Odpowiedzialność odszkodowawcza z tytułu przedwczesnego rozwiązania umowy agencyjnej - opinia prawna

• W oceny wiarygodności A powinien dokonać przed podpisaniem Umowy z jego firmą.

• Wymóg wykazania kondycji finansowej A w kilka tygodni po podpisaniu Umowy jest oczywistą ze strony W uzurpacja skoro nie znajduje poparcia i uzasadnienia w żadnym z punktów dotyczących zasad wypowiedzenia Umowy. A odrzucił wiec wymóg z powodów pryncypialnych, choć faktem jest, iż dysponuje wymaganą przez W dokumentacją posiadanych, wystarczających do prowadzenia działalności środków finansowych).

• W tym samym piśmie A proponuje polubowne zakończenie sporu, pod warunkiem uiszczenia przez W zadośćuczynienia w wysokości 200 000 euro. W przeciwnym wypadku A oświadcza, iż zamierza dochodzić swych praw na drodze postępowania arbitrażowego (zapisanego w Umowie) przed Sądem Polubownym przy Dolnośląskiej Izbie Gospodarczej.

  Częściami składowymi odszkodowań będą :
  - odszkodowanie za bezpodstawne wypowiedzenie Umowy wbrew jej postanowieniom
  - odszkodowanie za świadczenia wyłożone na rzecz WS w trakcie prowadzenia negocjacji (np. opracowania dot. szwedzkiego rynku, obyczajów handlowych, tłumaczenia, wyszukiwanie kontaktów itp.)
  - reparacje z tytułu kosztów poniesionych w związku z przygotowaniem się do rozpoczęcia wspólnej działalności.

Proszę o ocenę możliwości uzyskania roszczeń odszkodowawczych związanych z bezpodstawnym wypowiedzeniem umowy ze skutkiem natychmiastowym (w załaczniku przedstawiam korespondencję pomiędzy firmą W a A oraz wyciąg z umowy agencyjnej).

Opinia prawna

Niniejsza opinia prawna została sporządzona na podstawie:

• ustawy z dnia 23 kwietnia 1964 roku kodeks cywilny (Dz. U. 1964 r., N 16 poz. 93 ze zmianami) - zwanym dalej k.c.

Niniejsza opinia prawna ma na celu ocenę zasadności roszczeń firmy A wobec firmy W wobec sytuacji przedstawionej w stanie faktycznym.

Ogólne uwagi dotyczące wypowiedzenia umowy agencyjnej ze skutkiem natychmiastowym

Aby właściwie ocenić zasadność roszczeń odszkodowawczych za wypowiedzenie umowy agencyjnej przez W należy wpierw ocenić zasadność dokonanego wypowiedzenia. Zgodnie z przedstawionym pismem wypowiadającym umowę, podstawą wypowiedzenia dokonanego przez przedstawiciela firmy W jest art. 764² § 1 kodeksu cywilnego. Zgodnie z tym przepisem, umowa agencyjna, chociażby zawarta na czas oznaczony, może być wypowiedziana bez zachowania terminów wypowiedzenia z powodu niewykonania obowiązków przez jedną ze stron w całości lub w znacznej części, a także w przypadku zaistnienia nadzwyczajnych okoliczności. Przepis ten określa dwie niezależne od siebie podstawy wypowiedzenia umowy agencyjnej bez zachowania terminów wypowiedzenia. Po pierwsze, podstawą wypowiedzenia ze skutkiem natychmiastowym jest niedotrzymanie określonych postanowień zawartej umowy przez jedną ze stron poprzez niewykonanie nałożonych na nią obowiązków w całości lub w znacznej części. Ta podstawa wypowiedzenia ze skutkiem natychmiastowym odnosi się jedynie do postanowień zawartej umowy. Drugą podstawą wypowiedzenia ze skutkiem natychmiastowym jest zaistnienie nadzwyczajnych okoliczności.

Brak jednocześnie w ustawie jakichkolwiek dodatkowych wskazówek, które wskazywałyby na to, jakie okoliczności można uznać za nadzwyczajne, a tym samym za uzasadniające dokonanie wypowiedzenia umowy agencyjnej ze skutkiem natychmiastowym. W związku z tym, okoliczności uzasadniające dokonanie wypowiedzenia ze skutkiem natychmiastowym w świetle ich „nadzwyczajności” należy oceniać ad casum, każdorazowo w konkretnym przypadku.

Analiza zasadności wypowiedzenia umowy agencyjnej ze skutkiem natychmiastowym przez firmę W

Z pisma wypowiadającego umowę wynika, że za podstawę wypowiedzenia określoną w art. 764² § 1 były właśnie nadzwyczajne okoliczności. Wypowiadający nie powołuje bowiem żadnych okoliczności obciążających firmę A, z których wynikałoby, że firma ta nie wykonywała nałożonych na nią obowiązków w całości lub w znacznej części.

Brak jakichkolwiek wskazówek ustawodawcy dotyczących ciężaru gatunkowego owych nadzwyczajnych okoliczności powoduje, że odnośnie tej przesłanki wypowiedzenia ze skutkiem natychmiastowym należy odnieść się do poglądów doktryny. Zgodnie z powszechnym stanowiskiem nauki prawa, zakres owych nadzwyczajnych okoliczności jest szeroki. Nie można bowiem ograniczać go tylko do naruszenia (w sposób nadzwyczajny) postanowień umowy, gdyż taka przesłanka wypowiedzenia umowy agencyjnej ze skutkiem natychmiastowym określona została w pierwszej części art. 764² § 1 k.c. Wobec tego, owe nadzwyczajne okoliczności nie muszą pozostawać w związku z postanowieniami umowy agencyjnej. Powstanie owych nadzwyczajnych okoliczności nie musi być natomiast zawinione przez podmiot, po stronie którego okoliczności te wystąpiły. Zgodnie z poglądem dr Ewy Rott - Pietrzyk, nadzwyczajne okoliczności, o których mowa w art. 764² § 1 k.c. okoliczności te mogą mieć charakter zarówno obiektywny jak i subiektywny. Aby jednak stanowiły one podstawę wypowiedzenia umowy, ich wystąpienie musi natomiast pozostawać z umową w takim związku, iż ich powstanie uniemożliwia dalsze jej wykonywanie (dr Ewa Rott- Pietrzyk, Umowa agencyjna - nowa regulacja w KC. Cz. II. Monitor Prawniczy 2001/12, str. 631). Należy jednak przyjąć za właściwe stanowisko, zgodnie z którym nie ma ani absolutnych powodów do dokonania wypowiedzenia ze skutkiem natychmiastowym ani też nie ma powodów, które nigdy nie mogą stanowić przyczyny takiego wypowiedzenia (T. Wiśniewski Umowa agencyjna według kodeksu cywilnego Warszawa 2001, str. 149).

Umowy agencyjne częstokroć określają przesłanki dokonania wypowiedzenia umowy ze skutkiem natychmiastowym. Przesłanki te określono także w analizowanej umowie zawartej pomiędzy A a W. Takie umowne określenie przesłanek wypowiedzenia ze skutkiem natychmiastowym nie wyczerpuje jednak katalogu okoliczności, których zaistnienie może uzasadniać dokonanie wypowiedzenia ze skutkiem natychmiastowym. Strony umowy mogą jedynie doprecyzować niejasne przepisy k.c. w tej kwestii (tak też T. Wiśniewski Umowa agencyjna według kodeksu cywilnego Warszawa 2001, str. 150).

Biorąc pod uwagę powyższe rozważania, należy ocenić zasadność wypowiedzenia ze skutkiem natychmiastowym umowy agencyjnej dokonanego przez firmę W.

Firma W przedstawia poszczególne powody, dla których skorzystała z uprawnienia określonego w art. 764² § 1 k.c. i dokonała wypowiedzenia umowy ze skutkiem natychmiastowym. Dokonując ich analizy należy przyjąć, że dotyczą one wiarygodności drugiej strony umowy, tj. firmy A. Z przedstawionych powodów wynika, że firma A zataiła niektóre istotne informacje przed firmą W, firma HP nie dostarczyła na czas określonych dokumentów oraz że jej dotychczasowa działalność może spowodować „skandal prasowy” niekorzystny dla firmy W. Z punktu widzenia zasadności wypowiedzenia ze skutkiem natychmiastowym, zasadny jest podział przedstawionych zarzutów pod adresem firmy A.

W tym miejscu należy zaznaczyć, że poniższa analiza zasadności dokonanego wypowiedzenia zakłada prawdziwość przedstawionych przez firmę WS zarzutów (w przypadku fałszywości tych zarzutów wypowiedzenie jest bowiem oczywiście bezzasadne).

1. Niedostarczenie żądanych dokumentów

Fakt niedostarczenia na czas żądanych dokumentów nie może stanowić podstawy wypowiedzenia z uwagi na zaistnienie nadzwyczajnych okoliczności. Niedostarczenie określonej dokumentacji nie może być uznany za nadzwyczajną okoliczność. Z niedostarczenia tych dokumentów nie wynikają bowiem dla firmy W żadne negatywne konsekwencje. Ponadto, niedostarczenie tych dokumentów nie powoduje żadnej nowej sytuacji faktycznej, w której możliwe byłoby stwierdzenie zaistnienia nadzwyczajnych okoliczności. Dopiero bowiem dostarczenie tych dokumentów mogłoby spowodować powstanie nowej sytuacji faktycznej, wynikającej z treści tych dokumentów, w której możliwe byłoby zaistnienie nadzwyczajnych okoliczności. Należy w analizowanym przypadku uznać, iż niedostarczenie żądanych dokumentów nie jest nadzwyczajną okolicznością, uzasadniającą dokonanie wypowiedzenia ze skutkiem natychmiastowym.

Z dostępnych postanowień umowy nie wynika także obowiązek dostarczenia tych dokumentów. Dlatego tez wypowiedzenie ze skutkiem natychmiastowym nie może być oparte na niewykonaniu nałożonych na A obowiązków w całości lub w znacznej części, gdyż obowiązek taki (tj. dostarczenie określonej dokumentacji) nie został w umowie zawarty.

2. Zatajenie istotnych informacji

Powód wypowiedzenia umowy ze skutkiem natychmiastowym w postaci zatajenia istotnych informacji może stanowić rzeczywistą przyczynę wypowiedzenia umowy. Wypowiadający musiałby jednak udowodnić, że zatajenie informacji rzeczywiście miało miejsce, oraz że ciężar gatunkowy tych informacji ma wpływ na wykonywanie umowy. Ponadto, wypowiadający musiałby udowodnić, że informacje, które zostały przez drugą stronę (czyli firmę A) zatajone, zostały uzyskane po zawarciu umowy. Podstawą wypowiedzenia umowy ze skutkiem natychmiastowym może być bowiem tylko zaistnienie tych okoliczności po podpisaniu umowy, a nie przed jej podpisaniem. Innymi słowy, wypowiadający musiałby udowodnić, że uzyskał zatajone informacje po związaniu umowę z firmą A. Należy przypomnieć, że obecnie analizowana jest prawidłowość wypowiedzenia ze skutkiem natychmiastowym z założeniem, że powody wypowiedzenia są prawdziwe. Jeżeli bowiem nie jest prawdą, że firma HP zataiła istotne z punktu widzenia wykonania umowy informacje, wypowiedzenie jest oczywiście bezzasadne. Jeżeli jednak fakt zatajenia istotnych z punktu widzenia wykonania umowy informacji zaistniał, a o informacjach tych firma W dowiedziała się dopiero po zawarciu umowy należy stwierdzić, że wypowiedzenie ze skutkiem natychmiastowym było zasadne.

3. Możliwość wystąpienia „skandalu prasowego”

Możliwość wystąpienia „skandalu prasowego” jako podstawy wypowiedzenia umowy ze skutkiem natychmiastowym nierozłącznie wiąże się z zatajeniem określonych informacji przez właściciela firmy A dotyczących jego zaległości podatkowych. Nie jest to więc powód samoistny, a tylko wiążący się z zatajeniem istnienia tych zaległości finansowych. Dlatego też nie należy rozpatrywać go oddzielnie od powodu przedstawionego w punkcie 2. Jeżeli prawdą jest zatajenie informacji przez właściciela firmy A, możliwość wystąpienia skandalu prasowego jest tylko ewentualna konsekwencją faktu zatajenia tych informacji i w powiązaniu z faktem zatajenia może stanowić podstawę wypowiedzenia ze skutkiem natychmiastowym.

Możliwość dochodzenia roszczeń odszkodowawczych za bezpodstawne wypowiedzenie umowy

Możliwość dochodzenia roszczeń odszkodowawczych za bezpodstawne wypowiedzenie umowy występuje tyko wówczas, gdy nie zostały spełnione przesłanki wypowiedzenia umowy przez firmę W. Jeżeli więc na podstawie przedstawionych powyżej informacji ,dotyczących możliwych sytuacji, w których dokonanie wypowiedzenia ze skutkiem natychmiastowym byłoby uzasadnione, można stwierdzić, że wypowiedzenie takie nie było zasadne, wówczas możliwe jest dochodzenie roszczeń odszkodowawczych za straty związane z dokonanym wypowiedzeniem. W analizowanym przypadku, w którym podstawy wypowiedzenia ze skutkiem natychmiastowym oparte zostały w całości na zdarzeniach faktycznych, a nie na odpowiednich postanowieniach umownych, ocena, czy przedstawione przez firmę W zarzuty dotyczące działalności firmy A są zasadne, należy w całości do firmy A. Należy mieć na uwadze fakt, iż w ewentualnym dochodzeniu roszczeń odszkodowawczych, ciężar udowodnienia zasadności wypowiedzenia spoczywać będzie na firmie WS. Negacja przedstawionych przez firmę WS powodów wypowiedzenia należeć będzie do firmy A.

Zakres ewentualnych roszczeń

Bezzasadność wypowiedzenia umowy agencyjnej ze skutkiem natychmiastowym przez firmę W rodzi po stronie firmy HP określone uprawnienia w postaci możliwości dochodzenia roszczeń odszkodowawczych. W analizowany przypadku podstawą odpowiedzialności jest art. 471 kodeksu cywilnego, regulujący odpowiedzialność za niewykonanie lub nienależyte wykonanie zobowiązania nałożonego postanowieniami umowy.

W związku z dokonanym wypowiedzeniem, stroną poszkodowaną jest firma A. Może ona domagać się odszkodowania na zasadach, uregulowanych w kodeksie cywilnym.

Zgodnie z art. 361 § 1 kodeksu cywilnego, zobowiązany do odszkodowania ponosi odpowiedzialność tylko za normalne następstwa działania lub zaniechania, z którego szkoda wynikła. Przepis ten ustanawia zasadą adekwatnego związku przyczynowego pomiędzy zachowaniem powodującym szkodę a powstaniem szkody oraz jej rozmiarem. Z zasady tej wynikają dwa wnioski. Po pierwsze, uprawniony do odszkodowania może się go domagać tylko wówczas, gdy pomiędzy zachowaniem się zobowiązanego a powstałą szkodą istnieje powiązanie natury przyczynowo - skutkowej.

Po drugie, możliwość dochodzenia roszczeń odszkodowawczych ograniczona jest do normalnych następstw zachowania powodującego powstałą szkodę. Oznacza to, że firma A może domagać się naprawienia tych szkód, które bezpośrednio spowodowane zostały przez bezprawne wypowiedzenie umowy przez firmę W. Zakres odszkodowania reguluje natomiast art. 361 § 2 k.c. Zgodnie z tym przepisem, naprawienie szkody obejmuje straty, które poszkodowany poniósł, oraz korzyści, które mógłby osiągnąć, gdyby mu szkody nie wyrządzono. Zasada pełnego odszkodowania pozostaje jednak w związku z zasadą adekwatnego związku przyczynowego, tzn. sama strata jak i utracone korzyści muszą pozostawać w związku z zachowaniem się zobowiązanego powodującym szkodę oraz wysokość zarówno straty jaki utraconych korzyści musi być normalnym następstwem tego zachowania.

W analizowanym przypadku bezspornym jest fakt, że firma A może domagać się odszkodowania za rzeczywiste straty w postaci poniesionych kosztów przygotowań do podpisania umowy, tj. kosztów ekspertyz, opracowań, kosztów przejazdów w reszcie samych kosztów podpisania umowy.

Jeżeli chodzi o zakres utraconych korzyści, firma A będzie mogła skutecznie domagać się odszkodowania w zakresie zarobku, na jaki liczyła w wyniku wykonania umowy. Rozmiar utraconych korzyści musi jednak pozostawać w normalnym związku z dokonanym, bezprawnym wypowiedzeniem. Należy pamiętać, że ciężar dowodowy w postaci wykazania wysokości zarówno rzeczywistej straty jak i utraconych korzyści spoczywa na firmie A. W przypadku utraconych korzyści, udowodnienia musi być szczególnie precyzyjne, gdyż rozmiar tej postaci szkody jest czysto hipotetyczny. Firma HP udowadniając rozmiar utraconych korzyści powinna wykazać, że szanse na ich uzyskanie w wyniku normalnego wykonywania umowy były w wysokim stopniu prawdopodobne. W tym miejscu warto przytoczyć tezy z orzeczenia Sądu Najwyższego z dnia 12 grudnia 1973 roku, sygn II CR 673/73, nie publ.): „szkoda w tej postaci (tj. w postaci utraconych korzyści - uzupełnienie autora) musi być przez poszkodowanego wykazana z tak dużym prawdopodobieństwem, że w świetle doświadczenia życiowego uzasadnia przyjęcie, że utrata spodziewanych korzyści rzeczywiście nastąpiła.”

Podsumowując, firma A może domagać się odszkodowania za bezprawne wypowiedzenie umowy agencyjnej ze skutkiem natychmiastowym przez firmę W. Może także domagać się odszkodowania w zakresie ustalonym adekwatnym związkiem przyczynowym pomiędzy dokonanym wypowiedzeniem, a doznaną szkodą. Odszkodowanie obejmuje zarówno rzeczywistą stratę, jak i utracone korzyści. Obowiązek udowodnienia zarówno normalnego związku przyczynowego pomiędzy dokonanym wypowiedzeniem a powstałą szkodą obciążać będzie firmę A.