Nowelizacja ustawy o ochronie konkurencji i konsumentów

Ustawa ma za zadanie usprawnienie systemu eliminowania z obrotu niedozwolonych postanowień wzorców umów zawieranych z konsumentami. Zgodnie z art. 385¹ Kodeksu Cywilnego są to takie postanowienia, które kształtują prawa i obowiązki konsumenta w sposób sprzeczny z dobrymi obyczajami, rażąco naruszając jego interesy, za wyjątkiem postanowień określających główne świadczenia stron, sformułowanych w sposób jednoznaczny.

W obecnym systemie prawnym mamy do czynienia z kontrolą sądową niedozwolonych postanowień wzorców umów, z uwagi na fakt, iż to właśnie Sąd Ochrony Konkurencji i Konsumentów (Sąd Okręgowy w Warszawie), orzeka o uznaniu danego postanowienia wzorca umowy za niedozwolonego i zakazując tym samym jego wykorzystywania. W oparciu o prawomocne orzeczenie Sądu Prezes UOKiK dokonuje wpisu takiego postanowienia do rejestru postanowień wzorców umownych uznanych za niedozwolone, a następnie wszczyna dopiero przeciwko przedsiębiorcy stosującemu takie postanowienia postępowanie w sprawie praktyk naruszającej zbiorowy interes konsumentów i nakłada na niego karę.

Zdaniem projektodawcy ustawy dotychczasowe rozwiązania nie zapewniały skutecznej eliminacji niedozwolonych postanowień wzorców umów z obrotu, pomimo bogatego orzecznictwa w tym zakresie. Do głównych problemów obecnego systemu można zaliczyć dużą ilość spraw o stwierdzenie abuzywności klauzul, zainicjowanych przez podmioty działające w tym zakresie, głównie w celach zarobkowych, rozbieżności w orzecznictwie Sądów i doktrynie, problemy związane z funkcjonowaniem rejestru klauzul abuzywnych oraz brak instrumentów zapewniających skuteczną prewencję stosowania przez przedsiębiorców tego rodzaju klauzul we wzorcach umów.

Po wejściu w życie znowelizowanej ustawy to Prezes UOKiK w drodze decyzji administracyjnej będzie rozstrzygał o niedozwolonym charakterze postanowień wzorców umów i zakazywał ich dalszego wykorzystywania. Ponadto, do jego katalogu uprawnień, należeć będzie kompetencja określania środków koniecznych do usunięcia skutków naruszenia zakazu stosowania postanowień niedozwolonych. Jako przykład można wskazać w tym miejscu obowiązek poinformowania konsumentów będących stronami umów o uznaniu klauzuli za niedozwoloną.

Decyzje Prezesa UOKiK będą odnosiły skutek w stosunku do przedsiębiorcy, który stosuje postanowienia niedozwolone, a także wobec wszystkich konsumentów, którzy zawarli z nim umowę na podstawie wzorca wskazanego w decyzji.

Postępowanie administracyjnie w zakresie klauzul abuzywnych może być wszczęte z urzędu lub z inicjatywy konsumentów, rzeczników konsumentów, Rzecznika Ubezpieczonych oraz organizacji konsumenckich, którzy uzyskują status zawiadamiającego.

Dobrowolne zwobowiązanie się do zmiany praktyk

Co istotne, w przypadku gdy UOKiK ustali, iż przedsiębiorca stosuje niedozwolone postanowienia umowne, będzie miał możliwość uniknięcia kary jeżeli dobrowolnie zobowiąże się do zmiany praktyk. Tzw. „miękkie” działania w stosunku do przedsiębiorcy, dają mu możliwość zaprzestania naruszeń ustawy, bez konieczności wszczynania przez organ postępowania oraz nakładania kar.

Należy podkreślić, iż udział Sądu w postępowaniach w sprawie niedozwolonych klauzul umownych nie został całkowicie wyeliminowany. Wprawdzie organem orzekającym ma być Prezes UOKiK, jednakże kontrola jego decyzji nadal pozostanie w gestii Sądu Ochrony Konkurencji i Konsumentów, orzekającego obecnie w tych sprawach, który, będąc sądem cywilnym, dokonuje kontroli decyzji Prezesa UOKiK również pod względem merytorycznym.

Odwołanie od decyzji Prezesa UOKiK

Od decyzji Prezesa UOKiK przedsiębiorcy będzie przysługiwała możliwość złożenia odwołania do Sąd Ochrony Konkurencji i Konsumentów. Prezes UOKiK ma obowiązek wówczas przekazania akt sprawy do Sądu w terminie 10 dni od dnia otrzymania odwołania. Sąd rozpoznaje odwołanie w terminie 2 miesięcy od dnia przekazania odwołania.

Decyzje UOKiK będą publikowane na stronie Urzędu, a charakter rejestru klauzul niedozwolonych zostanie utrzymany w dotychczasowej postaci.

"Tajemniczy klient"

Nowelizacja ustawy wprowadza również instytucję tzw. „tajemniczego klienta”, która ma umożliwić Prezesowi UOKiK wywiązanie się z ciążącego na nim obowiązku udowodnienia przedsiębiorcy naruszenia przepisów ustawy o ochronie konkurencji i konsumentów. Należy zaznaczyć jednakże, iż czynności podejmowane przez „tajemniczego klienta” w stosunku do przedsiębiorców wymagają  uzyskania przez UOKiK zgody Sądu, który wydaje odpowiednie postanowienie w ciągu 48 godzin od złożenia wniosek przez Prezesa UOKiK.

Na marginesie należy wskazać, iż celem tzw. „tajemniczego klienta” nie jest przeprowadzanie prowokacji, lecz sprawdzenie sposobów oferowania produktów lub usług, a także procedurę zawierania umowy.

Misseling

Kolejną zmianą jest kwestia rozwiązania problemu tzw. missellingu, czyli sprzedaży produktów niedopasowanych do potrzeb konsumenta. Dotyczy on w szczególności niektórych produktów finansowych, których stopień skomplikowania wyklucza możliwości oceny ich przydatności przez przeciętnego konsumenta. Przykładem takiego typu produktu są ubezpieczenia na życie i tzw. polisolokaty. Nowelizacja wprowadza zakaz proponowania konsumentom nabycia usług finansowych nieodpowiadających potrzebom tych konsumentów ustalonym z uwzględnieniem dostępnych przedsiębiorcy informacji w zakresie cech tych konsumentów lub proponowania nabycia tych usług w sposób nieadekwatny do ich charakteru.  Celem tej nowelizacji jest wymuszenie na przedsiębiorcach etycznego postępowania w zakresie proponowania konsumentom produktów finansowych.

Przedsiębiorcy od dnia 17 kwietnia 2016 r. będą mieli obowiązek dokonywania oceny swoich produktów pod kątem ich przydatności dla określonych grup konsumentów i kierowania ich do takich grup, dla których dany produkt jest rzeczywiście przeznaczony, w sposób niewprowadzający w błąd, zgodnie z dobrymi obyczajami. W taki sposób ustawodawca ma zamiar zapewnić na rynku usług finansowych bezpieczeństwo konsumentów z natury słabszych. Chodzi tutaj w dużej mierze o osoby starsze, w gorszej sytuacji materialnej, mniej pewnie poruszające się na rynku finansowym, a co za tym idzie bardziej przez to narażone na nieuczciwe praktyki przedsiębiorców.