Rozliczenia gotówkowe są odmianą rozliczeń pieniężnych, czyli świadomych i zgodnych z przepisami obowiązującego prawa przemieszczanie środków pieniężnych pomiędzy osobami prawnymi i fizycznymi. Rozliczenia gotówkowe natomiast polegają generalnie rzecz biorąc na wręczeniu obiegowych znaków pieniężnych, czeku gotówkowego lub dokonywaniu za pośrednictwem przekazu pocztowego, pobrania pocztowego bądź przekazu bankowego. Sama ustawa prawo bankowe stanowi, iż rozliczenia pieniężne mogą być przeprowadzane za pośrednictwem banków, jeżeli przynajmniej jedna ze stron rozliczenia (dłużnik lub wierzyciel) posiada rachunek bankowy. Ustawa przewiduje dwojaki sposób przeprowadzania rozliczeń pieniężnych: gotówkowo i bezgotówkowo. Niniejsza porada zajmie się rozliczeniami tego pierwszego typu.
W jaki sposób przeprowadzane są rozliczenia gotówkowe?
Sposób zredagowania przepisu prawa bankowego odpowiedniego w tym zakresie świadczy o tym, iż wyłącznie dopuszczalnymi formami rozliczeń gotówkowych są czek gotówkowy oraz wpłata gotówki na rachunek wierzyciela.
Na czym polega rozliczanie za pomocą czeku?
Czek jest z cała pewnością dokumentem, który w swej treści powinien zawierać określone elementy, w tym w szczególności polecenie bezwarunkowe zapłacenia oznaczonej sumy pieniężnej. Oczywiście polecenie to musi mieć swojego adresata i w tym wypadku jest nim trasat, którym - przy czekach wystawionych i płatnych w Polsce - może być tylko bank.
Czek musi spełniać szereg wymogów formalnych, musi więc mieć postać dokumentu pisemnego i musi być opatrzony własnoręcznym podpisem wystawcy. Do posługiwania się czekiem konieczny jest jeszcze jeden bardzo ważny element, mianowicie umowa czekowa. To ona właśnie uprawnia wystawcę czeku do rozporządzania funduszami za pomocą czeku. W praktyce umowa czekowa nie ma charakteru samodzielnego, lecz stanowi element innej umowy łączącej wystawcę czeku z bankiem (np. umowa rachunku bankowego zawierająca stosowną klauzulę, umowa rachunku bankowego bez odnośnej klauzuli nie uprawnia posiadacza rachunku bankowego do wystawiania czeków).
Czym się charakteryzuje polecenie rozliczeniowe?
Przyjęte są w obrocie bankowym polecenia rozliczeniowe o charakterze jednostkowym (dotyczące pojedynczego rozliczenia) albo ogólnym (tzw. zlecenia stałe, gdzie z reguły chodzi o dokonywanie większej liczby rozliczeń w terminach określonych przez klienta, chodzi przy tym z reguły o rozliczenia z określonego tytułu lub tytułów na rzecz jednego lub wielu beneficjentów). Co od zasady jest tak, że bank może odmówić realizacji polecenia rozliczeniowego tylko w przypadkach przewidzianych w przepisach szczególnych albo w umowie stron.
Należy przewidzieć także i takie sytuacje, gdy złożone zostanie kilka poleceń rozliczeniowych w jednym czasie. W takiej sytuacji bank może odmówić realizacji polecenia rozliczeniowego w przypadku braku wystarczającej ilości środków pieniężnych na rachunku posiadacza, którego rachunek ma zostać obciążony. Jeśli posiadacz rachunku złożył równocześnie kilka poleceń rozliczeniowych, a środki znajdujące się na rachunku nie wystarczają na realizację wszystkich poleceń, to bank, jeżeli umowa stron nie stanowi inaczej, może odmówić realizacji wszystkich poleceń.
Pamiętaj, że:
- W prawie bankowym został sformułowany zakaz tzw. zastępczego honorowania czeków, czyli zakaz wypłaty sumy czekowej osobie uprawnionej z czeku przez bank nie będący trasatem czeku bez uprzedniego uzyskania „pokrycia” od trasata. Banki mogą zawierać porozumienia, w których - na zasadach wzajemności - określą inny tryb przedstawiania czeków gotówkowych do zapłaty z rachunków oszczędnościowo-rozliczeniowych. Chodzi tu o porozumienia uprawniające bank niebędący trasatem do wypłaty (na rachunek banku-trasata) sumy czekowej niezwłocznie po przedstawieniu czeku do zapłaty bez konieczności uprzedniego uzyskania pokrycia,
- Bank, który otrzymał polecenie rozliczeniowe, jest zobowiązany do jego wykonania, jeśli nie zachodzą przesłanki zwalniające go od tego obowiązku. Wykonanie polecenia powinno nastąpić niezwłocznie, chyba że w umowie (regulaminie) postanowiono inaczej,
- Prawo odmowy realizacji polecenia rozliczeniowego wynikające z umowy wiąże się albo z samym jej charakterem albo z wyłączeniem przez strony określonej formy rozliczeń, bądź też wreszcie z tzw. zastrzeżeniem (blokadą) rachunku. Niezależnie od powyższego bank może odmówić realizacji polecenia rozliczeniowego, gdy stwierdzi jego braki formalne,
- Bank może wykonać polecenie rozliczeniowe mimo braku wystarczającej ilości środków na rachunku, udzielając posiadaczowi rachunku kredytu w odpowiedniej wysokości. W omawianej sytuacji złożenie polecenia rozliczeniowego (np. polecenia przelewu) może być potraktowane przez bank jako oferta zawarcia umowy o udzielenie kredytu.
Podstawa prawna:
- Ustawa z dnia 29 sierpnia 1997 r. Prawo bankowe (tekst jednolity: Dz. U. 2002 r., Nr 72, poz. 665 ze zmianami).
