30.6.2020
A.J.
Zespół e-prawnik.pl
Jakie są skutki odwołania testamentu?
Testament jest odwołalny. Spadkodawca może więc w każdej chwili go odwołać lub zmienić - w całości lub w części - oczywiście przed swoją śmiercią. Spadkodawca swoim oświadczeniem może więc doprowadzić do tego, że sporządzony wcześniej testament nie wywrze po jego śmierci żadnych skutków prawnych.

W jaki sposób można odwołać testament?
Niektórzy uważają, iż testament można odwołać w dowolny sposób. Jednak, z uwagi na treść art. 946 Kodeksu cywilnego, uznać należy, że testament można odwołać tylko w sposób określony w ustawie. A zatem odwołanie testamentu może nastąpić jedynie:
- bądź w ten sposób, że spadkodawca sporządzi nowy testament,
- bądź też w ten sposób, że w zamiarze odwołania testament zniszczy lub pozbawi go cech, od których zależy jego ważność,
- bądź wreszcie w ten sposób, że dokona w testamencie zmian, z których wynika wola odwołania jego postanowień.
Co siÄ™ dzieje, gdy spadkodawca sporzÄ…dzi nowy testament?
Do odwoÅ‚ania poprzedniego testamentu jest konieczne, ale zarazem wystarcza, że późniejszy testament jest ważny; OdwoÅ‚ujÄ…cy np. musi mieć peÅ‚nÄ… zdolność do czynnoÅ›ci prawnych (art. 944 § 1 K.c.), oÅ›wiadczenie musi zostać zÅ‚ożone osobiÅ›cie (art. 944 § 2) i nie mieć wad (art. 945).
Przykład:
Jeżeli spadkodawca oÅ›wiadczyÅ‚ swojÄ… wolÄ™ w warunkach uzasadniajÄ…cych przyjÄ™cie tego oÅ›wiadczenia za testament ustny, a nastÄ™pnie pod wpÅ‚ywem wprowadzenia w błąd sporzÄ…dziÅ‚ testament allograficzny (urzÄ™dowy), który jest z mocy art. 945 § 1 pkt 2 K.c. (tzn. z tego powodu, że zostaÅ‚ przez spadkodawcÄ™ sporzÄ…dzony pod wpÅ‚ywem błędu) nieważny, to nieważny testament, jako nie wywoÅ‚ujÄ…cy żadnych skutków prawnych, nie czyni bezskutecznym pierwszego oÅ›wiadczenia woli spadkodawcy. Pierwsze oÅ›wiadczenie woli spadkodawcy należy wtedy uznać za prawnie skuteczne jako testament, jeżeli jest ono wyrażone w formie przewidzianej przez prawo, która w danej sytuacji byÅ‚a dopuszczalna.
Nie jest przy tym konieczne zachowanie takiej samej formy, jak poprzedni testament (np. testament notarialny może zostać odwołany testamentem ustnym).
Nie trzeba także zamieszczać w nowym testamencie formuły o odwołaniu poprzedniego testamentu. Jeżeli spadkodawca sporządził nowy testament nie zaznaczając w nim, że poprzedni odwołuje, ulegają odwołaniu tylko te postanowienia poprzedniego testamentu, których nie można pogodzić z treścią nowego testamentu. Odwołanie w tym przypadku następuje tylko w takim zakresie, w jakim nowe postanowienia są sprzeczne z postanowieniami wcześniejszego testamentu. Ustalenie niezgodności pomiędzy poszczególnymi dyspozycjami spadkodawcy to problem wykładni testamentu. Trzeba przy tym brać pod uwagę rzeczywistą wolę testatora; nie należy domniemywać woli odwołania. Dopiero niemożliwość jednoczesnego wykonania różnych dyspozycji różnych testamentów uzasadnia wniosek o odwołanie testamentu wcześniejszego.
Odwołanie może dotyczyć tylko jednego rozrządzenia, niektórych spośród dokonanych rozrządzeń lub całego testamentu. Testament odwołujący może także zawierać dodatkowe rozrządzenia.
Testament odwołujący poprzedni może zawierać tylko tę jedną dyspozycję o odwołaniu poprzedniego testamentu. Wówczas testament wcześniejszy zostaje odwołany, a dziedziczenie następuje zgodnie z porządkiem ustawowym.
W przypadku istnienia kilku testamentów o różnej treści istotne jest ustalenie, w jakiej kolejności zostały one sporządzone. Decydujące znaczenie ma data umieszczona na testamencie. Jeśli jeden z testamentów lub niektóre spośród nich nie mają daty i daty tej nie da się ustalić, testamenty są bezskuteczne. Jeżeli tego samego dnia sporządzono kilka testamentów bez wskazania godziny, oświadczenie spadkodawcy może usunąć wątpliwości co do kolejności ich sporządzania, nawet gdy oświadczenie to nie odpowiada wymaganiom formalnym przewidzianym dla testamentu. W razie braku takiego oświadczenia i sprzeczności rozrządzeń zawartych w testamentach, wszystkie one są bezskuteczne.
Jeżeli zaś spadkodawca sporządził kilka identycznych co do treści testamentów - w tej samej dacie lub w datach różnych - to wówczas jest kilka jednakowo skutecznych testamentów. Odwołanie jednego z tych testamentów nie pozbawia ważności pozostałych, z samego zaś odwołania jednego z nich nie można wnosić, iż spadkodawca odwołał w ten sposób pozostałe testamenty, chyba że co innego wynika z okoliczności konkretnego wypadku.
Jak można odwołać testament w sposób konkludentny (dorozumiany)?
Spadkodawca może odwołać swój testament poprzez pewne zachowania przeciwko dokumentowi testamentu, podjęte w zamiarze odwołania testamentu, a polegające na:
- jego zniszczeniu (np. na spaleniu, wsadzeniu do niszczarki, podarciu, pocięciu),
- uzkodzeniu (np. na przekreÅ›leniu caÅ‚ego testamentu i napisaniu „anulujÄ™”)
- lub pozbawieniu go cech koniecznych dla jego ważności (np. odcięciu lub oderwaniu od testamentu holograficznego fragmentu, na którym znajduje się podpis spadkodawcy).
Jeśli dokonano tego bez zamiaru odwołania testamentu, to testament nie został odwołany, a jego treść można odtworzyć za pomocą wszelkich innych dowódów, np. zeznaniań świadków (art. 245 i 246 K.p.c.). Przykładowo nie zostanie odwołany testament zniszczony przez pomyłkę, na skutek zdarzeń zewnętrznych (pożar) albo w wyniku błędu czy groźby. Jeżeli treść takiego testamentu zostanie odtworzona, to dziedziczenie nastąpi zgodnie z wolą spadkodawcy. Jeśli jednak treści takiego testamentu nie da się odtworzyć, nie wywrze on skutków prawnych i nastąpi dziedziczenie według porządku ustawowego.
Działania podjęte w stosunku do testamentu będą skuteczne i spowodują odwołanie testamentu, o ile zostały dokonane przez spadkodawcę mającego pełną zdolność do czynności prawnych, spadkodawca działał w zamiarze odwołania testamentu, a oświadczenie woli odwołania było niewadliwe.
W omawiany sposób nie może oczywiście zostać odwołany testament ustny.
Warto tu zauważyć, iż tylko oryginał testamentu jest testamentem w rozumieniu Kodeksu cywilnego (art. 941 K.c.). Tylko więc przez zniszczenie, uszkodzenie czy pozbawienie cech koniecznych dla ważności takiego oryginału stanowi odwołanie testamentu. Odpis testamentu zwykłego, chociażby sporządzony własnoręcznie przez spadkodawcę, nie jest testamentem. Zgodnie natomiast z Prawem o notariacie wypis testamentu sporządzonego w formie aktu notarialnego (art. 950 K.c.) jest równoznaczny z oryginałem, ale nie jest on jednak testamentem w rozumieniu Kodeksu cywilnego (choć niektórzy nie zgadzają się z tym stanowiskiem).
Co się dzieje w przypadku odwołania testamentu odwołującego testament?
Sąd najwyższy orzekł w 2002 r., iż skutki prawne odwołania testamentu i odwołania testamentu odwołującego testament następują z chwilą otwarcia spadku, z tym że odwołanie testamentu odwołującego nie przywraca skuteczności testamentu pierwotnie odwołanego. Odwołanie testamentu odwołującego testament nie powoduje zatem przywrócenia mocy prawnej testamentowi wcześniej odwołanemu.
Niektórzy przedstawiciele doktryny są jednak innego zdania. Uważąją, że zależnie od okoliczności konkretnego przypadku i od ostatniej woli spadkodawcy - testament wcześniej odwołany może odzyskać skuteczność albo nie. Takie stanowisko poparte jest zasadą, iż w miarę możliwości należy dążyć do utrzymania testamentu i nadania mu rozsądnej treści, uznając priorytet woli spadkodawcy. Nie dotyczy to jednak sytuacji, gdy odwołanie testamentu nastąpiło w drodze podjęcia czynności faktycznych w stosunku do testamentu, które doprowadziły do jego zniszczenia.
Podstawa prawna:
- ustawa z dnia 23 kwietnia 1964 r. - Kodeks cywilny (Dz.U. 1964 r., Nr 16, poz. 93, ze zmianami).

Potrzebujesz porady prawnej?
Testament jest czynnoÅ›ciÄ… prawnÄ…, która wywoÅ‚uje przewidziane prawem skutki dopiero z chwilÄ… Å›mieci osoby dokonujÄ…cej tej czynnoÅ›ci. StÄ…d dopuszczalność odwoÅ‚ania testamentu przez spadkodawcÄ™ jest możliwa aż do chwili jego Å›mierci. Prawo spadkowe przewiduje kilka sposobów (...)
Czym jest testament? Wiadomości ogólne
Na wstÄ™pie należy zaznaczyć, iż w polskiej terminologii prawa termin „testament” wystÄ™puje w dwóch znaczeniach. Po pierwsze, rozumiany jest jako czynność prawna o okreÅ›lonych cechach (o czym niżej). Po drugie, testamentem nazywany jest także dokument, obejmujÄ…cy treÅ›ciÄ… (...)
Testament najprostszym sposobem przekazania majÄ…tku - opinia prawna
Stan faktyczny: Ciotka mojej Żony (siostra mojego Teścia) jest osobą samotną (wdowa, bezdzietna), posiada własnościowe mieszkanie spółdzielcze, które chce przekazać w formie darowizny mojemu Synowi, (który właśnie ukończył 18 lat) pod warunkiem, że w mieszkaniu tym będzie mógł zamieszkać (...)
Treść i forma testamentów szczególnych
Testament jest formÄ… rozporzÄ…dzenia majÄ…tkiem na wypadek Å›mierci. Przepisy kodeksu cywilnego przewidujÄ… w sumie pięć rodzajów testamentu, w tym trzy z nich to testamenty szczególne. Testamenty szczególne mogÄ… być sporzÄ…dzane, o ile zaistniejÄ… wyjÄ…tkowe okolicznoÅ›ci, (...)
Testament - Jak sporządzić ważny testament? Kilka uwag o formie
Rola testamentów w życiu spoÅ‚ecznym, zwÅ‚aszcza ze wzglÄ™du na funkcjÄ™ regulujÄ…cÄ… stosunki majÄ…tkowe, jest nie do przeceniania, dlatego ważkim problemem dla ustawodawcy pozostaje okreÅ›lenie ram, wewnÄ…trz których testatorzy (sporzÄ…dzajÄ…cy testamenty) mogÄ… siÄ™ swobodnie poruszać. (...)
Przyczyny nieważności testamentu
Polskie prawo spadkowe w odniesieniu do dokonywania rozrzÄ…dzeÅ„ majÄ…tkowych na wypadek Å›mierci stoi na gruncie zasady swobody testowania. Swoboda ta nie oznacza jednak dowolnoÅ›ci dokonywania rozrzÄ…dzeÅ„, wrÄ™cz przeciwnie – swoboda testowania istnieje w granicach przewidzianych przez prawo. (...)
Ważność testamentu ustnego, gdy świadkowie otrzymują spadek - opinia prawna
Stan faktyczny Mój ojciec bÄ™dÄ…c chory na krótko przed Å›mierciÄ… ustnie rozporzÄ…dziÅ‚ swoim majÄ…tkiem. Zanim zmarÅ‚ dokÅ‚adnie powiedziaÅ‚, że razem z bratem mamy siÄ™ po poÅ‚owie podzielić majÄ…tkiem; matka nie żyje. Nasz przyrodni brat zostaÅ‚ przez ojca wydziedziczony, (...)
Zasiedzenie na rzecz obojga małżonków, czy jednego z nich – opinia prawna
Stan faktyczny W latach 1970-1973 bÄ™dÄ…c matkÄ… wychowujÄ…cÄ… samotnie dziecko, pracujÄ…cÄ…, wybudowaÅ‚am budynek jednorodzinny na dziaÅ‚ce rodziców, którÄ… to dziaÅ‚kÄ™ miaÅ‚am dostać w spadku po Å›mierci moich rodziców (testament napisany przez ojca i matkÄ™ przed urzÄ™dnikiem). (...)
Co przewiduje ustawa o zarzÄ…dzie sukcesyjnym w firmach jednoosobowych? Nowe przepisy wychodzÄ… naprzeciw potrzebom tzw. firm jednoosobowych, które stanowiÄ… ogromnÄ… wiÄ™kszość polskich przedsiÄ™biorstw. DziÄ™ki tym rozwiÄ…zaniom, w przypadku Å›mierci przedsiÄ™biorcy, jego firma bÄ™dzie mogÅ‚a (...)
Przepisy prawa spadkowego zawierajÄ… wyraźne wyliczenie przyczyn, z powodu których testament należy uważać za nieważny. Katalog ten obejmuje m.in. braki formalne, naruszenie zakazu sporzÄ…dzania testamentów wspólnych, brak zdolnoÅ›ci testowania po stronie spadkodawcy, (...)
Kiedy przedawnia się roszczenie o zachowek? Przykłady praktyczne liczenia terminu.
PodstawowÄ… zasadÄ… prawa spadkowego jest swoboda testowania. W oparciu o niÄ… spadkodawca może ustanowić spadkobiercÄ… caÅ‚ego swojego majÄ…tku osobÄ™ także spoza krÄ™gu najbliższych krewnych. Pojawia siÄ™ wiÄ™c niebezpieczeÅ„stwo, że spadkodawca sporzÄ…dzi testament, na podstawie którego (...)
Testament allograficzny, czyli jak sporządzić tzw. testament urzędowy?
Co to jest testament allograficzny? Testament allograficzny jest formÄ… zwykÅ‚ego testamentu. Spadkodawca w obecnoÅ›ci dwóch Å›wiadków oÅ›wiadcza swojÄ… ostatniÄ… wolÄ™ ustnie wobec wójta (burmistrza, prezydenta miasta), starosty, marszaÅ‚ka województwa, sekretarza (...)
Czym jest spadek - czyli co możesz odziedziczyć?
Pod pojÄ™ciem spadku kryje siÄ™ ogóÅ‚ praw i obowiÄ…zków zmarÅ‚ego, które przechodzÄ… na spadkobierców w drodze spadkobrania. Nie należą jednak do spadku praw i obowiÄ…zki Å›ciÅ›le zwiÄ…zane z osobÄ… zmarÅ‚ego, jak również prawa, które z chwilÄ… Å›mierci spadkodawcy (...)
Koniec z fikcjÄ… w testamentach
Nie trzeba już bÄ™dzie rozstrzygać przed sÄ…dem sporów o zapisane w spadku przedmioty lub nieruchomoÅ›ci. SpisujÄ…c ostatniÄ… wolÄ™ już dzisiaj możemy zapisać samochód wnukowi, a wspólnikowi z pracy np. 10 tys. zÅ‚. Nie oznacza to jednak, że od razu majÄ… oni prawo do jeżdżenia (...)
Uznanie spadkobiercy za osobÄ™ niegodnÄ… dziedziczenia
Kto może być uznany za spadkobiercÄ™ niegodnego dziedziczenia? Niegodnym może być uznany każdy spadkobierca - czy to powoÅ‚any na mocy testamentu, czy ustawy. CzÄ™sto bowiem zdarza siÄ™, że sam spadkodawca nie zdaje sobie sprawy z okreÅ›lonych zdarzeÅ„, które powinny eliminować danÄ… (...)
Stan faktyczny Jak należy dokonać przeniesienia własności spółdzielczego własnościowego mieszkania z matki na syna? Jakie dokumenty są potrzebne i w jaki sposób można to załatwić (testament, akt notarialny, sprawa sądowa)? Opinia prawna Niniejsza opinia została sporządzona na postawie (...)
Przyjęcie spadku - co to jest przyjęcie spadku z dobrodziejstwem inwentarza?
Zgodnie z prawem polskim dana osoba - spadkobierca, nabywa spadek z chwilą jego otwarcia (czyli z chwilą śmierci spadkodawcy). Nabycie spadku przez spadkobiercę nie jest jednak nabyciem definitywnym, ponieważ spadkobierca ma prawo w ciągu 6 miesięcy - od daty, kiedy dowiedział się o tytule swego (...)
Dziedziczenie ustawowe, czyli kto i w jaki sposób dziedziczy po zmarłym?
Kiedy nastÄ™puje dziedziczenie ustawowe? Dziedziczenie ustawowe ma miejsce w sytuacji gdy, spadkodawca nie pozostawiÅ‚ po sobie testamentu oraz gdy osoby powoÅ‚ane do spadku nie chcÄ… lub nie mogÄ… być spadkobiercami (bo np. zmarÅ‚y przed otwarciem spadku). W razie powoÅ‚ania spadkobierców w (...)
Kto nie może być świadkiem testamentu?
Dla zachowania niektórych form testamentu, w szczególnoÅ›ci testamentu allograficznego, testamentu ustnego i testamentu tzw. podróżnego, konieczne jest sporzÄ…dzenie ich w obecnoÅ›ci okreÅ›lonej iloÅ›ci Å›wiadków. Åšwiadkiem jest zatem osoba, w obecnoÅ›ci której (...)
Kto może być niegodny dziedziczenia?
Niegodność dziedziczenia jest instytucjÄ… prawa spadkowego unormowanÄ… w art. 928 Kodeksu cywilnego. Jej celem jest pozbawienie prawa do dziedziczenia spadkobierców, którzy dopuÅ›cili siÄ™ wzglÄ™dem spadkodawcy czynów niegodziwych, powszechnie uznawanych za naganne i zawinionych. (...)