie powstało przed wejściem w życie ustawy, egzekucję prowadzi się według przepisów dotychczasowych.

Wiadomym jest, że zasady odpowiedzialności z majątku wspólnego znacznie się zmieniły. Obecne przepisy są surowsze dla wierzyciela, który - by prowadzić egzekucję z majątku wspólnego - powinien uzyskać zgodę drugiego małżonka na zaciągnięcie zobowiązania. Do tej regulacji przystosowane są obecnie obowiązujące przepisy regulujące postępowania klauzulowe.

Generalnie z art. 5 ust. 5 ustawy zmieniającej wynika, że do zobowiązań powstałych przed jej wejściem w życie stosujemy "stare" przepisy k.r.o. Chodzi tu o przepisy materialne, a nie o przepisy o postępowaniu. SN zauważył, że podstawową rolą przepisów procesowych jest umożliwienie uprawnionym ich materialnoprawnych uprawnień. Z tego można by wyciągać wniosek, że do zobowiązań powstałych przed wejściem "nowych" przepisów powinno się stosować także "stare" przepisy o postępowaniu klauzulowym.

SN stwierdził jednak, że nie wolno generalnej zasady odnoszącej się do prawa materialnego automatycznie rozciągać na przepisy procesowe. Art. 5 ustawy zmieniającej zawiera wyjątki, a te powinno się zawsze wykładać ściśle (nie rozszerzać ich stosowania). Dlatego SN rozważał ww. przepis art. 5 ust. 6; stwierdził, że choć postępowanie klauzulowe jest postępowaniem odrębnym od właściwego postępowania egzekucyjnego, to jednak jest z nim funkcjonalnie powiązane. W efekcie pojęcie "egzekucji" należy rozciągnąć także na postępowanie klauzulowe (które mieści się w szeroko pojętym "postępowaniu egzekucyjnym").

Sąd Najwyższy już w postanowieniu z dnia 17 maja 2007 roku (sygn. akt III CZP 44/07, Biul. SN z 2007, nr 11, poz. 13) przyjął przepis art. 5 ust. 6 ustawy zmieniającej za podstawę rozważań intertemporalnych (międzyczasowych) odnoszących się do postępowania klauzulowego. Wtedy jednak doszedł do wniosku, że chwilą powstania roszczenia, do której odwołuje się ten przepis, jest chwila powstania tytułu egzekucyjnego. SN uznał w tamtym orzeczeniu, iż sądu w postępowaniu egzekucyjnym i klauzulowym nie ma możliwości badania daty powstania roszczenia, dlatego należy przyjąć, że przepis art. 5 ust. 6 ustawy zmieniającej mówi o roszczeniu egzekucyjnym, pojmowanym formalnie jako roszczenie stwierdzone tytułem egzekucyjnym, nie zaś roszczenia materialnoprawnym, wynikającym z określonego stosunku prawnego.

W niniejszej sprawie SN doszedł do odmiennych wniosków. To moment powstania roszczenia powinien zdecydować, jakie przepisy o postępowaniu klauzulowym ("stare" czy "nowe") należy stosować. W konsekwencji - pisze SN - za moment decydujący o stosowaniu w postępowaniu klauzulowym i postępowaniu egzekucyjnym przepisów wprowadzonych ustawą nowelizującą należy uznać datę powstania roszczenia rozumianego jako roszczenie materialnoprawne.

Uchwała Sądu Najwyższego z dnia 17 września 2008 roku, sygn. akt III CZP 77/08