Zastaw - co zabezpiecza i jak go ustanowić?

Co to jest zastaw i co jest jego przedmiotem?

W celu zabezpieczenia oznaczonej wierzytelności można rzecz ruchomą obciążyć prawem, na mocy którego wierzyciel będzie mógł dochodzić zaspokojenia z rzeczy bez względu na to, czyją stała się własnością, i z pierwszeństwem przed wierzycielami osobistymi właściciela rzeczy, wyjąwszy tych, którym z mocy ustawy przysługuje pierwszeństwo szczególne.

Zastaw jest prawem wierzyciela, które gwarantuje mu, że jego roszczenie zostanie zaspokojone, np. jeśli dłużnik nie odda pieniędzy, które pożyczył mu Kowalski, to ten ostatni będzie mógł zaspokoić się z rzeczy, na której ustanowili zastaw.

Zastaw można ustanowić tylko na ruchomościach mających wartość majątkową. Zastaw obciąża wraz z ruchomością jej części składowe, oraz w razie braku innego postanowienia umowy - przynależności.

Wierzyciela, którego wierzytelność została zabezpieczona zastawem, ustawa nazywa zastawnikiem, natomiast właściciela, który obciążył swoją rzecz - zastawcą.

Co zabezpiecza zastaw?

Zastaw może być ustanowiony dla zabezpieczenia wierzytelności pieniężnej lub niepieniężnej. Jednak realizacja z zastawu co do wierzytelności niepieniężnej jest możliwa dopiero wtedy gdy przekształci się w wierzytelność pieniężną (gdy wobec niewykonania obowiązku przez dłużnika wierzyciel żąda odszkodowania). Zastaw można ustanowić dla zabezpieczenia wierzytelności przyszłej lub warunkowej. Zabezpiecza on nie tylko samą wierzytelność ale także roszczenia związane z wierzytelnością zabezpieczoną, w szczególności roszczenie o odsetki nieprzedawnione, o zwrot nakładów na rzecz oraz przyznane koszty zaspokojenia wierzytelności.

Zastaw jest prawem pozostającym w ścisłym związku z wierzytelnością, którą zabezpiecza. Oznacza to, że nie można ustanowić zastawu, który nie zabezpieczałby zaspokojenia jakiegoś innego roszczenia (np. ustanowić zastaw na rzecz Kowalskiego, który nie jest niczyim wierzycielem).

Zastaw może więc istnieć tylko o tyle, o ile istnieje wierzytelność. W szczególności zastaw nie może powstać bez wierzytelności ani nie może być bez wierzytelności przeniesiony (np. Kowalski nie może sprzedać swojej wierzytelności, jeśli nie zbywa jej wraz z zastawem), a wygaśnięcie wierzytelności powoduje wygaśnięcie zastawu (np. jeśli dłużnik spłaca pożyczkę to zastaw wygasa).

Jak zabezpiecza zastaw?

Prawo zastawnika polega na tym, że:

• Może się on zaspokoić z ruchomości obciążonej przed wierzycielami osobistymi właściciela rzeczy (np. jeśli dłużnik jest winien Nowakowi 1.000 zł i Kowalskiemu 500 zł oraz na rzecz tego ostatniego ustanowiono zastaw na samochodzie dłużnika to Kowalski będzie miał pierwszeństwo do zaspokojenia się z tego samochodu - oczywiście jeżeli dłużnik nie oddaje pieniędzy). Jednak pierwszeństwo przed zastawnikiem będą miały osoby, których wierzytelności przepisy o postępowaniu egzekucyjnym traktują w sposób uprzywilejowany (np. roszczenia alimentacyjne czy też należności za pracę oraz renty z tytułu odszkodowania za wywołanie kalectwa czy śmierci).

• Może dochodzić zaspokojenia z ruchomości niezależnie od tego, czyją stała się własnością (np. jeśli w powyższym przykładzie dłużnik sprzedał samochód to Kowalski będzie miał nadal prawo do zaspokojenia się z tego samochodu).

Zastawnik nie ma prawa do korzystania z rzeczy oddanej mu w zastaw. Jeśli jednak rzecz obciążona przynosi pożytki, zastawnik powinien w braku odmiennej umowy, pobierać je zaliczać na poczet wierzytelności i związanych z nią roszczeń.

Zaspokojenie się przez wierzyciela z rzeczy zastawionej następuje według przepisów o sądowym postępowaniu egzekucyjnym. Oznacza to, iż wierzyciel pragnący zaspokoić się z rzeczy obciążonej zastawem musi uzyskać tytuł egzekucyjny (np. prawomocne orzeczenie sądu lub podlegające natychmiastowemu wykonaniu, ugoda zawarta przed sądem, wyrok sądu polubownego, ugoda zawarta przed sądem polubownym, akt notarialny, w którym dłużnik poddał się egzekucji) a następnie złożyć wniosek egzekucyjny u komornika. Strony nie mogą natomiast same postanowić, że sprzedaży rzeczy oddanej w zastaw dokona sam zastawnik albo że w razie niewykonania zobowiązania zastawnik stanie się właścicielem rzeczy (np. Kowalski i jego dłużnik postanowią, że jeśli ten nie odda pieniędzy w terminie to samochód- przedmiot zastawu- przypadnie na własność Kowalskiemu).