Jak będzie można przekraczać granice?

Zmiany w ustawie o ochronie granicy państwowej, w zakresie regulacji dotyczących zasad przekraczania granicy państwowej, mają charakter porządkujący. Ich wprowadzenie służy stworzeniu jednoznacznego stanu prawnego przez uchylenie przepisów krajowych regulujących materię objętą bezpośrednio obowiązującymi przepisami Unii Europejskiej w tym obszarze. W proponowanych w projekcie ustawy rozwiązaniach uwzględnia się przepisy rozporządzenia (WE) nr 562/2006 (kodeks graniczny Schengen). Kodeks graniczny Schengen stanowi kompleksową regulację zasad przekraczania granic, aktualizuje je i rozwija, a także stanowi konsolidację licznych aktów prawnych UE, regulujących dotychczas kwestie związane z przepływem osób przez granice. Jego przepisy oparte na dorobku Schengen lub związane z tym dorobkiem w inny sposób wiążą Rzeczpospolitą Polską jako państwo członkowskie UE, ale nie stosuje ich do czasu wydania przez Radę decyzji dotyczącej pełnego stosowania dorobku Schengen w Rzeczypospolitej Polskiej, będącej następstwem spełnienia warunków niezbędnych do zniesienia kontroli osób na granicy wewnętrznej. Będą one miały bezpośrednie zastosowanie, więc zbędne staną się wymogi ustanowione w krajowych ustawach. Co istotne Kodeks graniczny Schengen reguluje zasady przekraczania granic zewnętrznych państw członkowskich Unii Europejskiej. 

Na jakich zasadach będzie można przekraczać granice? 

Wedle zmienionych przepisów ustawy o ochronie granicy państwowej przekraczanie granicy państwowej ma być dozwolone na podstawie dokumentów uprawniających do jej przekroczenia. Dokumenty te określają odrębne przepisy, w tym umowy międzynarodowe, których Rzeczpospolita Polska jest stroną, lub przepisy prawa Unii Europejskiej. Natomiast pozostałe zasady i warunki przekraczania granicy określa aktualnie Kodeks graniczny Schengen.

Istnieje przy tym obowiązek przekraczania granic zewnętrznych jedynie na przejściach granicznych, zaś w art. 4 ust. 2 kodeksu granicznego Schengen zostały wskazane wyjątki od obowiązku przekraczania granic zewnętrznych jedynie na przejściach granicznych i w ustalonych godzinach ich otwarcia. 

Nowelizacja dodaje też przepis, zgodnie z którym przekraczanie granicy państwowej stanowiącej granicę wewnętrzną w rozumieniu wspólnotowego Kodeksu granicznego Schengen (tj. granic Polski z innymi państwami członkowskimi), dozwolone jest przez przeznaczone oraz otwarte dla ruchu granicznego przejścia graniczne, z uwzględnieniem postanowień umów międzynarodowych wiążących Rzeczpospolitą Polską. Przepis ten, wedle omawianej nowelizacji, utraci moc z dniem określonym w decyzji Rady dotyczącej pełnego stosowania dorobku Schengen w Rzeczypospolitej Polskiej. Z dniem określonym w decyzji Rady dotyczącej pełnego stosowania dorobku Schengen w Rzeczypospolitej Polskiej zacznie obowiązywać art. 20 (i następne) Kodeksu granicznego Schengen, co będzie oznaczało możliwość przekraczania granic wewnętrznych w każdym miejscu, bez konieczności poddawania się kontroli granicznej. 

Nowelizacja wprowadza upoważnienie ustawowe dla ministra właściwego do spraw wewnętrznych, działającego w porozumieniu z Ministrem Obrony Narodowej oraz ministrami właściwymi do spraw gospodarki morskiej i transportu, do określania - w ciągu 12 miesięcy - rozporządzeniem sposobu ustalania zasięgu terytorialnego przejść granicznych oraz podmioty właściwe w tych sprawach, a także szczegółowe obowiązki podmiotów uczestniczących w prowadzeniu komunikacji międzynarodowej wobec organów działających w przejściach granicznych. Dotychczasowe przepisy wykonawcze w tym zakresie zachowują moc do czasu wydania nowych. 

Jakie zmiany dotyczą kontroli granicznej? 

Zgodnie ze znowelizowanymi przepisami, osoby przekraczające granicę państwową obowiązane są poddać się kontroli granicznej, w zakresie określonym kodeksem granicznym Schengen oraz innymi przepisami odrębnymi, wykonywanej przez uprawnionych funkcjonariuszy Straży Granicznej. Zakres czynności kontrolnych, określony kodeksem granicznym Schengen, jest zróżnicowany - inny w stosunku do osób korzystających ze wspólnotowego prawa do swobodnego przemieszczania się, a inny dla obywateli państw trzecich.

Nowelizacja zwalnia przy tym osoby od obowiązku udzielania w czasie kontroli granicznej wyjaśnień związanych z przekroczeniem granicy państwowej, gdyż zakres kontroli i sposób weryfikacji informacji i dokumentów związanych z przekroczeniem granicy państwowej reguluje Kodeks graniczny Schengen.   

Z dniem określonym w decyzji Rady dotyczącej pełnego stosowania dorobku Schengen w Rzeczypospolitej Polskiej, minister właściwy do spraw wewnętrznych zyska uprawnienie do przywracania tymczasowo, przedłużania lub znoszenia kontroli granicznej osób przekraczających granicę państwową stanowiącą granicę wewnętrzną w rozumieniu przepisów kodeksu granicznego Schengen. Rada Ministrów ma zaś wówczas  określać, także w drodze rozporządzenia, rodzaje obiektów i wyposażenie, których utrzymanie jest niezbędne do sprawnego przywrócenia kontroli granicznej ww. osób oraz organy zobowiązane do ich utrzymania, uwzględniając wykorzystanie obiektów i wyposażenia przejść granicznych zniesionych w związku z decyzją Rady dotyczącą pełnego stosowania dorobku Schengen w Rzeczypospolitej Polskiej. 

Podstawa prawna:

• Ustawa z dnia 29 czerwca 2007 r. o zmianie ustawy o ochronie granicy państwowej oraz ustawy o zmianie ustawy o Straży Granicznej oraz niektórych innych ustaw (Dz. U. 2007 r., Nr 140, poz. 982);

• Ustawa z dnia 22 kwietnia 2005 r. o zmianie ustawy o Straży Granicznej oraz niektórych innych ustaw (Dz. U. 2005 r , Nr 90, poz. 757);

• Ustawa z dnia 12 października 1990 r. o ochronie granicy państwowej (Dz. U. 2005 r., Nr 226, poz. 1944, ze zm.);

• Rozporządzenie (WE) nr 562/2006 Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 15 marca 2006 r. ustanawiającego wspólnotowy kodeks zasad regulujących przepływ osób przez granice (tzw. Kodeks graniczny Schengen; Dz. Urz. UE L 105 z 13.04.2006)