21.12.2021

A.J.
Zespół e-prawnik.pl

Celem ustawy o rodzinnym kapitale opiekuńczym jest wsparcie rodzin z dziećmi, przede wszystkim poprzez wprowadzenie dwóch nowych świadczeń: rodzinnego kapitału opiekuńczego oraz dopłaty do żłobka lub dofinansowania obniżenia opłaty za pobyt dziecka klubie dziecięcym lub u dziennego opiekuna. 

Rodzinny kapitał opiekuńczy 

Już wkrótce do wielu polskich rodziców trafi zupełnie nowe świadczenie – Rodzinny Kapitał Opiekuńczy. To nawet 12 tys. zł na drugie i kolejne dziecko w wieku od ukończenia 12. do 36. miesiąca życia – niezależnie od dochodów.  

Rodzic sam zdecyduje, na co przeznaczyć pieniądze z rodzinnego kapitału opiekuńczego

Świadczenie wypłacane będzie w kwocie 500 zł miesięcznie przez dwa lata lub 1000 zł miesięcznie przez rok. Wybór należy do rodziców. Rodzice sami zdecydują też, na co wydać pieniądze – np. żłobek, nianię czy samodzielną opiekę nad dzieckiem.

W pierwszym roku działania rodzinnego kapitału opiekuńczego, ze wsparcia ma skorzystać ok. 615 tys. dzieci.

Dla kogo Rodzinny Kapitał Opiekuńczy?

Ustawa z dnia 17 listopada 2021 r. o rodzinnym kapitale opiekuńczym zakłada, że rodzinny kapitał opiekuńczy przysługiwać będzie matce albo ojcu (przez których rozumiane są także osoby, które przyjęły dziecko na wychowanie i wystąpiły do sądu opiekuńczego z wnioskiem o wszczęcie postępowania w sprawie przysposobienia) na drugie i kolejne dziecko w rodzinie, jeżeli dziecko to wspólnie zamieszkuje i pozostaje na utrzymaniu matki lub ojca.

Celem rodzinnego kapitału opiekuńczego jest częściowe pokrycie wydatków związanych z wychowaniem dziecka, w tym z opieką nad nim i zaspokojeniem jego potrzeb życiowych. Rodzinny kapitał opiekuńczy przysługuje na dziecko w wieku 12–36 miesięcy w wysokości do 12 000 zł na dziecko. Przysługująca kwota świadczenia będzie wypłacana co do zasady między 12. a 36. miesiącem życia dziecka, w wysokości 500 lub 1000 zł miesięcznie na dziecko.

Ustawa przewiduje, że rodzinny kapitał opiekuńczy będzie przysługiwać bez względu na osiągany przez rodzinę dochód oraz że świadczenie to będzie nieopodatkowane podatkiem dochodowym od osób fizycznych.

W przypadku osoby, która przyjęła dziecko na wychowanie i wystąpiła do sądu opiekuńczego z wnioskiem o przysposobienie, prawo do rodzinnego kapitału opiekuńczego będzie przysługiwało na to dziecko po upływie 12 miesięcy od dnia, w którym osoba ta przyjęła dziecko na wychowanie i wystąpiła do sądu opiekuńczego w sprawie przysposobienia dziecka, przez maksymalny okres kolejnych 24 miesięcy, nie dłużej jednak niż do ukończenia przez dziecko 7. roku życia, a w przypadku dziecka, wobec którego podjęto decyzję o odroczeniu obowiązku szkolnego – do ukończenia 10. roku życia. 

Jak dostać Rodzinny Kapitał opiekuńczy?

Postępowanie w sprawie rodzinnego kapitału opiekuńczego prowadzić będzie Zakład Ubezpieczeń Społecznych. Nadzór nad zgodnością działań ZUS w zakresie realizacji kapitału z obowiązującymi przepisami sprawuje minister właściwy do spraw rodziny. Natomiast funkcję instytucji właściwej w związku z udziałem Rzeczypospolitej Polskiej w koordynacji systemów zabezpieczenia społecznego w przypadku przemieszczania się osób między państwami Unii Europejskiej, Europejskiego Obszaru Gospodarczego, Konfederacji Szwajcarskiej i  jednoczonego Królestwa Wielkiej Brytanii i Irlandii Północnej będą pełnić ZUS i wojewoda.

Ustawa w sposób szczegółowy reguluje jakie informacje będą przedstawiane we wniosku o przyznanie świadczenia oraz podmioty, cele i zakres przetwarzania danych osobowych w ramach realizacji ustawy. Informacje przedstawione we wniosku i załącznikach składane są pod rygorem odpowiedzialności karnej za złożenie fałszywego oświadczenia. 

Ustalenie prawa do rodzinnego kapitału opiekuńczego następuje na wniosek złożony do ZUS. Postępowanie będzie w całości prowadzone elektronicznie. Wniosek i załączniki do wniosku składane będą wyłącznie w postaci elektronicznej za pomocą:

1. profilu informacyjnego utworzonego w systemie teleinformatycznym udostępnionym przez ZUS;
2. systemu teleinformatycznego banków krajowych oraz spółdzielczych kas oszczędnościowo-kredytowych świadczących usługi drogą elektroniczną, spełniających wymogi określone w informacji zamieszczonej na stronie Biuletynu Informacji Publicznej ZUS;
3. systemu teleinformatycznego utworzonego przez ministra właściwego do spraw rodziny.

Osobie która nie posiada profilu informacyjnego w systemie teleinformatycznym udostępnionym przez ZUS, ZUS zakłada ten profil.

Wniosek powinien zostać złożony w okresie między pierwszym dniem trzeciego miesiąca poprzedzającego miesiąc ukończenia przez dziecko 12. miesiąca życia a ostatnim dniem pierwszego miesiąca przypadającego po miesiącu ukończenia przez dziecko 12. miesiąca życia, a w przypadku wniosków na dziecko przyjęte na wychowanie, w stosunku do którego osoba, która przyjęła je na wychowanie, wystąpiła do sądu opiekuńczego z wnioskiem o wszczęcie postępowania w sprawie jego przysposobienia – w okresie między pierwszym dniem trzeciego miesiąca poprzedzającego 12. miesiąc liczony od dnia, w którym osoba, która przyjęła dziecko na wychowanie, wystąpiła do sądu opiekuńczego z wnioskiem o wszczęcie postępowania w sprawie jego przysposobienia, a ostatnim dniem pierwszego miesiąca przypadającego po 12. miesiącu liczonym od dnia, w którym osoba, która przyjęła dziecko na wychowanie, wystąpiła do sądu opiekuńczego z wnioskiem o wszczęcie postępowania w sprawie jego przysposobienia. W przypadku złożenia wniosku po upływie okresu, o którym mowa powyżej, kapitał przysługuje od miesiąca złożenia wniosku, w taki przypadku łączna wysokość rodzinnego kapitału opiekuńczego podlega obniżeniu o kwotę 500 zł za każdy miniony miesiąc.

Ustalenie prawa do rodzinnego kapitału opiekuńczego następuje w terminie 2 miesięcy od dnia złożenia wniosku wraz z dokumentami, a  wypłata następuje nie wcześniej niż w miesiącu, od którego przysługuje prawo do kapitału.

W przypadku gdy dziecko, zgodnie z orzeczeniem sądu, jest pod opieką naprzemienną obydwojga rodziców rozwiedzionych, żyjących w separacji lub żyjących w rozłączeniu, sprawowaną w porównywalnych i powtarzających się okresach, kwotę kapitału ustala się każdemu z rodziców w wysokości połowy kwoty przysługującego kapitału. Kapitał nie będzie przysługiwał, jeżeli: dziecko zostało umieszczone w pieczy zastępczej, rodzic dziecka został pozbawiony władzy rodzicielskiej,  członkowi rodziny przysługuje za granicą na dziecko świadczenie o podobnym charakterze do kapitału, chyba że przepisy o koordynacji systemów zabezpieczenia społecznego lub dwustronne umowy międzynarodowe o zabezpieczeniu społecznym stanowią inaczej.

Przyznanie przez ZUS kapitału nie wymaga wydania decyzji. Decyzje (np. w sprawie odmowy przyznania kapitału lub zmiany prawa do kapitału oraz nienależnie pobranego kapitału), postanowienia, zawiadomienia, wezwania, zaświadczenia, informacje i inne pisma w sprawie kapitału ZUS doręcza osobie wyłącznie w postaci elektronicznej na jej profilu informacyjnym utworzonym w systemie teleinformatycznym udostępnionym przez ZUS. Informacja o umieszczeniu na profilu informacyjnym decyzji, postanowienia, zawiadomienia, wezwania, zaświadczenia, informacji i innego pisma w sprawie kapitału może zostać przesłana przez ZUS osobie ubiegającej się lub otrzymującej kapitał na wskazany we wniosku adres poczty elektronicznej lub numer telefonu.

Kiedy pobrany rodzinny kapitał opiekuńczy trzeba będzie zwrócić?

Osoba, która pobrała nienależnie rodzinny kapitał opiekuńczy, jest obowiązana do jego zwrotu. Za nienależnie pobrany kapitał uważa się kapitał wypłacony:

1. na podstawie fałszywych oświadczeń lub dokumentów albo w innych przypadkach świadomego wprowadzenia w błąd przez osobę otrzymującą ten kapitał;
2. mimo braku prawa do tego kapitału;
3. osobie innej niż osoba uprawniona do tego kapitału z przyczyn niezależnych od organu, który przyznał ten kapitał.

ZUS może odstąpić od żądania zwrotu kwoty nienależnie pobranego rodzinnego kapitału opiekuńczego łącznie z odsetkami w całości lub w części, odroczyć termin płatności albo rozłożyć na raty, jeżeli zachodzą szczególnie uzasadnione okoliczności dotyczące sytuacji rodziny. W przypadku śmierci osoby, która pobrała nienależnie kapitał, należności, o których mowa powyżej wygasają.

Przepisy ustawy przewidują także, że w przypadku gdy matka albo ojciec marnotrawią wypłacany im kapitał lub świadczenie wychowawcze albo wydatkują je niezgodnie z celem, należny kapitał w całości lub w części jest im przekazywany odpowiednio przez kierownika ośrodka pomocy społecznej albo dyrektora centrum usług społecznych w formie rzeczowej lub w formie opłacania usług.

W sprawach nieuregulowanych w ustawie zastosowanie znajdzie Kodeks postępowania administracyjnego, przy czym organem wyższego stopnia w stosunku do ZUS będzie Prezes ZUS. Do rozpoznania spraw sądowo-administracyjnych właściwy będzie wojewódzki sąd administracyjny, na którego obszarze właściwości ma miejsce zamieszkania osoba ubiegająca się lub otrzymująca kapitał.

Dopłata do żłobka 2022 - Dofinansowanie obniżenia opłaty za pobyt dziecka w żłobku, klubie dziecięcym lub u dziennego opiekuna

Rząd dopłaci do opieki w żłobku. Nowa ustawa zakłada także dofinansowanie do funkcjonowania miejsc opieki dla dzieci, które nie będą objęte rodzinnym kapitałem opiekuńczym. Chodzi np. o pierwsze lub jedyne dzieci w rodzinie.

Ile wyniesie dopłata do żłobka?

Dofinansowanie będzie wynosić maksymalnie 400 zł miesięcznie na dziecko w żłobku, klubie dziecięcym lub u dziennego opiekuna – przekazywane bezpośrednio instytucji (nie więcej niż wysokość opłaty ponoszonej przez rodziców). Tutaj też nie będzie obowiązywało kryterium dochodowe.

Rozwiązanie będzie obowiązywać od 1 kwietnia 2022 r., dopłata do żłobka przysługiwać będzie jednak z wyrównaniem od 1 stycznia 2022 r. Tą formą wsparcia zostanie objętych ok. 110 tys. dzieci.

Jak uzyskać dopłatę do żłobka

Dofinansowanie obniżenia opłaty za pobyt dziecka w żłobku, klubie dziecięcym lub u dziennego opiekuna zostało przewidziane w zmianach wprowadzanych do ustawy o opiece nad dziećmi w wieku do lat 3 i będzie przysługiwało – na wniosek – rodzicom, opiekunom prawnym oraz innym osobom, którym sąd powierzył sprawowanie opieki nad dzieckiem.

Będzie ono związane z pobytem nieobjętego rodzinnym kapitałem opiekuńczym dziecka w instytucji opieki nad dziećmi w wieku do lat 3 i będzie przeznaczane na pokrycie opłaty za pobyt. Przez opłatę rodzica za pobyt dziecka w żłobku, klubie dziecięcym lub u dziennego opiekuna rozumie się miesięczną opłatę ponoszoną przez rodzica za pobyt dziecka w żłobku, klubie dziecięcym lub u dziennego opiekuna z uwzględnieniem przyznanych zniżek. Do opłaty tej nie wlicza się opłaty za wyżywienie.

Na dzieci, na które został przyznany rodzinny kapitał opiekuńczy i kapitał ten został przez matkę albo ojca pobrany w przysługującej wysokości przed ukończeniem przez dziecko 36. miesiąca życia, dofinansowanie będzie przysługiwało po ukończeniu przez dziecko 36. miesiąca życia.

Dofinansowanie będzie przysługiwać w wysokości 400 zł miesięcznie (ale nie więcej niż wysokość opłaty ponoszonej przez rodziców) i będzie przekazywane bezpośrednio podmiotowi prowadzącemu żłobek, klub dziecięcy lub zatrudniającemu dziennego opiekuna w terminie do 20. dnia każdego miesiąca, za miesiąc poprzedni. Postępowanie w sprawie dofinansowania prowadzi oraz dofinansowanie to wypłaca ZUS. Ustalenie prawa do dofinansowania oraz jego wypłata następują na wniosek osoby uprawnionej. Zasady w zakresie składania wniosku oraz postępowania prowadzonego przez ZUS zostały uregulowane w sposób analogiczny, jak w przypadku rodzinnego kapitału opiekuńczego (postępowanie prowadzone elektronicznie).

Wniosek o dopłatę do żłobka 2022

Wniosek o ustalenie prawa do dofinansowania może być złożony nie wcześniej niż w dniu rozpoczęcia uczęszczania przez dziecko do żłobka lub klubu dziecięcego lub objęcia dziecka opieką sprawowaną przez dziennego opiekuna, a dofinansowanie, przysługuje od dnia rozpoczęcia uczęszczania przez dziecko do żłobka lub klubu dziecięcego lub objęcia dziecka opieką sprawowaną przez dziennego opiekuna w przypadku wniosku o ustalenie prawa do dofinansowania, złożonego w terminie 2 miesięcy od dnia rozpoczęcia odpowiednio uczęszczania przez dziecko do żłobka lub klubu dziecięcego lub objęcia dziecka opieką sprawowaną przez dziennego opiekuna. W pozostałych przypadkach dofinansowanie, przysługuje od miesiąca złożenia wniosku o ustalenie prawa do dofinansowania.

W celu realizacji ww. świadczenia ustawa wprowadza też odpowiednie zmiany w zakresie pozyskania i przekazania dodatkowych danych zawartych w rejestrze żłobków i klubów dziecięcych lub wykazie dziennych opiekunów oraz podmiotów zatrudniających dziennych opiekunów przez podmioty prowadzące instytucje opieki nad dziećmi w wieku do lat 3. Katalog danych zostanie poszerzony głównie o dane dzieci uczęszczających do instytucji opieki oraz dane rodziców (dane te nie będą podlegały upublicznieniu). Rozszerzono obowiązki podmiotu prowadzącego instytucję opieki w przypadku zmiany danych – w odniesieniu do katalogu danych i trybu aktualizacji. Przyjęte w ustawie rozwiązania wymagały również wprowadzenia nowych przepisów określających zadania podmiotów biorących udział w tym procesie, tj. przede wszystkim zadań ZUS oraz podmiotów prowadzących instytucje opieki.

Rodzinny kapitał opiekuńczy oraz dopłata do żłoba wolne od egzekucji...

Ustawa o rodzinnym kapitale opiekuńczym przewiduje, analogicznie jak ma to miejsce w obszarze innych świadczeń dla rodziny, że zarówno rodzinny kapitał opiekuńczy, jak i dofinansowanie obniżenia opłaty rodzica za pobyt dziecka w żłobku, klubie dziecięcym lub u dziennego opiekuna:

• będą wolne od egzekucji,
• będą wolne od podatku dochodowego od osób fizycznych,
• nie będą wliczane do dochodu, którego wysokość warunkuje przyznanie świadczeń lub innej pomocy ze środków publicznych,
• nie będą podlegały regule finansowej, o której mowa w ustawie o finansach publicznych,
• będą realizowane w ten sposób, że ZUS będzie zobowiązany do samodzielnego uzyskania lub weryfikacji drogą elektroniczną z rejestrów publicznych oraz z własnych rejestrów danych niezbędnych do ustalenia prawa do rodzinnego kapitału opiekuńczego oraz prawa do dofinansowanie obniżenia opłaty rodzica za pobyt dziecka w żłobku, klubie dziecięcym lub u dziennego opiekuna.

Ustawa zakłada także, że kwoty nienależnie pobranego kapitału łącznie z odsetkami ustawowymi za opóźnienie ustalone ostateczną decyzją podlegają potrąceniu z wypłacanego kapitału, dofinansowania obniżenia opłaty rodzica za pobyt dziecka w żłobku, klubie dziecięcym lub u dziennego opiekuna oraz ze świadczeń pieniężnych określonych w ustawie z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych. Ponadto z kwot zarówno rodzinnego kapitału opiekuńczego, jak i dofinansowania obniżenia opłaty rodzica za pobyt dziecka w żłobku, klubie dziecięcym lub u dziennego opiekuna, będą potrącane kwoty nienależnie pobranego świadczenia wychowawczego.

1,5 mld zł na program „Maluch+”

Ustawa wprowadza także zmiany w dotychczas obowiązujących przepisach w obszarze opieki nad dziećmi w wieku do lat 3 i umożliwia rozbudowę resortowego programu rozwoju instytucji opieki nad dziećmi w wieku do lat 3 „Maluch+”, która będzie polegała m.in. na integracji różnych źródeł dofinansowania, tj. poza środkami krajowymi (dotacjami celowymi z budżetu państwa i środkami z Funduszu Pracy) również możliwe będzie wykorzystanie środków europejskich. Ponadto zniesiono „czasowość” regulacji umożliwiającej kierowanie środków z Funduszu Pracy na opiekę nad dziećmi do lat 3. 

Na mocy opisywanej ustawy zwiększone zostaną także nakłady na program „Maluch+”, czyli wsparcie rozwoju sieci instytucji opieki nad dziećmi do lat 3 w całym kraju – zarówno w dużych ośrodkach, jak i mniejszych miejscowościach. Dzisiaj budżet programu to 450 mln zł rocznie, po zmianach będzie to aż 1,5 mld zł rocznie.

Zasady przejściowe 

Ustawa ma, co do zasady, wejść w życie z dniem 1 stycznia 2022 r. z wyjątkiem przepisów, które wejdą w życie 1 kwietnia 2022 r. (przepisy regulujące dofinansowanie obniżenia opłaty za pobyt dziecka w żłobku, klubie dziecięcym lub u dziennego opiekuna) oraz niektórych przepisów o charakterze dostosowującym, które mają wejść w życie z dniem następującym po dniu ogłoszenia. 

Ustawa zawiera także przepisy przejściowe i dostosowujące umożliwiające wdrożenie regulacji. Przepisy przejściowe przewidują m.in., że na dziecko, które ukończyło 12. miesiąc życia i nie ukończyło 36. miesiąca życia przed dniem 1 stycznia 2022 r., rodzinny kapitał opiekuńczy przysługuje w wysokości pomniejszonej o kwotę 500 zł za każdy miesiąc, począwszy od miesiąca, w którym dziecko ukończyło 12. miesiąc życia, a przypadający przed miesiącem, w którym ustawa weszła w życie. W zakresie dofinansowania obniżenia opłaty za pobyt dziecka w żłobku, klubie dziecięcym lub u dziennego opiekuna, w przypadku złożenia wniosku o ustalenie prawa do dofinansowania do dnia 31 maja 2022 r. prawo do dofinansowania ustala się począwszy od dnia 1 stycznia 2022 r.