Gdy skarga pauliańska nie wystarcza
Bank uzyskał wobec dłużnika (męża pozwanej) nakaz zapłaty w postępowaniu nakazowym obejmujący obowiązek zapłaty kwoty 500.000 zł z odsetkami. Egzekucja banku okazała się bezskuteczna, ponieważ dłużnik wyzbył się wspomnianych składników majątkowych na rzecz pozwanej żony w drodze podziału majątku. Bank (powód) wnosił o uznanie za bezskuteczną w stosunku do niego umowy o podział majątku wspólnego zawartej pomiędzy małżonkami (skarga pauliańska). W toku procesu pauliańskiego pozwana zbyła następnie odpłatne te składniki majątku wspólnego, których stała się właścicielem na mocy umowy podziału majątku wspólnego. W związku z tym bank rozszerzył powództwo i domagał się od pozwanej zasądzenia kwoty objętej tytułem wykonawczym wystawionym przeciwko dłużnikowi, powołując się na przepis art. 405 i n. k.c. (bezpodstawne wzbogacenie). W tej rozszerzonej części sąd powództwo oddalił (uwzględnił natomiast samą skargę pauliańską i od tego bank się nie odwoływał).
Sąd odwoławczy, rozpatrując sprawę na skutek apelacji, pozwiął jednak wątpliwości: Czy odpłatne zbycie przez osobę trzecią w toku procesu ze skargi pauliańskiej (art. 527 i nast. k.c.) przedmiotów majątkowych, których dotyczyła czynność prawna objęta skargą, uzasadnia roszczenie wierzyciela wobec tej osoby o zwrot korzyści uzyskanych ze zbycia w oparciu o art. 405 i nast. k.c., w razie uznania wyżej wymienionej czynności za bezskuteczną w stosunku do wierzyciela? Pytanie prawne trafiło do Sądu Najwyższego, który w odpowiedzi podjął uchwałę:
Odpłatne zbycie przez osobę trzecią w toku procesu wytoczonego na podstawie art. 527 § 1 k.c. przedmiotów majątkowych, objętych zaskarżoną czynnością prawną dłużnika, może uzasadniać roszczenie wierzyciela na podstawie art. 405 i nast. k.c. o zwrot korzyści uzyskanych przez osobę trzecią w wyniku zbycia.
Problem polegał na tym, iż w sprawie nie zostały spełnione przesłanki z art. 531 § 1 k.
c., który pozwala na wystąpienie przeciwko tzw. osobie czwartej, gdyż owa osoba czwarta była w dobrej wierze. Sąd Najwyższy przypomniał, że przepisy o skardze pauliańskiej nie tworzą zamkniętego i wyczerpującego systemu ochrony wierzyciela. Nie jest wykluczone poszukiwanie tej ochrony na innej drodze. W orzecznictwie i w nauce prawa można wyróżnić przy tym dwie tendencje - zgodnie z pierwszą stosowanie art. 405 i n. k.c. jest możliwe w takiej sytuacji, zgodnie z drugą zaś brak jest ku temu przesłanek. W orzeczeniach SN dominuje ów pierwszy pogląd, choć nie był on szerzej uzasadniany. Tym razem SN to uczynił. Uznał, że gdy sąd stwierdził już bezskuteczność czynności dłużnika z osobą trzecią, a owa osoba trzecia zbywa dalej rzecz (tzw. osobie czwartej), to czyni to kosztem wierzyciela. Trudno bowiem - pisze SN - uznać za prawnie usprawiedliwione takie rozporządzenie majątkowe (i uzyskanie odpowiedniej korzyści majątkowej w postaci ekwiwalentu), w którym osoba trzecia zmierza do uniemożliwienia uzyskania zaspokojenia należności wierzyciela, zapewnionego mu prawomocnym wyrokiem pauliańskim. To zaś uzasadnia wystąpienie przez wierzyciela z roszczeniem na podstawie przepisów o bezpodstawnym wzbogaceniu. Istnieje bowiem związek między uzyskaniem przez osobę trzecią ekwiwalentu za rzecz (np. ceny), a niemożnością zaspokojenia wierzyciela.Na końcu SN zwrócił uwagę, iż nie jest wykluczone skorzystanie przez wierzyciela z jeszcze innych dróg ochrony - na podstawie odpowiedzialności kontraktowej (art. 471 k.c.) i deliktowej (art. 415 k.c.). Z reguły prościej będzie jednak skorzystać z roszczenia na podstawie art. 405 i n. k.c.
Uchwała Sądu Najwyższego z dnia 12 czerwca 2008 roku, sygn. akt III CZP 55/08
Zespół
e-prawnik.pl
Skomentuj artykuł - Twoje zdanie jest ważne
Czy uważasz, że artykuł zawiera wszystkie istotne informacje? Czy jest coś, co powinniśmy uzupełnić? A może masz własne doświadczenia związane z tematem artykułu?