Czy i jak można zwolnić nauczyciela - opinia prawna

 Opinia prawna

Niniejsza opinia prawna została sporządzona na podstawie następujących aktów prawnych:

• Ustawy z dnia 26 stycznia 1982 roku Karta Nauczyciela (tekst jednolity: Dz. U. 2003 r., nr 118 poz. 1112 ze zmianami),

• Ustawy z dnia 26 czerwca 1974 roku Kodeks pracy (tekst jednolity: Dz. U. 1998 r., nr 21 poz. 94 ze zmianami). 

Na wstępnie niniejszej opinii prawnej należy dokonać istotnego z punktu widzenia jej treści założenia. Z treści skierowanego zapytania wynika, że liceum ogólnokształcące zatrudnia nauczycieli mianowanych, jednak w dalszej części zapytania mowa jest o umowie o pracę. W związku z tym należy rozstrzygnąć, czy nauczyciele, o których mowa w zapytaniu, zatrudnieni są na podstawie mianowania (nauczyciele mianowani) czy też na podstawie umowy o pracę. 

Nauczyciel zatrudniony na podstawie mianowania

Jeżeli jednak z przedstawionym stanie faktycznym mowa jest o nauczycielach mianowanych oraz i ich wieloletniej pracy w szkole należy domniemywać, że nauczycieli tych łączy ze szkołą stosunek pracy nawiązany na podstawie mianowania.

Podstawą takiego stanowiska są też przepisy Karty Nauczyciela, zgodnie z którymi nauczyciel zatrudniony w szkole przechodzi kolejne szczeble kariery nauczycielskiej - od nauczyciela stażysty, przez nauczyciela kontraktowego, mianowanego aż po nauczyciela dyplomowanego, a z każdym kolejnym stopniem awansu stosunek pracy łączący nauczyciela ze szkołą jest stosunkiem właściwym dla danego stopnia. W przypadku nauczycieli mianowanych, jest to stosunek pracy na podstawie mianowania. Zgodnie z art. 76 kodeksu pracy, stosunek pracy nawiązuje się na podstawie mianowania w przypadkach określonych w odrębnych przepisach. Takimi odrębnymi przepisami regulującymi stosunek pracy na podstawie mianowania są przepisy Karty Nauczyciela, a w szczególności art. 11 Karty Nauczyciela. Zgodnie z art. 91c ust. 1 Karty Nauczyciela, kodeks pracy znajduje zastosowanie do stosunków pracy nawiązanych na podstawie Karty Nauczyciela jedynie w zakresie nieuregulowanym jej postanowieniami.

Jeżeli więc stosunek pracy z nauczycielami mianowanymi oparty jest na akcie mianowania, w zakresie rozwiązywania tego stosunku pracy zastosowanie znajdują postanowienia art. 23 Karty Nauczyciela, które wyczerpująco regulują tę materię.

Zgodnie z powołanym artykułem, stosunek pracy z nauczycielem zatrudnionym na podstawie mianowania ulega rozwiązaniu:

• na wniosek nauczyciela,

• w razie czasowej niezdolności nauczyciela do pracy spowodowanej chorobą, jeżeli okres tej niezdolności przekracza 182 dni, przy czym do okresu niezdolności do pracy wlicza się również przypadające w tym okresie przerwy obejmujące dni, w których w szkole, zgodnie z odrębnymi przepisami, nie odbywają się zajęcia. W szczególnie uzasadnionych wypadkach okres nieobecności w pracy może być przedłużony o kolejne 12 miesięcy, o ile nauczyciel uzyska prawo do świadczenia rehabilitacyjnego, o którym mowa w przepisach dotyczących świadczeń pieniężnych z ubezpieczenia społecznego w razie choroby i macierzyństwa, lub zostanie mu udzielony urlop dla poratowania zdrowia,

• w razie orzeczenia przez lekarza przeprowadzającego badanie okresowe lub kontrolne o niezdolności nauczyciela do wykonywania dotychczasowej pracy,

• w razie ukończenia przez nauczyciela 65 lat życia. Jeżeli z ukończeniem 65 lat życia nauczyciel nie nabył prawa do emerytury, dyrektor szkoły przedłuża okres zatrudnienia, nie dłużej jednak niż o 2 lata od ukończenia przez nauczyciela 65 lat życia,

• w razie uzyskania negatywnej oceny pracy dokonanej w trybie i na zasadach określonych w art. 6a Karty,

• w razie cofnięcia skierowania do nauczania religii w szkole na zasadach określonych w odrębnych przepisach.

W powyższych przypadkach stosunek pracy obligatoryjne ulega rozwiązaniu. Fakultatywnie, stosunek pracy nawiązany na podstawie mianowania może ulec rozwiązaniu:

• na mocy porozumienia stron,

• w razie nieusprawiedliwionego nie zgłoszenia się nauczyciela na badanie okresowe lub kontrolne, z końcem miesiąca, w którym dyrektor otrzyma o tym informację.

Tak szczegółowe określenie przyczyn rozwiązania stosunku pracy na podstawie nawiązanego mianowania powoduje, że żadne inne przyczyny nie mogą odnieść takiego skutku. Oznacza to, że stosunek pracy nawiązany na podstawie mianowania nie może zostać rozwiązany na podstawie wypowiedzenia dokonanego przez pracodawcę. Każde wypowiedzenie stosunku pracy nawiązanego na podstawie mianowania może spotkać się z uzasadnionym powództwem do sądu pracy.

Mając na uwadze powyższe należy uznać, że w analizowanym przypadku nie może Pan wypowiedzieć stosunku pracy nauczycielom, którzy przekroczyli już 60-ty rok życia, nawet wówczas, gdy osiągnęli oni już wiek i posiadają staż pracy wystarczający, by przejść na emeryturę. Zakaz ten wynika z ogólnego braku możliwości rozwiązania stosunku pracy nawiązanego na podstawie mianowania w drodze wypowiedzenia dokonanego przez pracodawcę. W aspekcie wspomnianego przez Pana art. 88 ust. 1 Karty Nauczyciela należy wyjaśnić, że przepis ten daje uprawnienie nauczycielom, spełniającym przesłanki w nim opisane, tj. nauczyciele ci mogą - po rozwiązaniu na swój wniosek stosunku pracy- przejść na emeryturę. Oznacza to, że inicjatywa w tym zakresie odnośnie osób, spełniających przesłanki określone w art. 88 ust. 1 Karty Nauczyciela leży tylko i wyłącznie po stronie tych osób. Celem wcześniejszego przejścia na emeryturę osoby te muszą na swój wniosek rozwiązać stosunek pracy - co oznacza, że stosunek ten nie może zostać rozwiązany z inicjatywy pracodawcy.

Brak możliwości rozwiązania stosunku pracy nawiązanego na podstawie mianowania wynika z istoty mianowania, tj. powierzenia określonej funkcji wybranej osobie, która spełnia określone ustawą przesłanki i wymogi. Spełniając te wymogi osoba ta daje gwarancję rzetelnego przygotowania do wykonywanej funkcji, w zamian za co uzyskuje zatrudnienie na podstawie, która silniej chroni jej interesy pracownicze. 

Nauczyciel zatrudniony na podstawie umowy o pracę

Jeżeli jednak nauczyciele, o których mowa w zapytaniu, zatrudnieni są na podstawie umowy o pracę, możliwość rozwiązania z nimi tej umowy poprzez wypowiedzenie nie budzi większych wątpliwości. Zgodnie z powszechnym zarówno w nauce prawa pracy jak i w orzecznictwie sądowym stanowiskiem, osiągnięcie wieku emerytalnego stanowi wystarczającą przesłankę wypowiedzenia stosunku pracy. Takie stanowisko wyraził m.in. Sąd Najwyższy w orzeczeniach wskazanych przez Pana, tj. w wyroku SN z dnia 26 listopada 2003 roku (sygn. I PK 616/02, opubl. Prawo Pracy 2004/6/34) oraz postanowieniu SN z dnia 18 lipca 2003 roku (sygn. I PK 210/03, Monitor Prawa Pracy - wkładka 2004/7/7). Należy jednak zauważyć, że w orzeczeniach tych wyraźnie mowa o możliwości rozwiązania za wypowiedzeniem stosunków pracy nawiązanych na podstawie umowy o pracę, a nie, jak założono w analizowanym przypadku - na podstawie mianowania.

Podsumowując należy stwierdzić, że pracodawca składając wypowiedzenia nauczycielom mianowanym, których wiąże z pracodawcą stosunek pracy na podstawie mianowania, naraża się na uzasadnione pozwy sądowe zwalnianych pracowników. Jak już bowiem wspomniano, rozwiązanie stosunku pracy zawartego na podstawie mianowania w drodze wypowiedzenia dokonanego przez pracodawcę jest niemożliwe.