Zatrzymanie to pozbawienie wolności na krótki, ściśle określony czas przez uprawnione organy państwa. W Polsce może trwać maksymalnie 48 godzin (plus 24 godziny w przypadku wniosku o areszt). Każdy zatrzymany ma prawo do kontaktu z adwokatem i odmowy składania wyjaśnień.
Czym jest zatrzymanie?
Zatrzymanie jest pozbawieniem człowieka wolności na krótki, ściśle oznaczony czas. Może być stosowane tylko przez osoby upoważnione do tego przez prawo oraz w okolicznościach określonych w przepisach. Jest to jeden ze sposobów użycia przymusu przez organy państwa.
Celem każdego zatrzymania jest zapewnienie bezpieczeństwa społeczeństwu, ale jednocześnie narusza ono w poważny sposób wolność jednostki. Dlatego każde zatrzymanie musi być uzasadnione ważnymi przyczynami.
Rodzaje zatrzymania w Polsce
Polskie prawo przewiduje kilka rodzajów zatrzymania, różniących się podstawami, czasem trwania i organami uprawnionymi do ich stosowania:
Zatrzymanie procesowe (art. 244 KPK)
Kto może zatrzymać: Policja, Centralne Biuro Antykorupcyjne, Agencja Bezpieczeństwa Wewnętrznego, Straż Graniczna, Żandarmeria Wojskowa
Kiedy: Gdy istnieje uzasadnione przypuszczenie popełnienia przestępstwa i zachodzi:
- obawa ucieczki lub ukrycia się osoby
- obawa zatarcia śladów przestępstwa
- niemożność ustalenia tożsamości
- przesłanki do postępowania przyspieszonego
- przestępstwo z użyciem przemocy na szkodę osoby wspólnie zamieszkującej (nowe w 2024 r.)
Czas trwania: Maksymalnie 48 godzin + 24 godziny w przypadku wniosku o areszt
Zatrzymanie porządkowe (prewencyjne)
Kto może zatrzymać: Policja
Kiedy: Gdy osoba swoim zachowaniem stwarza zagrożenie dla:
- innych osób
- rzeczy stanowiących czyjąś własność
- własnego życia lub zdrowia
Warunki: Tylko gdy inne metody odsunięcia zagrożenia nie odniosły skutku
Zatrzymanie administracyjne
Kto może zatrzymać: Policja
Kiedy: Osoba pod wpływem alkoholu:
- zachowuje się w sposób niebezpieczny dla zdrowia i życia
- znajduje się w miejscu publicznym i zachowuje się w sposób gorszący
- znajduje się w zakładzie pracy i zachowuje się w sposób gorszący
Czas trwania: Maksymalnie 24 godziny (do wytrzeźwienia)
Miejsce: Izba wytrzeźwień lub komisariat
Zatrzymanie penitencjarne
Kto może zatrzymać: Policja
Kiedy: Osoba nie wróciła z przepustki więziennej w wyznaczonym terminie
Cel: Doprowadzenie z powrotem do zakładu karnego
Zatrzymanie celem doprowadzenia
Kto może zatrzymać: Policja, Żandarmeria Wojskowa (żołnierze)
Kiedy: Na zarządzenie sądu lub prokuratora
Cel: Doprowadzenie osoby podejrzanej do sądu lub prokuratora
Uprawnienia dodatkowe: Możliwość przeszukania pomieszczeń w celu znalezienia osoby
Uprawnienia zatrzymanego
Polskie prawo gwarantuje zatrzymanemu szereg ważnych uprawnień, o których musi być poinformowany natychmiast po zatrzymaniu:
Prawo do informacji
Zatrzymany ma prawo być niezwłocznie poinformowany o przyczynach zatrzymania i wszystkich przysługujących mu prawach
Prawo do adwokata
Najważniejsze prawo! Zatrzymany ma prawo do:
- niezwłocznego kontaktu z adwokatem lub radcą prawnym
- bezpośredniej rozmowy z prawnikiem
- poufności kontaktów z obrońcą
Uwaga: Pomimo że prawo do adwokata z urzędu na etapie zatrzymania nie jest jeszcze w pełni uregulowane w Polsce, można żądać wyznaczenia prawnika przed przesłuchaniem!
Prawo do tłumacza
Jeśli zatrzymany nie zna wystarczająco języka polskiego, ma prawo do bezpłatnej pomocy tłumacza
Prawo do zawiadomienia bliskich
Zatrzymany może żądać zawiadomienia o zatrzymaniu:
- osoby najbliższej lub innej wskazanej osoby
- pracodawcy, szkoły, uczelni
- dowódcy (w przypadku żołnierzy)
Inne ważne prawa
- Prawo do dokumentacji: otrzymania odpisu protokołu zatrzymania
- Prawo do odmowy składania wyjaśnień: nie jest karane i nie może być używane przeciwko zatrzymanemu
- Prawo do opieki medycznej: dostęp do pierwszej pomocy medycznej
- Prawo do zażalenia: można wnieść zażalenie na zatrzymanie w terminie 7 dni
Ujęcie obywatelskie
Kodeks postępowania karnego przewiduje również możliwość ujęcia obywatelskiego. Każdy ma prawo ująć osobę:
- na gorącym uczynku przestępstwa
- w pościgu podjętym bezpośrednio po popełnieniu przestępstwa
Warunki: zachodzi obawa ukrycia się tej osoby lub nie można ustalić jej tożsamości
Obowiązek: osobę ujętą należy niezwłocznie oddać w ręce Policji
Legitymowanie - najkrótsza forma zatrzymania
Legitymowanie to także forma zatrzymania, ale na bardzo krótki czas. Może być dokonane przez:
- policjantów
- innych uprawnionych funkcjonariuszy
Ważne: odmowa okazania dokumentu lub podania danych uprawnionemu funkcjonariuszowi to wykroczenie zagrożone karą grzywny
Zmiany w 2024 i 2025 roku
Nowości w przepisach o zatrzymaniu
- Przemoc domowa: Rozszerzono możliwości zatrzymania sprawców przemocy domowej (art. 244 § 1a KPK)
- Lepsze prawo do obrony: Trwają prace nad wdrożeniem unijnych dyrektyw obrończych
- Planowane zmiany: Projekt nowelizacji KPK zakłada wzmocnienie prawa do obrony na wszystkich etapach postępowania
- Dyżury prawnicze: Planowane wprowadzenie obowiązkowych dyżurów adwokatów i radców prawnych
Co robić w przypadku zatrzymania?
Praktyczne wskazówki
- Zachowaj spokój - nie stawiaj oporu
- Żądaj pouczenia o przyczynach zatrzymania i swoich prawach
- Skorzystaj z prawa do adwokata - to kluczowe dla twojej obrony
- Rozważ odmowę składania wyjaśnień - konsultuj to z prawnikiem
- Żądaj protokołu zatrzymania - masz do tego prawo
- Zapamiętuj szczegóły - mogą być ważne w postępowaniu
- Zawiadom bliskich o zatrzymaniu
Podstawy prawne (stan na 2025 rok)
- Konstytucja Rzeczpospolitej Polskiej z dnia 2 kwietnia 1997 r.
- Kodeks postępowania karnego - jednolity tekst: Dz. U. 2025 poz. 46
- Ustawa o Policji - jednolity tekst: Dz. U. 2025 poz. 636
- Ustawa o przeciwdziałaniu przemocy domowej - jednolity tekst: Dz. U. 2024 poz. 424
- Ustawa o wychowaniu w trzeźwości i przeciwdziałaniu alkoholizmowi