Ważne zmiany w prawie karnym

2.12.2008

Czemu mają służyć proponowane zmiany w prawie karnym?

Podstawowymi celami projektowanej ustawy, którą zajmuje się teraz Sejm, są:

wyeliminowanie błędów wprowadzonych do kodyfikacji karnych w wyniku licznych nowelizacji,
dostosowanie przepisów do standardów konstytucyjnych określonych w wyrokach Trybunału Konstytucyjnego oraz do wymogów wynikających z członkostwa Polski w Unii Europejskiej,
podniesienie efektywności kryminalnopolitycznego oddziaływania za pomocą kary ograniczenia wolności oraz usprawnienie etapu wykonywania tej kary,
poszerzenie możliwości stosowania warunkowego przedterminowego zwolnienia,
wprowadzenie rozwiązań poszerzających uprawnienia pokrzywdzonego oraz zakres ochrony jego interesów, w toku postępowania karnego,
wprowadzenie nowych typów czynów do rozdziału XXV Kodeksu karnego, kryminalizujących coraz częściej występujące zachowania godzące w sferę wolności seksualnej oraz obyczajności, nieobjęte penalizacją na mocy obowiązującego stanu prawnego.

Jaki projekt przygotował Rząd?

W dniu 5 listopada 2008 r. w Ministerstwie Sprawiedliwości odbyła się konferencja prasowa, w której udział wzięli: Minister Sprawiedliwości - Prokurator Generalny Zbigniew Ćwiąkalski, Podsekretarz Stanu w Ministerstwie Sprawiedliwości - Zbigniew Wrona oraz prokurator Tomasz Szafrański. Tematem konferencji były zmiany w prawie karnym w związku z przyjęciem przez Radę Ministrów projektu ustawy Kodeks karny, ustawy Kodeks postępowania karnego, ustawy Kodeks karny wykonawczy, ustawy Kodeks skarbowy oraz niektórych innych ustaw. Jest to zapowiadany od roku pakiet najpilniejszych zmian porządkujących sprzeczności w prawie karnym, powstałe w wyniku ciągłych jego zmian w ostatnich latach.

Usprawnienie wykonywania kary ograniczenia wolności, poszerzenie uprawnień pokrzywdzonego w procesie karnym, dostosowanie przepisów do wskazań Trybunału Konstytucyjnego oraz wymogów wynikających z członkostwa w Unii Europejskiej, to jedne z najważniejszych zmian. Projekt ponadto przewiduje nowe rozwiązania, ułatwiające prowadzenie efektywnej polityki kryminalnej i wzmacniające alternatywny charakter - w stosunku do kary pozbawienia wolności, innych rodzajów kar, w szczególności kary grzywny.

1. Reforma tzw. „sądów 24-godzinnych".

Wprowadzony w 2007 r. tryb przyspieszony czyli tzw. „sądy 24-godzinne" nie spełnił pokładanych w nim oczekiwań. Jak pokazują statystyki, w ten sposób sądzeni są głównie pijani rowerzyści i kierowcy. Tylko ułamek spraw dotyczy czynów o charakterze chuligańskim. Nowelizacja Kodeksu karnego nie likwiduje tego trybu, ale wprowadza zmiany które usprawnią postępowanie. Nadal będą rozpoznawane sprawy podlegające postępowaniu uproszczonemu, jeżeli sprawca zostanie ujęty na gorącym uczynku lub bezpośrednio po popełnieniu przestępstwa. Nie trzeba będzie jednak obligatoryjnie zatrzymywać sprawcy, osadzać go w areszcie i doprowadzać do sądu. Zgodnie z nowelizacją sprawcę będzie można wezwać do sądu w wyznaczonym terminie, nie później jednak niż w ciągu 72 godzin od chwili zatrzymania albo oddania sprawcy w ręce policji. Jeśli sprawca nie stawi się na rozprawę, sąd będzie mógł rozpoznać sprawę i wydać wyrok pod jego nieobecność. Będzie również można skazywać sprawców bez rozprawy, tj. w oparciu o uzgodniony przez oskarżonego i prokuratora wniosek, czyli wprowadza się możliwość tzw. skazania bez rozprawy, jak to ma to miejsce w trybie zwyczajnym. Ważną zmianą jest też rezygnacja z obligatoryjnej obrony przed sądem w sprawach prowadzonych w tym trybie. Pozwoli to na obniżenie kosztów trybu przyspieszonego.

2. Wprowadzenie możliwości umarzania spraw z zakresu obrony koniecznej już przez prokuratora

Przekroczenie granic obrony koniecznej pod wpływem strachu lub wzburzenia usprawiedliwionych okolicznościami zamachu, w myśl projektu będzie skutkować niepodleganiem karze przez osobę odpierającą bezprawny zamach. Co więcej, postępowanie w takiej sprawie będzie mógł umorzyć prokurator już na etapie postępowania przygotowawczego, a nie tak jak teraz sąd wydając decyzję o odstąpieniu od wymierzenia kary. Dzięki tej zmianie osoby, które działając w obronie swego życia, mienia lub innych dóbr przekroczą granice obrony koniecznej, wskutek czego ucierpi napastnik, unikną negatywnych następstw, związanych z występowaniem w procesie karnym w charakterze oskarżonego, związanej z tym stygmatyzacji i obciążeń, zarówno psychicznych, jak i finansowych.

3. Wprowadzenie nowych typów przestępstw: penalizacja gromadzenia środków w celu finansowania przestępstw terrorystycznych oraz utrwalania treści pornograficznych bez zgody uczestnika.

Dwa nowe typy przestępstw wprowadzone do polskiego systemu karnego:
- art. 165 a k.k. - wprowadza karę pozbawienia wolności od 2 do 12 lat za gromadzenie, przekazywanie lub oferowanie np.: środków płatniczych, papierów wartościowych, praw majątkowych czy nieruchomości w celu sfinansowania przestępstw o charakterze terrorystycznym. Z kolei projektowany art. 202a § 1 k.k. mówi, że za utrwalanie treści pornograficznych z udziałem osoby, ale bez jej zgody będzie grozić 5 lat więzienia. Regulacja ta jest wprowadzona w odpowiedzi na apele społeczne. Chodzi o karanie osób, które na przykład umieszczają w internecie filmiki erotyczne z udziałem m.in. byłych partnerów lub przesyłają takie nagrania za pomocą telefonów komórkowych. Karane będzie również rozpowszechnianie obrazu nagiej osoby utrwalane bez jej zgody. Samo przechowywanie takich materiałów będzie natomiast karane jedynie w wypadku treści pornograficznych z udziałem osoby, która nie wyraziła zgody na utrwalanie - proj. art. 202a § 2 k.k.

4. Wprowadzenie zachęt, dzięki którym więcej osób skazanych za drobne przestępstwa będzie wykonywać prace społeczne zamiast odbywania kary więzienia

Projekt przewiduje poważne zmiany dotyczące kary ograniczenia wolności oraz jej wykonywania. Obecnie kara ograniczenia wolności nie w każdym przypadku należycie spełnia stawiane przed nią cele wychowawcze. W szczególności chodzi głównie o możliwość wykonywania prac społecznych oraz ich kontroli. Znowelizowane przepisy poszerzają listę podmiotów, w których skazani będą mogli odbywać prace społeczne. Przewidziano też zachęty dla tych podmiotów w związku z zatrudnieniem skazanych. Na przykład Skarb Państwa będzie ponosił koszty obowiązkowego ubezpieczenia tych osób od następstw nieszczęśliwych wypadków. Liczymy, że dzięki tym zmianom zwiększy się zainteresowanie zatrudnieniem skazanych, a przekazanie kuratorom sądowym wielu uprawnień i obowiązków przyspieszy i usprawni etap wykonania kary, odciążając tym samym sądy.

5 . Podwyższenie grzywien z 360 do 540 stawek dziennych

Zwiększenie maksymalnej liczby stawek dziennych grzywny, umożliwi jej stosowanie do szerszego kręgu przestępstw oraz efektywne oddziaływanie karą o charakterze dolegliwości ekonomicznej w wypadkach, w których sądy obecnie rzadko orzekają ten rodzaj kary w postaci grzywny, preferując karę pozbawienia wolności. Projektowane przepisy mają zachęcić sądy do częstszego ich stosowania.

6. Dopuszczenie radców prawnych do występowania w procesie karnym w charakterze pełnomocnika

Istota zmiany polega na dopuszczeniu radców prawnych do udziału w postępowaniu karnym w charakterze pełnomocnika, w pełnym zakresie, a więc niezależnie od statusu podmiotu, który jest reprezentowany (osoba fizyczna; osoba prawna; instytucja państwowa, samorządowa lub społeczna; jednostka organizacyjna nie mająca osobowości prawnej). Obecnie radcowie w ogóle nie mogą reprezentować osób fizycznych nie prowadzących działalności gospodarczej, natomiast dopuszczeni są do reprezentowania instytucji państwowych, samorządowych i społecznych. Ponadto, mogą reprezentować osoby prawne, jednostki organizacyjne nie mające osobowości prawnej oraz osoby fizyczne będące przedsiębiorcami, ale tylko w zakresie roszczeń majątkowych.

7. Uregulowanie po wyroku Trybunału Konstytucyjnego zasad na jakich można skierować osobę na obserwację sądowo - psychiatryczną.

Konieczność nowelizacji związanych z obserwacją sądowo-psychiatryczną wynika z wyroku Trybunału Konstytucyjnego. Projektowane przepisy przewidują, iż maksymalny czas trwania obserwacji będzie wynosił 30 dni (do tej pory 6 tygodni). Okres ten będzie można przedłużyć w wyjątkowych przypadkach maksymalnie na trzy miesiące. Ponadto, sąd będzie mógł orzec obserwację tylko wtedy, gdy zebrane dowody będą wskazywać, że oskarżony z dużym prawdopodobieństwem, popełnił zarzucany mu czyn. Warunkiem obserwacji będzie też groźba wymierzenia oskarżonemu kary pozbawienia wolności bez warunkowego zawieszenia jej wykonania w wymiarze nie krótszym od okresu orzekanej obserwacji sądowo-psychiatrycznej.

8. Zwiększenie uprawnień pokrzywdzonego w procesie karnym - ofiary oprócz wyrównania szkody będą mogły się też domagać zadośćuczynienia za wyrządzoną krzywdę

Projekt znacznie rozszerza zakres uprawnień pokrzywdzonego przysługujących mu w toku procesu karnego, dotyczących kompensaty wyrządzonych mu wskutek popełnionego przestępstwa szkód.

Po nowelizacji przepisy umożliwią pokrzywdzonemu zarówno domaganie się naprawienia wyrządzonej szkody (w rozumieniu szkody materialnej), jak i żądanie zadośćuczynienia za doznaną krzywdę (a więc szkodę o charakterze niematerialnym). Co istotne, stosowny wniosek pokrzywdzony będzie mógł złożyć w sprawie o każde przestępstwo, z którego wynikła szkoda lub krzywda, a nie tylko w sprawach o niektóre rodzaje przestępstw, jak przewiduje to obecne brzmienie art. 46 § 1 k.k. Ponadto, w wypadkach to uzasadniających, sąd będzie mógł nałożyć na oskarżonego obowiązek naprawienia szkody lub zadośćuczynienia za wyrządzoną pokrzywdzonemu krzywdę, również z urzędu, co będzie mogło mieć istotne znaczenie np. w sytuacji nieporadności procesowej osoby będącej ofiarą przestępstwa, która pomimo oczywistego pokrzywdzenia popełnionym na jej szkodę przestępstwem nie złoży stosownego wniosku w tym zakresie.

Źródło: Wydział Informacji
Ministerstwo Sprawiedliwości, www.ms.gov.pl

Podstawa:

Rządowy projekt ustawy Kodeks karny, ustawy Kodeks postępowania karnego, ustawy Kodeks karny wykonawczy, ustawy Kodeks skarbowy oraz niektórych innych ustaw (sejmowy druk nr 1394)

A.J.
Zespół e-prawnik.pl