Notarialne poświadczenie dziedziczenia

Na czym będzie polegało notarialne poświadczenie dziedziczenia?

W dniu 2 października 2008 roku wejdzie w życie nowelizacja ustawy prawo o notariacie oraz niektórych innych ustaw, w tym Kodeksu cywilnego i Kodeksu postępowania cywilnego. Ustawa ta wprowadza do polskiego systemu prawa nową instytucję - notarialne poświadczenie dziedziczenia.

Instytucja pozasądowego poświadczenia prawa do spadku znana znana jest innym europejskim porządkom prawnym. Stanowi ona ułatwienie dochodzenia roszczeń spadkowych oraz przyśpieszenie postępowania w tym zakresie.

Zmiany wprowadzające niniejszą instytucję dotyczą wyłącznie spraw niespornych oraz przypadków dziedziczenia z ustawy i z mocy testamentów zwykłych, pozostawiając możliwość wyboru pomiędzy drogą postępowania sądowego a poświadczeniem dziedziczenia przed notariuszem uczestnikom postępowania. Jeśli jednak uczestnicy nie będą zgodni co do okoliczności stwierdzenia nabycia spadku, niemożliwe będzie wydanie aktu poświadczenia dziedziczenia przez notariusza i jedyna drogą stwierdzenia nabycia spadku pozostanie uzyskanie takiego aktu na drodze postępowania sądowego.

Wprowadzone zmiany mają na celu przyspieszenie postępowania w tym zakresie oraz odciążenie sądów w postępowaniu spadkowym. Nadanie notariuszom uprawnienia do sporządzenia poświadczenia dziedziczenia ma także na celu umożliwienie spadkobiercom wyboru sposobu stwierdzenia nabycia spadku. O ile sądowe stwierdzenie nabycia spadku może być dokonane wyłącznie w siedzibie sądu spadku, o tyle notarialne poświadczenie dziedziczenia może być dokonane w dowolnej miejscowości.

Zmiany Kodeksu cywilnego

Zmiany, jakie zachodzą w Kodeksie cywilnym, dotyczą zrównania notarialnego poświadczenia dziedziczenia z postanowieniem o stwierdzeniu nabycia spadku. W związku z tym sąd na wniosek osoby mającej w tym interes stwierdza nabycie spadku przez spadkobiercę, natomiast notariusz na zasadach określonych w przepisach odrębnych (ustawa prawo o notariacie) sporządza akt poświadczenia dziedziczenia. Domniemywa się, że osoba, która uzyskała stwierdzenie nabycia spadku albo poświadczenie dziedziczenia, jest spadkobiercą.

Przeciwko domniemaniu wynikającemu ze stwierdzenia nabycia spadku nie można powoływać się na domniemanie wynikające z zarejestrowanego aktu poświadczenia dziedziczenia.

Tak stwierdzenie nabycia spadku, jak i poświadczenie dziedziczenia nie może nastąpić przed upływem 6 miesięcy od otwarcia spadku, chyba że wszyscy znani spadkobiercy złożyli już oświadczenia o przyjęciu lub o odrzuceniu spadku.

Względem osoby trzeciej, która nie rości sobie praw do spadku z tytułu dziedziczenia, spadkobierca może udowodnić swoje prawa wynikające z dziedziczenia tylko stwierdzeniem nabycia spadku albo zarejestrowanym aktem poświadczenia dziedziczenia.

Jeżeli ten, kto uzyskał stwierdzenie nabycia spadku albo poświadczenie dziedziczenia, lecz spadkobiercą nie jest, rozporządza prawem należącym do spadku na rzecz osoby trzeciej, osoba, na której rzecz rozporządzenie następuje, nabywa prawo lub zostaje zwolniona od obowiązku, chyba że działa w złej wierze.

Procedura sporządzania pozasądowego poświadczenia praw do spadku

Przed sporządzeniem aktu poświadczenia dziedziczenia notariusz sporządza protokół dziedziczenia przy udziale wszystkich osób, mogących być spadkobiercami ustawowymi bądź też testamentowymi. Jednocześnie notariusz poucza osoby biorące udział w spisywaniu protokołu o obowiązku ujawnienia wszelkich okoliczności objętych treścią protokołu oraz o odpowiedzialności karnej za złożenie fałszywych oświadczeń.

Protokół dziedziczenia obejmuje w szczególności:

1. zgodne żądanie poświadczenia dziedziczenia złożone przez osoby biorące udział w spisywaniu protokołu,

2. oświadczenia o istnieniu lub nieistnieniu osób, które wyłączałyby znanych spadkobierców od dziedziczenia lub dziedziczyłyby wraz z nimi,

3. oświadczenia o znanych testamentach spadkodawcy lub braku takich testamentów,

4. oświadczenia, że w odniesieniu do spadku nie zostało uprzednio wydane postanowienie o stwierdzeniu nabycia spadku i nie toczy się postępowanie o stwierdzenie nabycia spadku ani nie został sporządzony akt poświadczenia dziedziczenia,

5. oświadczenia, czy w skład spadku wchodzi gospodarstwo rolne oraz który spośród spadkobierców powołanych do spadku z ustawy odpowiada warunkom przewidzianym do dziedziczenia gospodarstwa rolnego (nie obowiązuje dla spadków otwartych o dniu 13 lutego 2001 roku),

6. oświadczenia, czy spadkodawca w chwili śmierci był cudzoziemcem lub, nie posiadając żadnego obywatelstwa, nie zamieszkiwał w Rzeczypospolitej Polskiej albo w skład spadku wchodzą prawa rzeczowe lub posiadanie nieruchomości położonej za granicą,

7. oświadczenia, czy były składane oświadczenia o przyjęciu lub odrzuceniu spadku, czy zostało wydane orzeczenie dotyczące niegodności dziedziczenia oraz czy były zawierane umowy z przyszłym spadkodawcą w przedmiocie zrzeczenia się dziedziczenia po nim,

8. wzmiankę o pouczeniu przez notariusza o odpowiedzialności karnej za składanie fałszywych oświadczeń

Dodatkowym elementem protokołu sporządzonego przez notariusza jest oświadczenie o przyjęciu spadku (wprost bądź z dobrodziejstwem inwentarza) bądź też o odrzuceniu spadku. Oświadczenia takie składane są, jeśli od otwarcia spadku nie upłynęło 6 miesięcy oraz jeśli spadkobiercy nie złożyli wcześniej takich oświadczeń - w innym przypadku w akcie należy zamieścić wzmiankę o o dacie, miejscu i treści złożonych przez poszczególnych spadkobierców oświadczeń.

Załącznikami do protokołu dziedziczenia są:

• odpis aktu zgonu spadkodawcy, 

• odpisy aktów stanu cywilnego osób powołanych do spadku z ustawy, 

• inne dokumenty mogące mieć wpływ na ustalenie praw do spadku. 

Jeśli dziedziczenie następuje na podstawie testamentu, spadkobiercy przedkładają notariuszowi testament, ten go otwiera i ogłasza. Z wskazanych czynności sporządza się protokół.

Jeżeli notariusz nie ma wątpliwości co do osób spadkobierców oraz udziałów spadkowych, sporządza akt poświadczenia dziedziczenia.

Notariusz odmawia sporządzenia aktu, jeżeli:

1. w stosunku do spadku został już uprzednio sporządzony akt poświadczenia dziedziczenia lub wydane postanowienie o stwierdzeniu nabycia spadku, 

2. w toku sporządzania protokołu dziedziczenia ujawnią się okoliczności wskazujące, że przy jego sporządzeniu nie były obecne wszystkie osoby, które mogą wchodzić w rachubę jako spadkobiercy ustawowi lub testamentowi albo istnieją lub istniały testamenty, które nie zostały otwarte i ogłoszone, 

3. wskutek braku małżonka spadkodawcy i krewnych powołanych do dziedziczenia z ustawy spadek przypada, jako spadkobiercy ustawowemu, gminie albo Skarbowi Państwa, 

4. spadkodawca w chwili śmierci był cudzoziemcem lub, nie posiadając żadnego obywatelstwa, nie zamieszkiwał w Rzeczypospolitej Polskiej albo w skład spadku wchodzą prawa rzeczowe lub posiadanie nieruchomości położonej za granicą. 

Przepisy zmieniające ustawę o notariacie wskazują także, jakie elementy powinien zawierać taki akt. I tak elementami obligatoryjnymi notarialnego poświadczenia dziedziczenia są:

1. dzień, miesiąc i rok oraz miejsce sporządzenia aktu, 

2. imię, nazwisko i siedzibę kancelarii notariusza, a jeżeli akt sporządził zastępca notariusza - nadto imię i nazwisko zastępcy, 

3. imię i nazwisko spadkodawcy, imiona jego rodziców oraz jego numer PESEL, 

4. datę i miejsce zgonu spadkodawcy oraz jego ostatnie miejsce zamieszkania, 

5. wskazanie spadkobierców, którym spadek przypadł - imiona, nazwiska i imiona rodziców oraz datę i miejsce urodzenia osób fizycznych, a w przypadku osób prawnych - nazwę i siedzibę, 

6. tytuł powołania do spadku i wysokość udziałów w spadku wraz ze wskazaniem w razie dziedziczenia ustawowego, czy spadkobierca był małżonkiem spadkodawcy, czy jego krewnym i w jakim stopniu, a w razie dziedziczenia testamentowego wraz z określeniem formy testamentu, 

7. wskazanie spadkobierców dziedziczących gospodarstwo rolne podlegające dziedziczeniu z ustawy oraz ich udziały w nim (nie obowiązuje dla spadków otwartych o dniu 13 lutego 2001 roku),

8. powołanie protokołu otwarcia i ogłoszenia testamentu, 

9. podpisy wszystkich biorących udział w spisywaniu protokołu dziedziczenia, 

10. podpis notariusza, 

11. adnotację o dokonaniu rejestracji w systemie informatycznym Krajowej Rady Notarialnej.

Nowelizacja przewiduje także zasadę działania i procedurę wpisywania notarialnych poświadczeń dziedziczenia do systemu teleinformatycznego z wykorzystaniem podpisu elektronicznego. Okoliczność dokonania rejestracji winna być uwidoczniona w akcie (numer i data wpisu).

Zarejestrowany akt poświadczenia dziedziczenia ma skutki prawomocnego postanowienia o stwierdzeniu nabycia spadku.

Ustawa przewiduje możliwość uzupełnienia aktu poświadczenia dziedziczenia (w przypadku nie wskazania spadkobierców dziedziczących gospodarstwo rolne - dla spadków otwartych do dnia 13 lutego 2001 roku) oraz możliwość uchylenia tegoż aktu i wykreślenia go z rejestru.

Wypis zarejestrowanego aktu poświadczenia dziedziczenia może być wydany ponadto osobie, która wykaże istnienie interesu prawnego.

Od dnia wejścia w życie ustawy przez postanowienie o stwierdzeniu nabycia spadku należy rozumieć także zarejestrowany akt poświadczenia dziedziczenia. Jeżeli ustawa wyznacza początek lub koniec biegu terminu na dzień uprawomocnienia się postanowienia sądu o stwierdzeniu nabycia spadku, należy rozumieć przez to również dzień zarejestrowania aktu poświadczenia dziedziczenia.

Zmiany Kodeksu postępowania cywilnego

Nowelizacja Kodeksu postępowania cywilnego wprowadziła z kolei możliwość otwierania i ogłaszania testamentu przez notariusza. Notariusz może więc w świetle powyższego, otwierać i ogłaszać testamenty, jednakże o dokonanym otwarciu i ogłoszeniu testamentu notariusz jest zobowiązany zawiadomić nie tylko osoby, których rozrządzenia testamentowe dotyczą, oraz wykonawcę testamentu i kuratora spadku, ale także sąd spadku, przesyłając odpis sporządzonego protokołu z otwarcia i ogłoszenia testamentu.

Notariusz został także upoważniony do wydania osobie powołanej na wykonawcę testamentu na jej wniosek zaświadczenia, w którym wymieni imię, nazwisko, miejsce ostatniego zamieszkania oraz datę i miejsce śmierci spadkodawcy, imię, nazwisko i miejsce zamieszkania wykonawcy testamentu, jak również zamieści stwierdzenie, że dana osoba została powołana na wykonawcę testamentu. O wydanym zaświadczeniu notariusz zobowiązany jest powiadomić sąd.

Ustawa uprawnia sąd spadku do uchylenia notarialnego poświadczenia dziedziczenia w przypadku, gdy:

• w odniesieniu do tego samego spadku zostało wydane postanowienie o stwierdzeniu nabycia spadku,

• zarejestrowania dwa lub więcej aktów poświadczenia dziedziczenia w odniesieniu do tego samego spadku - w takim przypadku sąd na wniosek zainteresowanego uchyla wszystkie akty poświadczenia dziedziczenia i wydaje postanowienie o stwierdzeniu nabycia spadku,

• przewiduje to ustawa - taka okoliczność zachodzi w przypadku, gdy wskutek prawomocnego zatwierdzenia przez sąd uchylenia się od skutków prawnych oświadczenia o przyjęciu lub odrzuceniu spadku, ulega zmianie krąg osób, co do których nabycie spadku zostało już stwierdzone albo zarejestrowany został akt poświadczenia dziedziczenia. Sąd po przeprowadzeniu rozprawy zmienia z urzędu postanowienie o stwierdzeniu nabycia spadku albo uchyla zarejestrowany akt poświadczenia dziedziczenia i orzeka w tym przedmiocie.

W przypadku uchylenia zarejestrowanego aktu poświadczenia dziedziczenia, sąd zawiadamia o tym notariusza, który uchylony akt sporządził, oraz Krajową Radę Notarialną, przesyłając odpisy wydanego orzeczenia

Akt poświadczenia dziedziczenia winien też zostać wymieniony we wniosku o podział majątku spadkowego.

Podstawa prawna: 

• Ustawa z dnia 24 sierpnia 2007 roku o zmianie ustawy - Prawo o notariacie oraz niektórych innych ustaw (Dz. U. 2007, Nr 181, poz. 1287).

Zespół
e-prawnik.pl