Zasady opłacania badań lekarskich i psychologicznych pracowników ochrony

8.10.2008

Trybunał Konstytucyjny rozpoznał wniosek Rzecznika Praw Obywatelskich dotyczący zasad opłacania badań lekarskich i psychologicznych pracowników ochrony.

Artykuł 34 ustawy o ochronie osób i mienia upoważnił ministra zdrowia i opieki społecznej w porozumieniu z właściwymi ministrami (spraw wewnętrznych i administracji oraz finansów) do określenia, w drodze rozporządzenia, zasad, zakresu, trybu i częstotliwości przeprowadzania badań lekarskich i psychologicznych osób ubiegających się o wydanie licencji oraz posiadających licencję pracownika ochrony fizycznej, jednostek uprawnionych do przeprowadzania badań oraz wzorów druków stosowanych w związku z tymi badaniami, jak również wysokości i trybu wnoszenia opłat za te badania. W wydanym na podstawie upoważnienia rozporządzeniu w sprawie badań lekarskich i psychologicznych osób ubiegających się o wydanie licencji oraz posiadających licencję pracownika ochrony fizycznej minister zdrowia i opieki społecznej określił, iż opłatę za wymienione badania ponosi osoba badana. Jedynie w przypadku, gdy badanie jest przeprowadzane na wniosek pracodawcy, lub w razie uzasadnionego podejrzenia utraty zdolności fizycznej i psychicznej do wykonywania zadań - koszty badania ponosi pracodawca. Pracownicy ochrony, w zbiorowej skardze, zwrócili się do Rzecznika Praw Obywatelskich o zmianę tego przepisu. RPO uznał, iż kwestionowany przepis wykracza poza granicę upoważnienia ustawowego. W opinii wnioskodawcy upoważnienie do określenia w rozporządzeniu zasad przeprowadzania badań lekarskich i psychologicznych nie może być rozumiane jako uprawniające do uregulowania w nim materii dotyczącej obowiązku ponoszenia opłat za te badania. Zasady te powinny dotyczyć samego procesu przeprowadzania badań. Kwestionowany przepis nie wykonuje w omawianym zakresie ustawy o ochronie osób i mienia, lecz w sposób samodzielny, bez jakichkolwiek wskazówek zawartych w ustawie, określa rozłożenie ciężaru kosztów przeprowadzania badań lekarskich i psychologicznych pomiędzy pracowników i pracodawcę. Zdaniem Rzecznika Praw Obywatelskich kwestionowany przepis rozporządzenia jest także niezgodny z Kodeksem pracy, gdyż wbrew regule ustawowej obciąża pracowników kosztami badań lekarskich. W myśl przepisów kodeksu zarówno wstępne jak też okresowe badania lekarskie są przeprowadzane na koszt pracodawcy. Ponosi on ponadto inne koszty profilaktycznej opieki zdrowotnej nad pracownikami, niezbędnej z uwagi na warunki pracy.

Trybunał Konstytucyjny orzekł, że § 13 ust. 1 rozporządzenia Ministra Zdrowia i Opieki Społecznej z dnia 23 marca 1999 r. w sprawie badań lekarskich i psychologicznych osób ubiegających się o wydanie licencji oraz posiadających licencję pracownika ochrony fizycznej jest zgodny z art. 34 ustawy z dnia 22 sierpnia 1997 r. o ochronie osób i mienia w związku z art. 92 ust. 1 Konstytucji oraz nie jest niezgodny z art. 229 § 6 ustawy z dnia 26 czerwca 1974 r. - Kodeks pracy i art. 66 ust. 1 Konstytucji.

Art. 34 ustawy o ochronie osób i mienia upoważnił Ministra Zdrowia do określenia "zasad, zakresu, trybu i częstotliwości przeprowadzania badań lekarskich i psychologicznych osób ubiegających się o wydanie licencji oraz posiadających licencję pracownika ochrony fizycznej, jednostek uprawionych do przeprowadzania badań oraz wzorów druków stosowanych w związku z tymi badaniami, jak również wysokości i trybu wnoszenia opłat za te badania". Nie upoważnił natomiast (wprost) do określenia podmiotu zobowiązanego do ponoszenia ww. opłat. Tymczasem zakwestionowany przepis stanowi, że opłatę za badania lekarskie i psychologiczne ponosi (co do zasady) osoba badana, zaś pracodawca - wyłącznie w przypadku, gdy wystąpił z takim wnioskiem".

Zdaniem Trybunału Konstytucyjnego zakwestionowany przepis nie wprowadza stanu nowości normatywnej, potwierdzając wyłącznie rozkład ciężarów finansowych, związanych z koniecznością przeprowadzenia badań, jaki wynika z zasad ogólnych. Przepis jest jedynie logiczną konsekwencją innych, niekwestionowanych przez Rzecznika przepisów rozporządzenia, dotyczących zasad i trybu przeprowadzania badań - m.in. par. 4, w którym przyjęto, że badania lekarskie i psychologiczne kandydatów oraz osób posiadających licencję pracownika ochrony fizycznej przeprowadza się co do zasady na wniosek tych osób, a jedynie w razie uzasadnionego podejrzenia utraty zdolności fizycznej i psychicznej do wykonywania zadań ochrony - na wniosek pracodawcy oraz par. 13 ust. 2, według którego opłata za badania lekarskie i psychologiczne powinna zostać uiszczona przed przystąpieniem do nich. W tej sytuacji, uchylenie zakwestionowanego przepisu mogłoby rodzić ryzyko powstania skutków odwrotnych do zamierzonych przez wnioskodawcę - tj.

uchylania się przez pracodawców od obowiązku sfinansowania badań lekarskich i psychologicznych także w razie skierowania pracownika ochrony na takie badania. Rzeczywisty problem, którego dotyka wniosek Rzecznika, lokuje się na nieco innej płaszczyźnie - a mianowicie zakresu regulacji ustawowej i poprawności skonstruowania upoważnienia do wydania rozporządzenia.

W opinii Trybunału, nieuzasadnione jest powołanie w charakterze wzorców kontroli przepisów art. 229 par. 6 k.p. oraz art. 66 ust. 1 Konstytucji. Badania lekarskie i psychologiczne osób ubiegających się o wydanie licencji pracownika ochrony lub posiadających taką licencję nie są tożsame z tzw. badaniami profilaktycznymi, o których mowa w powołanym przepisie k.p.; różni je bowiem zakres, przesłanki i skutki przeprowadzenia (bądź braku). Co więcej, pracownik ochrony w rozumieniu ustawy nie musi być pracownikiem w rozumieniu prawa pracy. Wnioskodawca nie uzasadnił także bliżej zarzutu naruszenia przez przepis par. 13 ust. 1 rozporządzenia postanowienia art. 66 ust. 1 Konstytucji, według którego "każdy ma prawo do bezpiecznych i higienicznych warunków pracy", a "sposób realizacji tego prawa oraz obowiązki pracodawcy określa ustawa".

Wyrok jest ostateczny, a jego sentencja podlega ogłoszeniu w Dzienniku Ustaw.

Wyrok Trybunału Konstytucyjnego z dnia 16 września 2008 r., sygn. akt U 5/08

A.J.
Zespół e-prawnik.pl

Komentarze