Możliwość zlecenia przesłuchania świadka w sądzie właściwym dla jego miejsca zamieszkania w trybie pomocy sądowej

Przesłuchanie świadka to jeden z najczęstszych środków dowodowych przeprowadzanych w postępowaniu sądowym. Co do zasady, przesłuchanie świadka, jak każdy inny dowód, winno odbywać się przed sądem orzekającym w sprawie. Wynika to z zasady bezpośredniości postępowania dowodowego, zakładającej, że to sąd orzekający bezpośrednio ma zapoznać się z całym materiałem zgromadzonym w sprawie, a dowody przeprowadza się właśnie przed tym sądem.

Zasada bezpośredniości w postępowaniu dowodowym

Powyższa zasada nie ma jednak bezwzględnego charakteru, a przepisy postępowania cywilnego wprowadzają od niej pewne wyjątki podyktowane względami praktycznymi oraz regułami ekonomiki procesowej. Podkreślenia wymaga, że możliwe odstępstwa nie podlegają wykładni rozszerzającej.

Z perspektywy osoby, która otrzymuje wezwanie obligujące do stawiennictwa w charakterze świadka na rozprawie w sądzie znajdującym się w dużej odległości od jej miejsca zamieszkania, kwestia możliwości skorzystania z przesłuchania w trybie tzw. "pomocy sądowej" w sądzie rejonowym właściwym dla miejsca zamieszkania świadka, ma niezwykle istotne znaczenie.

Wyjątki od zasady bezpośredniości - art. 235 KPC

Jak wynika z art. 235 § 1 kodeksu postępowania cywilnego postępowanie dowodowe odbywa się przed sądem orzekającym, chyba że sprzeciwia się temu charakter dowodu albo wzgląd na poważne niedogodności lub niewspółmierność kosztów w stosunku do przedmiotu sporu. W takich wypadkach sąd orzekający zleci przeprowadzenie dowodu jednemu ze swych członków (sędzia wyznaczony) albo innemu sądowi (sąd wezwany)".

Ponadto zgodnei z § 2 jeżeli charakter dowodu się temu nie sprzeciwia, sąd orzekający może postanowić, że jego przeprowadzenie nastąpi na odległość w ramach posiedzenia zdalnego. Omówimy to w dalszej części artykułu.

Przesłanki skorzystania z pomocy sądowej

W sytuacji gdy świadek mieszka w znacznej odległości od sądu orzekającego w sprawie, inicjatywa wystąpienia z wnioskiem o przesłuchanie takiej osoby przed sądem właściwym dla jej miejsca zamieszkania może wyjść od strony wnioskującej o dopuszczenie i przeprowadzenia dowodu z przesłuchania świadka.

Jeżeli tak się jednak nie stanie i świadek otrzyma wezwanie do stawiennictwa w odległym sądzie, nic nie stoi na przeszkodzie złożeniu bezpośrednio przez wezwaną osobę wniosku o przesłuchanie jej w sądzie rejonowym właściwym dla jej miejsca zamieszkania.

Procedura składania wniosku przez świadka

Wniosek taki świadek powinien bez zbędnej zwłoki wysłać do sądu, który go wezwał, podając jednocześnie przyczyny uzasadniające wniosek. W praktyce przesłanką skorzystania z pomocy sądu wezwanego oprócz znacznej odległości od siedziby sądu orzekającego w sprawie, mogą być:

• Kwestie zdrowotne - choroba, niepełnosprawność, trudności w poruszaniu się
• Problemy z opieką nad dzieckiem - brak możliwości zapewnienia opieki podczas nieobecności
• Trudności komunikacyjne - brak połączeń komunikacyjnych, wysokie koszty dojazdu
• Inne przyczyny obiektywne - uniemożliwiające lub utrudniające stawiennictwo w odległym sądzie

Pamiętać jednak należy, że sąd orzekający nie ma obowiązku uwzględnienia wniosku świadka i zlecenia jego przesłuchania przez inny sąd. Wszystko zależy od okoliczności konkretnej sprawy i oceny sądu, czy uzasadnionym jest odstępstwo od zasady bezpośredniości.

Zasady dotyczące odległości - Regulamin sądów

Pomocnicze znaczenie dla doprecyzowania i dookreślenia warunków, w jakich sąd orzekający może skorzystać z pomocy sądu wezwanego przy przeprowadzeniu dowodu z przesłuchania świadka mają przepisy Regulaminu urzędowania sądów powszechnych. W szczególności zasady te wskazują na negatywne przesłanki przy korzystaniu z pomocy sądowej.

Przyjmuje się także, że jeżeli odległość między miejscem zamieszkania świadka, a siedzibą sądu orzekającego nie przekracza 50 km, nie korzysta się z instytucji pomocy sądowej i nie należy zwracać się do innego sądu o przesłuchanie świadka.

Jedynie w sytuacji gdy świadkowie równocześnie mają być obecni w czasie oględzin lub też nie mogą się stawić w siedzibie sądu orzekającego z powodu przeszkód trudnych do usunięcia możliwe jest odstąpienie od granicznej odległości 50 km.

Nowe możliwości: przesłuchanie zdalne od 2024 r.

Od marca 2024 roku przepisy dają także podstawę do przesłuchania świadka za pomocą urządzeń technicznych umożliwiających dokonanie tej czynności na odległość. Zgodnie z art. 235 § 2 KPC, sąd orzekający może postanowić, że przeprowadzenie dowodu nastąpi na odległość w ramach posiedzenia zdalnego, jeżeli charakter dowodu się temu nie sprzeciwia.

W takiej sytuacji sąd orzekający przeprowadza dowód w obecności sądu wezwanego lub referendarza sądowego w tym sądzie. Rozwiązanie to znacząco ułatwia przeprowadzenie dowodów, szczególnie w przypadku świadków mieszkających w dużej odległości od sądu.

Konsekwencje niestawiennictwa świadka

Świadek, który nie stawi się na wezwanie sądu bez usprawiedliwienia, naraża się na poważne konsekwencje prawne - przede wszystkim karę grzywny (do 5000 zł) oraz przymusowe doprowadzenie przez Policję.

Zastosowanie do innych podmiotów

Opisane zasady dotyczące możliwości skorzystania z pomocy sądowej w przypadku przesłuchania świadków mają odpowiednie zastosowanie do:

• Przesłuchania stron - gdy strona mieszka w znacznej odległości od sądu
• Uczestników postępowania nieprocesowego - w sprawach z zakresu prawa rodzinnego, spadkowego
• Biegłych - gdy opinia ma być złożona ustnie na rozprawie