Czemu ma służyć nowa regulacja o przeciwdziałaniu nieuczciwemu wykorzystywaniu przewagi kontraktowej?
Jakich branż dotyczy ustawa?
Należy również pamiÄ™tać o wyłączeniach... – kiedy nie stosuje siÄ™ przepisów ustawy?
Czy do UOKiK bÄ™dÄ… mogÅ‚y zgÅ‚aszać siÄ™ firmy niespożywcze, np. producenci chemii gospodarczej, kosmetyków, odzieży, sprzÄ™tu RTV/AGD, które wspóÅ‚pracujÄ… z dystrybutorami?
Czy ustawa dotyczy też relacji dostawca-sieć restauracji?
- przedmiotem dostaw jest produkt rolny lub spożywczy (do restauracji dostarcza siÄ™ także np. serwetki lub talerze – a te produkty nie podlegajÄ… ustawie);
- łączna wartość obrotów miÄ™dzy dostawcÄ… a sieciÄ… restauracji przekracza 50 tys. zÅ‚ w danym roku lub w jednym z 2 poprzednich lat;
- roczny obrót podmiotu stosujÄ…cego nieuczciwe praktyki przekracza 100 mln zÅ‚;
- wystÄ™puje istotna dysproporcja w potencjale ekonomicznym miÄ™dzy kontrahentami (przykÅ‚adowo roczny obrót dostawcy jest wielokrotnie wiÄ™kszy niż roczny obrót sieci restauracji);
- sieci restauracji, która byÅ‚aby sÅ‚abszÄ… stronÄ… i jej interes byÅ‚by naruszany, trudno byÅ‚oby zdobyć dostawy z innych źródeÅ‚ bÄ…dź dostawcy, który byÅ‚by sÅ‚abszÄ… stronÄ… i jego interes byÅ‚by naruszany, trudno byÅ‚oby przekierować sprzedaż do innego odbiorcy.
W kontekÅ›cie przewagi kontraktowej najczęściej mówi siÄ™ o nabywcy, np. dużej sieci handlowej. Czy dostawca też może posiadać takÄ… przewagÄ™?
Tak, ustawa stanwi wprost o takiej sytuacji. WystÄ™puje wtedy znaczna dysproporcja w potencjalne ekonomicznym na korzyść dostawcy i nabywca nie ma wystarczajÄ…cych oraz faktycznych możliwoÅ›ci nabycia produktów rolnych bÄ…dź spożywczych od innych dostawców.
Przykład:
PrzewagÄ™ kontraktowÄ… może posiadać dostawca, dziaÅ‚ajÄ…cy na dużą skalÄ™, gdy jest jedynym wytwórcÄ… danego produktu na okreÅ›lonym obszarze, skutkiem czego poszczególni nabywcy (lokalni rolnicy) nie mogÄ… kupić tego towaru od innego dostawcy albo nabycie go od podmiotu trzeciego rodziÅ‚oby niewspóÅ‚mierne koszty.
Co w rozumieniu ustawy uznawane jest za produkt rolny i spożywczy?
Produktami rolnymi bądź spożywczymi są środki spożywcze, tzn. jakiekolwiek substancje lub produkty:
- przetworzone (jak np. dżemy, wędliny, konserwy, cukier),
- częściowo przetworzone (jak np. surowe produkty powstajÄ…ce w wyniku uboju i rozbioru zwierzÄ…t typu surowy rostbef woÅ‚owy bÄ…dź póÅ‚tusze wieprzowe),
- nieprzetworzone (jak np. świeże warzywa, owoce, mięso)
O jakich "przedsiÄ™biorców" chodzi w ustawie?
- osoba fizyczna, osoba prawna i jednostka organizacyjna niebÄ™dÄ…ca osobÄ… prawnÄ…, której odrÄ™bna ustawa przyznaje zdolność prawnÄ… – wykonujÄ…ca we wÅ‚asnym imieniu dziaÅ‚alność gospodarczÄ…; za przedsiÄ™biorców uznaje siÄ™ także wspólników spóÅ‚ki cywilnej w zakresie wykonywanej przez nich dziaÅ‚alnoÅ›ci gospodarczej;
- osoba fizyczna, osoba prawna, a także jednostka organizacyjna niemajÄ…ca osobowoÅ›ci prawnej, której ustawa przyznaje zdolność prawnÄ…, organizujÄ…ca lub Å›wiadczÄ…ca usÅ‚ugi o charakterze użytecznoÅ›ci publicznej, które nie sÄ… dziaÅ‚alnoÅ›ciÄ… gospodarczÄ… w rozumieniu przepisów o swobodzie dziaÅ‚alnoÅ›ci gospodarczej (np. gmina);
- osoba fizyczna wykonujÄ…ca zawód we wÅ‚asnym imieniu i na wÅ‚asny rachunek lub prowadzÄ…ca dziaÅ‚alność w ramach wykonywania takiego zawodu (np. adwokat);
- osoba fizyczna, która posiada kontrolÄ™ nad co najmniej jednym przedsiÄ™biorcÄ…, choćby nie prowadziÅ‚a dziaÅ‚alnoÅ›ci gospodarczej w rozumieniu przepisów o swobodzie dziaÅ‚alnoÅ›ci gospodarczej, jeżeli podejmuje dziaÅ‚ania podlegajÄ…ce kontroli koncentracji;
- zwiÄ…zek przedsiÄ™biorców, tj. izby, zrzeszenia i inne organizacje zrzeszajÄ…ce przedsiÄ™biorców, a także zwiÄ…zki tych organizacji.
Kiedy mamy do czynienia z przewagÄ… kontraktowÄ…?
Przewaga kontraktowa wystÄ™puje, jeÅ›li miÄ™dzy odbiorcÄ… i nabywcÄ… istnieje znaczna dysproporcja w potencjale ekonomicznym i jednoczeÅ›nie sÅ‚absza ze stron nie ma wystarczajÄ…cych możliwoÅ›ci sprzedaży lub kupna produktów rolnych lub spożywczych od innych przedsiÄ™biorców.
Z przewagÄ… kontraktowÄ… mamy zatem do czynienia w 2 sytuacjach:
- przewagi kontraktowej nabywcy wzglÄ™dem dostawcy – dostawca nie ma wystarczajÄ…cych i faktycznych możliwoÅ›ci zbycia produktów rolnych lub spożywczych innym nabywcom; wystÄ™puje przy tym znaczna dysproporcja w potencjale ekonomicznym na korzyść nabywcy;
- przewagi kontraktowej dostawcy wzglÄ™dem nabywcy – nabywca nie ma wystarczajÄ…cych i faktycznych możliwoÅ›ci nabycia produktów rolnych lub spożywczych od innych dostawców; wystÄ™puje przy tym znaczna dysproporcja w potencjale ekonomicznym na korzyść dostawcy.
Czym w praktyce jest "znaczna dysproporcja w potencjale ekonomicznym"?
Znaczna dysproporcja w potencjale ekonomicznym może wystÄ…pić np. w sytuacji, kiedy jednÄ… stronÄ… relacji handlowych jest lokalny producent wÄ™dlin, posiadajÄ…cy jeden zakÅ‚ad Å›redniej wielkoÅ›ci (w porównaniu z innymi w skali kraju), a drugÄ… jest sieć handlowa, posiadajÄ…ca w caÅ‚ym kraju ponad 100 placówek handlowych Å›redniej wielkoÅ›ci o zróżnicowanym asortymencie, która ma kilkanaÅ›cie razy wiÄ™kszy obrót roczny niż producent wÄ™dlin. Trzeba zaznaczyć, że ustawa nie definiuje tego pojÄ™cia za pomocÄ… jednoznacznych kryteriów iloÅ›ciowych. Zatem każdy przypadek bÄ™dzie rozpatrywany i oceniany osobno.
Czym sÄ… "dobre obyczaje w obrocie gospodarczym"?
Dobre obyczaje to pozaprawne normy moralne i zwyczajowe, które wyznaczajÄ… standard uczciwego zachowania przedsiÄ™biorcy poprzez odwoÅ‚anie siÄ™ do wartoÅ›ci powszechnie respektowanych w obrocie gospodarczym. Ocena, czy dana praktyka stosowana przez przedsiÄ™biorcÄ™ jest sprzeczna z dobrymi obyczajami, bÄ™dzie wymagaÅ‚a odniesienia siÄ™ do okolicznoÅ›ci sprawy (konkretnego stanu faktycznego).
Czy sama przewaga jest zakazana? Jak nie wolno jej wykorzystywać?
Należy przy tym pamiętać, że posiadanie przewagi kontraktowej nie jest zakazane, niedozwolone jest jej nieuczciwe wykorzystywanie, czyli gdy jej wykorzystywanie jest sprzeczne z dobrymi obyczajami i zagraża istotnemu interesowi drugiej strony albo narusza taki interes.
Sama przewaga kontraktowa nie jest zakazana – nie wolno tylko jej nieuczciwie wykorzystywać.
O jakÄ… „nieuczciwość” w rozumieniu ustawy chodzi i jak przedsiÄ™biorca ma jÄ… wykazać w zawiadomieniu?
Wykorzystywanie przewagi kontraktowej przez przedsiÄ™biorcÄ™ jest nieuczciwe, jeÅ›li jest sprzeczne z dobrymi obyczajami i zagraża istotnemu interesowi drugiej strony albo go narusza. Ustalenie, czy doszÅ‚o do nieuczciwego wykorzystania przewagi kontraktowej, nastÄ™puje przez ocenÄ™ dziaÅ‚aÅ„ przedsiÄ™biorcy pod kÄ…tem wymienionych przesÅ‚anek, które muszÄ… być speÅ‚nione łącznie.
Zawiadamiający powinien wykazać nieuczciwość praktyki wskazanej w zawiadomieniu.
W ustawie wymienione sÄ… 4 przykÅ‚adowe sytuacje uznawane za nieuczciwe. Mianowicie, nieuczciwe wykorzystywanie przewagi kontraktowej polega w szczególnoÅ›ci na:
Te wyliczone w ustawie przypadki są to tylko przykłady, najbardziej typowe sytuacje uznawane za nieuczciwe wykorzystywanie przewagi kontraktowej.
Inne podejrzane praktyki rynkowe również mogÄ… podlegać ocenie UOKiK. Inne praktyki rynkowe także wchodzÄ… wiÄ™c w grÄ™ i mogÄ… być przedmiotem zainteresowania UOKiK pod kÄ…tem nieuczciwoÅ›ci.
Kiedy sprawÄ… bÄ™dzie mógÅ‚ zająć siÄ™ UOKiK? Czy UOKiK bÄ™dzie mógÅ‚ wziąć pod lupÄ™ wszelkiego rodzaju umowy nabycia produktów rolnych i spożywczych? Czy znaczenie ma np. wysokość obrotów pomiÄ™dzy przedsiÄ™biorcami?
Nie wszystkie umowy nabycia tych produktów bÄ™dÄ… przedmiotem zainteresowania UOKiK – kryterium obrotowe ma tu kluczowe znaczenie. Relacje pomiÄ™dzy nabywcami produktów rolnych i spożywczych a ich dostawcami muszÄ… bowiem speÅ‚niać nastÄ™pujÄ…ce warunki:
- łączna roczna wartość obrotów miÄ™dzy nimi przekracza 50 tys. zÅ‚ w roku wszczÄ™cia postÄ™powania w sprawie praktyk nieuczciwie wykorzystujÄ…cych przewagÄ™ kontraktowÄ… lub w którymkolwiek z dwóch lat poprzedzajÄ…cych rok wszczÄ™cia tego postÄ™powania oraz
- obrót przedsiÄ™biorcy, który stosowaÅ‚ praktykÄ™ nieuczciwe wykorzystujÄ…cÄ… przewagÄ™ kontraktowÄ… (w przypadku, gdy należy on do grupy kapitaÅ‚owej – obrót tej grupy), przekracza 100 mln zÅ‚ w roku wszczÄ™cia postÄ™powania.
UrzÄ…d może wiÄ™c interweniować wtedy, kiedy łączna wartość obrotów miÄ™dzy dostawcÄ… a odbiorcÄ… w którymkolwiek z 2 lat poprzedzajÄ…cych rok wszczÄ™cia postÄ™powania przekroczyÅ‚a 50 tys. zÅ‚ oraz obrót nabywcy lub dostawcy, który stosuje praktykÄ™, w roku poprzedzajÄ…cym rok wszczÄ™cia postÄ™powania przekroczyÅ‚ 100 mln zÅ‚.
Czy na podstawie ustawy o przeciwdziaÅ‚aniu nieuczciwemu wykorzystywaniu przewagi kontraktowej UOKiK bÄ™dzie mógÅ‚ zająć siÄ™ opÅ‚atami za promocjÄ™ w sklepowej gazetce albo za dowiezienie towaru z magazynu?
Samo pobieranie opłat za promocję w gazetce lub inne usługi promocyjne, marketingowe czy transportowe nie jest zakazane. Niedozwolone jest natomiast nieuczciwe wykorzystywanie przewagi kontraktowej w tym kontekście, a więc np.:
- pobieranie zawyżonych, niewspóÅ‚miernych opÅ‚at za Å›wiadczone usÅ‚ugi,
- wymuszanie zakupu usług, np. poprzez wiązanie obowiązku ich zakupu ze zgodą na przyjęcie towaru do sprzedaży,
- niezrealizowanie usług.
Czy UOKiK będzie prowadził działania, gdy opłata ma rzeczowy i zwyczajowy charakter?
Należy spodziewać się, iż opłaty mające charakter rzeczowy oraz zwyczajowy są zgodne z dobrymi obyczajami kupieckimi, a więc ich stosowanie nie jest nieuczciwe. Jednak każdy przypadek pobrania opłaty kwestionowanej przez zawiadamiającego przedsiębiorcę będzie indywidualnie oceniany przez UOKiK, w zależności od towarzyszących mu okoliczności faktycznych i prawnych.
Czy rolnik dostarczajÄ…cy kapustÄ™ do sieci handlowej, speÅ‚niajÄ…cy warunki obrotowe z ustawy, bÄ™dzie mógÅ‚ zgÅ‚osić do UOKiK sprawÄ™ dotyczÄ…cÄ… rabatu posprzedażowego?
Kapusta jest produktem spożywczym, więc umowy dotyczące jej zbycia wchodzą w zakres ustawy o przewadze kontraktowej.
Sytuacje zastosowania rabatu posprzedażowego czy opÅ‚aty póÅ‚kowej/marketingowej nie sÄ… wymienione w ustawie jako przykÅ‚adowe nieuczciwe praktyki. Niemniej potencjalnie mogÄ… zostać tak ocenione, bÄ…dź też mogÄ… speÅ‚niać wymogi klauzuli generalnej, która brzmi „Wykorzystywanie przewagi kontraktowej jest nieuczciwe, jeżeli jest sprzeczne z dobrymi obyczajami i zagraża istotnemu interesowi drugiej strony albo narusza taki interes”.
Należy podkreÅ›lić, że uznanie danego zachowania za nieuczciwe zależy od oceny UOKiK, który bierze pod uwagÄ™ jego specyfikÄ™ i towarzyszÄ…ce mu okolicznoÅ›ci.
Przed zÅ‚ożeniem zawiadomienia do UOKiK należy również sprawdzić, czy speÅ‚nione sÄ… ustawowe progi obrotów, powyżej których sprawa może być rozpatrywana, a także inne wymogi. Trzeba zatem ustalić, czy:
- łączna wartość obrotów miÄ™dzy rolnikiem i sieciÄ… handlowÄ… przekracza 50 tys. zÅ‚ w danym roku lub w jednym z 2 poprzednich lat;
- roczny obrót sieci handlowej przekracza 100 mln zÅ‚;
- wystÄ™puje istotna dysproporcja w potencjale ekonomicznym miÄ™dzy kontrahentami (np. czy sieć handlowa ma wielokrotnie wiÄ™kszy roczny obrót niż roczna wartość sprzedaży rolnika);
- rolnikowi trudno byÅ‚oby zdobyć innych odbiorców kapusty.
Czy pobieranie opÅ‚at logistycznych – za dowiezienie towaru do sklepu z magazynu sieci – także bÄ™dzie praktykÄ… nieuczciwÄ… zgodnie z ustawÄ… o przeciwdziaÅ‚aniu nieuczciwemu wykorzystywaniu przewagi kontraktowej?
Pobieranie opłat transportowych i logistycznych nie jest zakazane. W określonych okolicznościach może jednak zdarzyć, iż zostanie to uznane za nieuczciwą praktykę, np. w sytuacji, kiedy opłaty te - pobierane przez przedsiębiorcę posiadającego przewagę kontraktową - będą zawyżone (a więc będą nieekwiwalentne w stosunku do wartości świadczonych usług) bądź gdy zostaną pobrane za usługi niezrealizowane.
Każde zawiadomienie dotyczące takiej sprawy będzie podlegało ocenie UOKiK, z uwzględnieniem okoliczności faktycznych i prawnych.
Kiedy UOKiK nie podejmie interwencji?
- "GÅ‚ównym celem ustawy jest ochrona interesu publicznego. DziaÅ‚ania UOKiK majÄ… wyeliminować nieuczciwe praktyki z obrotu gospodarczego, a nie zadośćuczynić konkretnym, poszkodowanym przedsiÄ™biorcom" – powiedziaÅ‚ Prezes UOKiK Marek NiechciaÅ‚.
Co oznacza pojęcie "interesu publicznego" z art. 1 ustawy? Jak UOKiK będzie definiował interes publiczny w prywatnej sprawie?
UOKiK bÄ™dzie podejmowaÅ‚ interwencje tylko w celu ochrony interesu publicznego. Dana praktyka może godzić w ten interes, jeżeli oddziaÅ‚uje na szerszy krÄ…g podmiotów bÄ…dź wywoÅ‚uje negatywne skutki dla konkurencji i konsumentów. W toku postÄ™powania trzeba bÄ™dzie zatem odpowiedzieć na pytania:
- czy i w jaki sposób zachowanie przedsiÄ™biorców wpÅ‚ynie nie tyle na sytuacjÄ™ samych stron konfliktu, lecz przede wszystkim na konkurencjÄ™, i jaki to może mieć skutek dla konsumentów;
- czy zachowanie przedsiÄ™biorcy może wywoÅ‚ać na rynku niekorzystne skutki w postaci wpÅ‚ywu na ilość, jakość, cenÄ™ towarów lub zakres wyboru dostÄ™pny konsumentom bÄ…dź innym nabywcom.
Co należy rozumieć jako "interes sÅ‚abszej strony" dla celów ustawy?
- nieuzasadnionym rozwiązaniu umowy lub zagrożeniu rozwiązaniem umowy;
- przyznaniu wyłącznie jednej stronie uprawnienia do rozwiązania umowy, odstąpienia od niej lub jej wypowiedzenia;
- uzależnianiu zawarcia lub kontynuowania umowy od przyjęcia lub spełnienia przez jedną ze stron innego świadczenia, niemającego rzeczowego ani zwyczajowego związku z przedmiotem umowy;
- nieuzasadnionym wydÅ‚użaniu terminów pÅ‚atnoÅ›ci za dostarczone produkty rolne lub spożywcze.
Jak generalnie przebiega postępowanie prowadzone przez UOKiK w przypadku podejrzenia nieuczciwego wykorzystywania przewagi kontraktowej?
- ZgÅ‚oszenie zawiadomienia – przedsiÄ™biorca skÅ‚ada do UOKiK pisemne zawiadomienie, dotyczÄ…ce podejrzenia stosowania wobec niego tego typu praktyk.
- PostÄ™powanie wyjaÅ›niajÄ…ce – UOKiK może podjąć tego typu dziaÅ‚anie przed wszczÄ™ciem postÄ™powania wÅ‚aÅ›ciwego; jego celem jest przede wszystkim wstÄ™pne ustalenie czy doszÅ‚o do naruszenia przepisów; nie może trwać dÅ‚użej niż 4 miesiÄ…ce, a w przypadkach szczególnie skomplikowanych – nie dÅ‚użej niż 5 miesiÄ™cy.
- PostÄ™powanie wÅ‚aÅ›ciwe – stawiany jest zarzut nieuczciwego wykorzystania przewagi kontraktowej i przeprowadzane jest postÄ™powanie dowodowe; nie może trwać dÅ‚użej niż 5 miesiÄ™cy; może towarzyszyć mu kontrola u przedsiÄ™biorcy; postÄ™powanie wÅ‚aÅ›ciwe koÅ„czy siÄ™: a. wydaniem decyzji uznajÄ…cej praktykÄ™ za nieuczciwie wykorzystujÄ…cÄ… przewagÄ™ kontraktowÄ…, nakazujÄ…cej jej zaniechania i nakÅ‚adajÄ…cej karÄ™ pieniężnÄ…; albo b. umorzeniem postÄ™powania i tym samym odstÄ…pieniem od naÅ‚ożenia kary; albo c. wydaniem decyzji zobowiÄ…zujÄ…cej – w porozumieniu z przedsiÄ™biorcÄ… UOKiK zobowiÄ…zuje przedsiÄ™biorcÄ™ do speÅ‚nienia okreÅ›lonych warunków, wskazujÄ…c termin ich wykonania, bez naÅ‚ożenia kary pieniężnej.
- Wniesienie odwoÅ‚ania – skÅ‚ada siÄ™ na to:
- wniesienie do UOKiK odwołania przez przedsiębiorcę;
- ewentualnie – przeprowadzenie dodatkowych czynnoÅ›ci przez UOKiK, zmierzajÄ…cych do wyjaÅ›nienia zarzutów;
- uchylenie albo zmiana decyzji albo skierowanie sprawy do SÄ…du Ochrony Konkurencji i Konsumentów nie później niż w terminie 3 miesiÄ™cy od dnia wniesienia odwoÅ‚ania.
Jakie sankcje może nałożyć urząd?
UOKiK może nałożyć karę za wykorzystywanie przewagi kontraktowej w maksymalnej wysokości 3% obrotu przedsiębiorcy osiągniętego w roku poprzedzającym rok nałożenia kary.
Sprawami z zakresu przewagi kontraktowej ma zajmować się Delegatura UOKiK w Bydgoszczy.
Podstawa prawna:
- ustawa z dnia 15 grudnia 2016 r. o przeciwdziałaniu nieuczciwemu wykorzystywaniu przewagi kontraktowej w obrocie produktami rolnymi i spożywczymi (Dz.U. z 2017 r., poz. 67);
- rozporzÄ…dzenie (WE) nr 852/2004 Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 29 kwietnia 2004 r. w sprawie higieny Å›rodków spożywczych.
- ustawa z dnia 2 lipca 2004 r. o swobodzie działalności gospodarczej (Dz.U. z 2016 r. poz. 1829, 1948, 1997 i 2255);
- ustawa z dnia 25 sierpnia 2006 r. o bezpieczeÅ„stwie żywnoÅ›ci i żywienia (Dz.U. z 2015 r. poz. 594, z późn. zm.);
- ustawa z dnia 16 lutego 2007 r. o ochronie konkurencji i konsumentów (Dz.U. z 2015 r. poz. 184, 1618 i 1634 oraz z 2016 r. poz. 1823);
- rozporzÄ…dzenie (WE) nr 178/2002 Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 28 stycznia 2002 r. ustanawiajÄ…cego ogólne zasady i wymagania prawa żywnoÅ›ciowego, powoÅ‚ujÄ…cego Europejski UrzÄ…d ds. BezpieczeÅ„stwa Å»ywnoÅ›ci oraz ustanawiajÄ…cego procedury w zakresie bezpieczeÅ„stwa żywnoÅ›ci (Dz.Urz. WE L 31 z 01.02.2002, str. 1, z późn. zm.- Dz. Urz. UE Polskie wydanie specjalne, rozdz. 15, t. 6, str. 463);
- ustawa z dnia 29 września 1994 r. o rachunkowości (Dz.U. z 2016 r. poz. 1047 i 2255 oraz z 2017 r. poz. 61);
- ustawa z dnia 16 kwietnia 1993 r. o zwalczaniu nieuczciwej konkurencji (Dz.U. z 2003 r. poz. 1503, z późn. zm.);
- ustawa z dnia 14 czerwca 1960 r. - Kodeks postępowania administracyjnego (Dz.U. z 2016 r. poz. 23, 868, 996, 1579 i 2138).