27.1.2023

A.J.
Zespół e-prawnik.pl

Kiedy rodzice muszą płacić alimenty na dzieci?

Prawnym obowiązkiem rodziców jest zapewnienie dziecku środków utrzymania do czasu, aż nie będzie ono w stanie utrzymywać się samodzielnie, chyba że dochody z majątku dziecka pokrywają koszty związane z jego utrzymaniem i wychowaniem (sprawdź artykuł 133 § 1 kodeksu rodzinnego i opiekuńczego).

Jak długo dziecku przysługują alimenty?

Przesłanką obowiązku alimentacyjnego rodziców względem dziecka jest niezdolność dziecka do samodzielnego utrzymania się. Obowiązek ten nakładany jest na rodzica od momentu narodzenia się dziecka do czasu, aż dziecko się usamodzielni. Często usamodzielnienie się jest mylnie utożsamiane z osiągnięciem przez dziecko pełnoletności, bądź też ukończeniem 24 roku życia - jest to błąd, bowiem kodeks rodzinny i opiekuńczy nie wskazuje żadnej granicy wieku, po osiągnięciu którego dziecko bezwzględnie traci prawo do alimentów (więcej na ten temat: Jak długo trwa obowiązek alimentacyjny rodziców wobec dzieci?).

Obowiązek alimentacyjny nadal spoczywa na rodzicach pełnoletniego dziecka, które kontynuuje naukę, bądź nie jest w stanie utrzymać się samodzielnie. Obowiązek ten nie wygaśnie nigdy, jeśli dziecko nie jest w stanie się usamodzielnić z powodu choroby lub niepełnosprawności.

Zasada równej stopy życiowej

Obowiązek alimentacyjny względem dziecka wynika z przyjętej w nauce zasady równej stopy życiowej dzieci z rodzicami, którzy zobowiązani są podzielić się z dziećmi nawet bardzo skromnymi dochodami. Zaspokajanie przez rodziców potrzeb dziecka powinno nastąpić (w razie konieczności) nawet kosztem substancji ich majątku. Zwolnienie z tego obowiązku następuje tylko w razie zupełnego braku możliwości zarobkowych i majątkowych rodziców. Przyjmuje się, że zasada równej stopy życiowej nie oznacza automatycznego podziału osiąganych przez rodziców dochodów, jej istota sprowadza się do zbliżonego z rodzicami zaspokajania usprawiedliwionych potrzeb dziecka, przy uwzględnieniu ich wieku, stanu zdrowia, kierunku szkolenia zawodowego oraz innych indywidualnych okoliczności.

Alimenty na pełnoletnie dziecko kontynuujące naukę

Z przyjęcia, iż obowiązek alimentacyjny nie wygasa z chwilą osiągnięcia przez dziecko pełnoletniości wynika, że nie wygasa on również z chwilą osiągnięcia przez alimentowanego określonego stopnia wykształcenia. Jedyną miarodajną okolicznością uzasadniającą ustanie obowiązku alimentacyjnego jest okoliczność, czy dziecko jest w stanie samodzielnie się utrzymać.

O ile w przypadku dziecka małoletniego przesłanka braku możliwości samodzielnego utrzymania jest oczywista, o tyle w przypadku dzieci, które osiągnęły już pełnoletniość, należy brać pod uwagę to, czy wykazują chęć dalszej nauki oraz czy osobiste zdolności i cechy charakteru pozwalają na kontynuowanie nauki. Przeciwne stanowisko prowadziłoby do zahamowania, a co najmniej znacznego utrudniania dalszego rozwoju dziecka, poprzez pozbawienie go środków materialnych niezbędnych do kontynuowania nauki po osiągnięciu pełnoletniości – pozostawałoby zatem w sprzeczności ze wspomnianym wyżej obowiązkiem rodzicielskim (tak: wyrok Sądu Najwyższego z dnia 14 listopada 1998 roku, III CKN 217/97, Prok. i Pr. 1998, nr 9, str. 28).

Jeśli dziecko zaniedbuje naukę i nie podejmuje pracy...

Jeżeli jednak dziecko pełnoletnie, już przygotowane do pracy, zaniedbuje studia, z własnej winy nie zdaje w terminie właściwym egzaminów, powtarza lata studiów i nie podejmuje starań o znalezienie pracy, to obowiązek rodziców dalszego dostarczania środków utrzymania i wychowania ustaje.

Kiedy rodzice są zwolnieni z obowiązku alimentacyjnego?

Rodzice są zwolnieni od obowiązku alimentacyjnego względem dziecka w następujących przypadkach:

1. gdy dochody z majątku dziecka wystarczają na pokrycie kosztów jego utrzymania i wychowania,
2. gdy dziecko może zaspokoić swoje uzasadnione potrzeby z innych źródeł, w szczególności:

• z pobieranej renty rodzinnej (na podstawie przepisów o ubezpieczeniu społecznym),
• z dochodów uzyskiwanych z majątku rodzeństwa, z którym dziecko razem się wychowuje,
• z pobieranego stypendium,
• z uzyskiwanych zarobków, w takim zakresie, w jakim powinno przyczyniać się do pokrywania kosztów utrzymania rodziny, jeżeli mieszka u rodziców.

Niekiedy zdolność do samodzielnego utrzymywania się dziecko uzyskuje przed dojściem do pełnoletniości, jednak najczęściej później, kiedy ukończy naukę i należycie przygotuje się do wykonywania zawodu.

Na zakres świadczeń alimentacyjnych nie wpływają zaś:

• świadczenia z pomocy społecznej lub funduszu alimentacyjnego, o którym mowa w ustawie z dnia 7 września 2007 r. o pomocy osobom uprawnionym do alimentów (Dz. U. z 2016 r. poz. 169 i 195), podlegające zwrotowi przez zobowiązanego do alimentacji;
• świadczenia, wydatki i inne środki finansowe związane z umieszczeniem dziecka w pieczy zastępczej, o których mowa w przepisach o wspieraniu rodziny i systemie pieczy zastępczej;
• świadczenie wychowawcze, o którym mowa w ustawie z dnia 11 lutego 2016 r. o pomocy państwa w wychowywaniu dzieci (Dz. U. poz. 195);
• świadczenia rodzinne, o których mowa w ustawie z dnia 28 listopada 2003 r. o świadczeniach rodzinnych (Dz.U. z 2015 r. poz. 114, z późn. zm.).

Nie powodują ustania obowiązku alimentacyjnego następujące sytuacje:

• zawarcie przez dziecko małżeństwa – jeżeli nie jest ono jeszcze w stanie samodzielnie się utrzymać. W tym jednak przypadku zmienia się kolejność obowiązku alimentacyjnego – w pierwszej kolejności obciąża on współmałżonka, natomiast rodzice są zobowiązani dopiero wówczas, gdy nie jest on w stanie obowiązku tego wypełnić, 

• niemożność samodzielnego utrzymania się dziecka pełnoletniego, wskutek jego niezdolności do pracy, choćby była ona spowodowana alkoholizmem czy narkomanią (tak: uchwała Sądu Najwyższego z dnia 31 stycznia 1986 roku, sygn. III CZP 76/85, OSNCP 1983, nr 1, poz. 4). 

• niezdolność samodzielnego utrzymania się przez dziecko pełnoletnie, należycie przygotowane do wykonywania zawodu, które jednak nie może znaleźć pracy; dziecko musi jednak w tym przypadku wykazać, że znajduje się w niedostatku (tak: wyrok Sądu Najwyższego z dnia 30 czerwca 1994 roku, sygn. III CRN, 63/94, niepublikowany); 

• niemożność samodzielnego utrzymania się dziecka z powodu ułomności cielesnej, psychicznej czy nieuleczalnej choroby. 

Obowiązek alimentacyjny każdego z rodziców względem dziecka istnieje niezależnie od tego, czy pochodzi ono z małżeństwa. Jeżeli dziecko urodziło się w związku pozamałżeńskim, obowiązek alimentacyjny istnieje od chwili urodzenia dziecka, a nie dopiero od jego uznania lub sądowego ustalenia ojcostwa. Ponadto obowiązek rodziców ponoszenia kosztów związanych z utrzymaniem i wychowaniem dziecka jest niezależny od tego, gdzie dziecko się znajduje. W szczególności obowiązek ten ciąży także na tym z rodziców, który nie zgadza się na pobyt dziecka u drugiego z rodziców lub osoby trzeciej (tak: orzeczenie Sądu Najwyższego z dnia 26 kwietnia 1958 roku, sygn. 3 CR 135/58, OSN 1958, nr 3, poz. 9).

Kto może wystąpić z pozwem o alimenty na rzecz dziecka?

Jeżeli rodzice dziecka zobowiązani do ponoszenia kosztów jego utrzymania i wychowania żyją w rozłączeniu, każdy z rodziców, u którego dziecko przebywa, ma prawo wystąpić do sądu z pozwem o alimenty na rzecz małoletniego.

Jeśli małżeństwo rodziców dziecka ustało wskutek orzeczenia rozwodu, sąd w wyroku rozwodowym obligatoryjnie określa, w jakiej wysokości każde z rodziców jest obowiązane ponosić koszty utrzymania dziecka. Alimenty płatne są wówczas najczęściej do rąk tego z rodziców, u którego dziecko stale przebywa, w terminach miesięcznych, określonych w orzeczeniu.

Jeżeli rodzice dziecka są w faktycznej separacji, bądź dziecko pochodzi ze związku pozamałżeńskiego i rodzice żyją w rozłączeniu, ten z rodziców, u którego dziecko przebywa, ma prawo żądać sądowego zobowiązania drugiego rodzica do ponoszenia kosztów utrzymania i wychowania dziecka – jeżeli nie ponosi ich dobrowolnie.

Od czego zależy wysokość alimentów na dziecko?

Wysokość alimentów jest uwarunkowana trzema okolicznościami:

1. usprawiedliwionymi potrzebami dziecka,

2. możliwościami zarobkowymi i majątkowymi rodzica,

3. zakresem świadczonych wobec dziecka przez rodzica zobowiązanego do alimentów osobistych starań o jego utrzymanie i wychowanie.

Usprawiedliwione potrzeby dziecka, to takie, które zapewniają mu normalne warunki życia i rozwoju, czyli zapewnienie warunków mieszkaniowych, pomocy naukowych, odzieży, wyżywienia. Jeżeli dziecko jest chore, w ramach niezbędnych potrzeb mieści się także konieczność zakupu leków czy ponoszenie kosztów jego leczenia. Rodzic ubiegający się o nałożenie na drugiego obowiązku partycypowania w tych kosztach powinien na jego żądanie, bądź żądanie sądu, przedstawić dowody potwierdzające wysokość ponoszonych kosztów – rachunki, paragony itp.

Możliwości zarobkowe osoby zobowiązanej do alimentów to nie tylko dochody, jakie osoba ta faktycznie osiąga, ale także zarobki i profity, które osoba ta mogłaby osiągnąć przy dołożeniu należytej staranności oraz wykorzystaniu posiadanych sił i kwalifikacji, ale ich nie uzyskuje z przyczyn, które nie zasługują na uwzględnienie.

Osobiste starania o utrzymanie i wychowanie dziecka to nic innego, jak branie czynnego udziału w jego wychowaniu, które nie sprowadza się wyłącznie do sfery materialnej. Inaczej będzie kształtował się obowiązek alimentacyjny rodzica zaangażowanego w wychowanie dziecka, inaczej tego, którego kontakty z dzieckiem są sporadyczne, bądź wymuszone. Brak zainteresowania dzieckiem i brak z nim kontaktu przełoży się najczęściej na wyższą kwotę alimentów, skoro cały ciężar związany z wychowaniem dziecka spoczywa na drugim z rodziców.

Jak złożyć pozew do sądu o alimenty dla dziecka?

Niestety najczęstszym sposobem wyegzekwowania od drugiego z rodziców alimentów jest postępowanie sądowe. Do sposobów pozasądowych zalicza się zaś umowę pomiędzy stronami (prywatną), w tym umowę w formie notarialnej.

Pozew o alimenty składa się do sądu rejonowego właściwego ze względu na miejsce zamieszkania osoby uprawnionej do alimentów lub do sądu właściwego dla miejsca zamieszkania pozwanego – prawo wyboru służy powodowi (czyli osobie uprawnionej do alimentów działającej najczęściej przez przedstawiciela ustawowego – tj. drugiego z rodziców). Pozew jest wolny od opłat.

Jeżeli w pozwie dochodzi się alimentów dla dwojga lub więcej dzieci, należy dla każdej z nich podać wysokość dochodzonej kwoty oraz wskazać przyczyny uzasadniające żądanie, tj. skonkretyzować usprawiedliwione potrzeby dziecka oraz wskazać możliwości zarobkowe i majątkowe zobowiązanego do alimentów (poprzez podanie zawodu, kwalifikacji, określenie sytuacji majątkowej, trybu życia itp.). Do pozwu należy załączyć, oprócz aktów stanu cywilnego, wszelkie możliwe dokumenty uzasadniające żądanie – zaświadczenia dotyczące kosztów utrzymania i wychowania dziecka, opłaty za szkołę lub przedszkole, opłaty za dodatkowe zajęcia, komitet rodzicielski, wykaz kosztów leczenia, odzieży, rekreacji, opłat za mieszkanie, zaświadczenia o stanie zdrowia, jeżeli ma wpływ na zakres potrzeb dziecka. Obligatoryjnym elementem pozwu jest również wskazanie wartości przedmiotu sporu, którą jest suma świadczeń za jeden rok.

Przykład:

W przypadku wnoszenia o przyznanie alimentów w wysokości 300 złotych miesięcznie, to: 300 zł x 12 miesięcy daje wartość przedmiotu sporu równą: 3.600 złotych.

Jak przebiega postępowanie sądowe w sprawach o alimenty?

Sąd wydaje orzeczenie w sprawie alimentów po przeprowadzeniu rozprawy, na której przesłuchuje strony oraz zgłoszonych świadków. W toku postępowania sąd może dopuścić dowody w postaci:

• dokumentów prywatnych (np. listy) i dokumentów urzędowych na potwierdzenie zaprezentowanego stanowiska czy istotnych dla sprawy okoliczności (tj. usprawiedliwionych potrzeb uprawnionego oraz możliwości zarobkowych i majątkowych zobowiązanego do alimentów),

• akt poprzedniej sprawy o alimenty lub rozwód albo innej, z której wynikają wyżej wymienione istotne okoliczności (na przykład dział spadku, podział majątku).

Sąd z urzędu (czyli bez względu na to, czy został zgłoszony wniosek, czy nie) nadaje wyrokowi rygor natychmiastowej wykonalności, co oznacza, że od razu od jego wydania podlega on wykonaniu. Wykonalność dotyczy rat płatnych po dniu wniesienia pozwu, a co do rat płatnych przed dniem wniesienia pozwu – za okres nie dłuższy niż 3 miesiące. W pozwie można zamieścić wniosek o zabezpieczenie powództwa, poprzez wydanie przez sąd zarządzenia tymczasowego, mocą którego pozwany może być w toku procesu zobowiązany do płacenia na rzecz powoda w powtarzających się terminach pewnej sumy pieniężnej.

Istotne jest, że sąd nie jest związany żądaniem pozwu i stosownie do okoliczności może orzec alimenty nawet w kwocie wyższej niż żądana w pozwie.

Jak wyegzekwować alimenty od zobowiązanego do ich płacenia?

W sytuacji, gdy zobowiązany do alimentów (dłużnik), pomimo wydanego orzeczenia uchyla się od obowiązku, uprawniony (wierzyciel) może zwrócić się do komornika z wnioskiem o wszczęcie egzekucji.

Od 28 grudnia 2007 roku, w związku ze zmianą ustawy o komornikach sądowych i egzekucji, wybór komornika należy do wierzyciela (do tej daty komornikiem właściwym był wyłącznie komornik właściwy ze względu na miejsce zamieszkania dłużnika).

Wierzyciel, dokonując wyboru komornika, składa wraz z wnioskiem o wszczęcie egzekucji oświadczenie na piśmie, że korzysta z prawa wyboru komornika. 

We wniosku należy obligatoryjnie wskazać osobę i adres dłużnika oraz wysokość świadczenia podlegającego egzekucji (czyli wysokość zaległych alimentów oraz ustawowe odsetki). Nie ma obowiązku podawania we wniosku sposobu egzekucji ani majątku dłużnika (jednakże wskazanie tych danych niewątpliwie przyspieszy egzekucję), gdyż komornik z urzędu obowiązany jest przeprowadzić dochodzenie w celu ustalenia zarobków i stanu majątkowego dłużnika. Obligatoryjnie do wniosku należy dołączyć oryginał (nigdy kserokopię) orzeczenia sądu stwierdzającego obowiązek alimentacyjny dłużnika, przy czym orzeczenie to musi być wpierw opatrzone klauzulą wykonalności (pieczątka przybijana w sądzie na odpisie orzeczenia lub osobnym dokumencie) – stwierdza ona, że orzeczenie jest prawomocne i nie ma już od niego środka odwoławczego.

Jak w razie zmiany stosunków można domagać się zmiany orzeczonej wysokości świadczenia alimentacyjnego?

W razie zmiany stosunków można żądać zmiany orzeczonej wysokości świadczenia alimentacyjnego (artykuł 138 kodeksu rodzinnego i opiekuńczego). Przez zmianę stosunków rozumie się przy tym istotne zmniejszenie albo całkowite ustanie możliwości zarobkowych i majątkowych zobowiązanego do alimentów albo istotne zwiększenie potrzeb uprawnionego. Wskutek zmian zachodzi konieczność skorygowania obowiązku alimentacyjnego poprzez stosowne zwiększenie albo zmniejszenie wysokości świadczenia alimentacyjnego. Zmianą stosunków jest także zdarzenie, wskutek którego obowiązek alimentacyjny wygasa.

Podwyższenie alimentów może być uzasadnione albo zwiększeniem się usprawiedliwionych potrzeb uprawnionego, albo wzrostem możliwości zarobkowych i majątkowych zobowiązanego do alimentów. Żądanie obniżenia alimentów uzasadnia zaś pogorszenie się sytuacji majątkowej zobowiązanego, a także zmniejszenie się potrzeb uprawnionego.

Aby zmienić wysokość alimentów, należy wystąpić z pozwem o podwyższenie/zmniejszenie alimentów do sądu rejonowego właściwego ze względu na miejsce zamieszkania powoda lub pozwanego. W pozwie należy uprawdopodobnić okoliczności uzasadniające zmianę poprzez załączenie do pozwu dokumentów potwierdzających zmianę, na przykład utratę zatrudnienia, skierowanie na leczenie, podjęcie nauki.

W przypadku gdy zobowiązany do alimentów żąda ustalenia, iż obowiązek alimentacyjny wygasł, winien złożyć pozew o ustalenie, że obowiązek alimentacyjny wygasł – do sądu właściwego ze względu na miejsce zamieszkania uprawnionego do alimentów jako pozwanego. Przesłanką uzasadniającą powództwo o ustalenie, że obowiązek alimentacyjny wygasł, jest uzyskanie przez uprawnionego samodzielności.

Przykład:

Zależnie od okoliczności można zazwyczaj uznać, że uprawniony do alimentów uzyskał samodzielność w przypadku:

• uzyskania kwalifikacji pozwalających na zarobkowanie,

• uzyskania majątku przynoszącego dochody wystarczające na pokrycie kosztów utrzymania,

• nadużycia prawa przez uprawnionego do alimentów, który mógłby osiągnąć samodzielność, ale złośliwie przedłuża okres nauki, powtarzając klasy lub lata studiów, czy też zmienia szkoły. 

Pozew o ustalenie, że obowiązek alimentacyjny wygasł, może zawierać wniosek o zabezpieczenie powództwa przez wydanie przez sąd odpowiedniego zarządzenia tymczasowego na czas trwania procesu – na przykład zawieszenie egzekucji komorniczej. Pozew podlega opłacie sądowej w wysokości 5% wartości przedmiotu sporu.

Podstawa prawna:

• ustawa z dnia 25 lutego 1964 r. - Kodeks rodzinny i opiekuńczy (Dz.U. 1964 r., Nr 9, poz. 59, ze zmianami);
• ustawa z dnia 17 listopada 1964 r. - Kodeks postępowania cywilnego (Dz.U. 1964 r., Nr 43, poz. 296, ze zm.)