Zmiany w odpowiedzialności podmiotów zbiorowych

Teraz została ona częściowo zmieniona.

Skąd zmiany?

Zmiany wymuszone zostały stanowisko Trybunału Konstytucyjnego. 3.11.2004 r. wydał on orzeczenie w sprawie zgodności z Konstytucją niektórych przepisów ustawy o odpowiedzialności podmiotów zbiorowych za czyny zabronione pod groźbą kary. W orzeczeniu tym uznał za sprzeczne z Konstytucją aż 9 przepisów ustawy, decydujących o modelu odpowiedzialności podmiotów zbiorowych i systemie stosowanych wobec nich kar. Trybunał Konstytucyjny odroczył jednak utratę mocy niezgodnych z Konstytucją przepisów do końca czerwca 2005 r. - aby ustawodawca miał czas na zmianę modelu odpowiedzialności podmiotów zbiorowych tak, aby odpowiadały zasadom konstytucyjnym.

Od 30 czerwca nie obowiązuje zatem kilka ważnych przepisów ustawy o odpowiedzialności podmiotów zbiorowych za czyny zabronione pod groźbą kary, m.in. art. 4 i art. 36 ustawy, na podstawie których odpowiedzialność firmy była możliwa, jeżeli wcześniej za czyn zabroniony skazany został jej pracownik.

Dotyczy to również art. 5 ustawy, który wprowadzał pojęcie "winy organizacyjnej" podmiotu zbiorowego. Zgodnie z tym przepisem pracodawca podlegał odpowiedzialności w razie stwierdzenia "co najmniej braku należytej staranności w wyborze osoby fizycznej [pracownika] (.

..), lub co najmniej braku należytego nadzoru nad tą osobą albo gdy organizacja działalności tego podmiotu nie zapewnia uniknięcia popełnienia czynu zabronionego (...)". Trybunał uznał, że ustawa zbyt szeroko wytyczyła związek przyczynowy między zachowaniem osoby fizycznej a odpowiedzialnością podmiotu zbiorowego. Wskazał także na niedopuszczalność stosowania odpowiedzialności represyjnej wobec podmiotu, któremu nie można zarzucić naruszenia prawa, choćby poprzez niedołożenie dostatecznej staranności. Ponadto niejasność przepisu prowadzi do naruszenia zasady poprawnej legislacji (art. 2 Konstytucji).

Co się zmieniło?

Co o jest podmiot zbiorowy?

Podmiotem zbiorowym w rozumieniu ustawy jest osoba prawna oraz jednostka organizacyjna niemająca osobowości prawnej, której odrębne przepisy przyznają zdolność prawną, z wyłączeniem Skarbu Państwa, jednostek samorządu terytorialnego i ich związków.

Dopuszczalność karania

Według znowelizowanych przepisów, aby podmiot zbiorowy ma podlegać odpowiedzialności, jeżeli fakt popełnienia czynu zabronionego, wymienionego w art. 16, przez osobę fizyczną został potwierdzony prawomocnym wyrokiem skazującym tę osobę, wyrokiem warunkowo umarzającym wobec niej postępowanie karne albo postępowanie w sprawie o przestępstwo skarbowe, orzeczeniem o udzielenie tej osobie zezwolenia na dobrowolne poddanie się odpowiedzialności albo orzeczeniem sądu o umorzeniu przeciwko niej postępowania z powodu okoliczności wyłączającej ukaranie sprawcy. 

Waruniem odpowiedzialności podmiotu zbiorowego jest co najmniej brak należytej staranności w wyborze osoby fizycznej, w następstwie którego doszło do popełnienia czynu zabronionego.

Przebieg orzekania

W procesie osoby fizycznej poprzedzającym pociągnięcie firmy do odpowiedzialności może teraz wziąć udział przedstawiciel przedsiębiorstwa. Zapewnia to firmie pewne prawo do obrony, gdyż w razie skazania osoby fizycznej może następnie ponieść odpowiedzialność podmiot zbiorowy.

Jeśli przestępstwo popełnione zostało przez osobę nieuprawnioną do reprezentowania firmy, ale dopuszczonej do działania lub działającą za zgodą osoby uprawnionej, prokurator musi obecnie udowodnić co najmniej brak należytej staranności w wyborze tej osoby lub brak należytego nadzoru ze strony organu czy przedstawiciela podmiotu zbiorowego.

Jakie kary?

Orzekając karę pieniężną, zakazy lub podanie wyroku do publicznej wiadomości, sąd musi uwzględnić w szczególności wagę nieprawidłowości w wyborze lub nadzorze, rozmiary korzyści uzyskanej lub możliwej do uzyskania przez podmiot zbiorowy, jego sytuację majątkową, społeczne następstwa ukarania oraz wpływ ukarania na dalsze funkcjonowanie podmiotu zbiorowego.

Teraz wysokość kary pieniężnej, jaką można wymierzyć przedsiębiorstwu, wynosić może od 1 000 do 20 mln złotych, jednak nie więcej niż 3% przychodu firmy w roku obrotowym, w którym popełniono czyn zabroniony. Przychód ten określa się na podstawie sporządzonego przez podmiot zbiorowy sprawozdania finansowego albo w oparciu o podsumowanie zapisów w księgach podatkowych.

Przewidziano również pewne kary niepieniężne, np. zakazy reklamy i promocji, korzystania z pomocy publicznej, podanie wyroku do publicznej wiadomości, ubiegania się o zamówienia publiczne lub zakaz prowadzenia określonej działalności głównej czy ubocznej. Ta ostatnia kara nie może być jednak orzeczona, gdyby mogłoby to doprowadzić do upadku czy likwidacji przedsiębiorstwa albo do zbiorowych zwolnień pracowników.

Podstawa prawna:

• Ustawa z 27 września 2002 r. o odpowiedzialności podmiotów zbiorowych za czyny zabronione pod groźbą kary (Dz.U. Nr 197, poz. 1661, ze zm.);

• Wyrok Trybunału Konstytucyjnego z 3 listopada 2004 r. (sentencja wyroku w Dz.U. Nr 243, poz. 2442);

• Ustawa z dnia 28 lipca 2005 r. o zmianie ustawy o odpowiedzialności podmiotów zbiorowych za czyny zabronione pod groźbą kary (Dz.U. 2005 r., Nr 180, poz. 1492)