Uprowadzenie dziecka za granicę

Kiedy wyjazd z dzieckiem można uznać za uprowadzenie?

Z uprowadzeniem dziecka za granicę mamy do czynienia wówczas, gdy spełnione są dwa warunki:

1. nastąpiło naruszenie prawa do opieki przyznanego określonej osobie, instytucji lub innej organizacji, wykonywanego wspólnie lub indywidualnie, na mocy ustawodawstwa państwa, w którym dziecko miało miejsce stałego pobytu bezpośrednio przed uprowadzeniem lub zatrzymaniem; zob.: Kiedy sąd ustanawia opiekuna? i Władza rodzicielska - prawa i obowiązki rodziców wobec dziecka 

2. w chwili uprowadzenia lub zatrzymania prawa te były skutecznie wykonywane wspólnie lub indywidualnie albo byłyby tak wykonywane, gdyby nie nastąpiło uprowadzenie lub zatrzymanie.

Przez prawo do opieki należy rozumieć przede wszystkim prawo do decydowania o miejscu pobytu dziecka. Prawo do opieki może wynikać w szczególności z mocy samego prawa, z orzeczenia sądowego lub administracyjnego albo z ugody mającej moc prawną w świetle przepisów ustawodawstwa tego państwa.

Z kolei "miejsce stałego pobytu" określają fakty uzewnętrzniające długotrwałe i stabilne przebywanie dziecka w miejscu, w którym zaspakaja ono wszystkie swoje potrzeby, niezależnie od istnienia po stronie osób, pod opieką których dziecko pozostaje, zamiaru stałego pobytu. O zamiarze stałego pobytu dziecka nie decyduje wola osób, pod których opieką przebywa.

Przykład:

• Dziecko przebywając wraz z rodzicami w Polsce i pozostając tam pod opieką ich obojga, uczęszczając do żłobka i do przedszkola, mając zaspokojone wszystkie życiowe potrzeby, będąc obywatelem polskim i władając językiem polskim, ma bezpośrednio przed zatrzymaniem go przez matkę w innym kraju miejsce stałego pobytu w Polsce, niezależnie od tego, czy jego matka miała zamiar stałego pobytu w Polsce, czy też nie, względnie - czy i ewentualnie kiedy, zamiar w tym zakresie zmieniła.

Powrót dziecka uprowadzonego za granicę

W prawie międzynarodowym wypracowano procedury, które mają na celu zapewnienie niezwłocznego powrotu dzieci bezprawnie uprowadzonych lub zatrzymanych. Zostały one zawarte w Konwencji dotyczącej cywilnych aspektów uprowadzenia dziecka za granicę, sporządzonej w Hadze dnia 25 października 1980 r. 

Należy pamiętać, że reguły te odnoszą się tylko do sytuacji, gdy dziecko zostaje uprowadzone do innego państwa. W innych wypadkach zastosowanie znajdują przepisy krajowe.

Do jakich dzieci stosuje się przepisy Konwencji?

Konwencję stosuje się do każdego dziecka, które miało miejsce stałego pobytu w państwie – stronie Konwencji bezpośrednio przed naruszeniem praw do opieki lub odwiedzin. Konwencja przestaje obowiązywać, kiedy dziecko osiąga wiek 16 lat – oznacza to, że po osiągnięciu tego wieku nie można dochodzić powrotu dziecka na jej podstawie.

Kiedy zarządza się powrót dziecka, a kiedy nie?

W założeniu Konwencja ma zapewnić szybki powrót bezprawnie uprowadzonego dziecka. Dlatego władze państwowe powinny niezwłocznie nakazać wydanie dziecka.

Od tej zasady przewidziano jednak wyjątki. Właściwa władza państwa wezwanego może bowiem odmówić jego wydania, gdy:

1. osoba sprzeciwiająca się wydaniu wykaże, że wnioskodawca nie wykonywał prawa do opieki w czasie uprowadzenia lub zaakceptował uprowadzenie

2. osoba sprzeciwiająca się wydaniu wykaże, że istnieje poważne ryzyko, iż powrót dziecka naraziłby je na szkodę fizyczną lub psychiczną albo w jakikolwiek inny sposób postawiłby je w sytuacji nie do zniesienia

3. dziecko sprzeciwia się powrotowi, a osiągnięty przez nie wiek i stopień dojrzałości uzasadnia uwzględnienie jego opinii

4. wniosek o wydanie wpłynął do właściwej władzy państwa wezwanego po upływie roku od dnia uprowadzenia, a dziecko przystosowało się już do swego nowego środowiska

5. zwrotowi dziecka sprzeciwiają się podstawowe zasady państwa wezwanego dotyczące ochrony praw człowieka i podstawowych wolności.

Kluczowe znaczenie w praktyce ma drugi z wymienionych wyjątków. Zgodnie z intencją twórców Konwencji, powinien on być rozumiany wąsko.

Wskazuje się przykładowo, że odnosi się on do przypadków, w których istnieje groźba stosowania przemocy wobec dziecka lub jego seksualnego wykorzystania przez wnioskodawcę, albo gdy wnioskodawca jest alkoholikiem, narkomanem, bądź uchyla się od pracy zarobkowej.

Co do zasady samo odłączenie dziecka od rodzica, który je uprowadził (nawet jeżeli byłby to rodzic dominujący w dotychczasowym życiu dziecka), nie stanowi przeszkody do wydania dziecka. Wyjątkiem będą tu niemowlęta, gdyż szczególne relacje zachodzące między matką a niemowlęciem sprawiają, że jedynie w zupełnie szczególnych przypadkach można zaaprobować oddzielenie dziecka od matki. Oznacza to, że dobro niemowlęcia sprzeciwia się nakazaniu jego powrotu, prowadzającego do oddzielenia go od matki z wskazanymi wyżej konsekwencjami; w takim razie wniosek o wydanie dziecka winien być oddalony. 

W praktyce zdarza się, że także i w przypadku starszych dzieci sądy oddalają wnioski z tego powodu, iż oddzielenie od rodzica mogłoby narazić dzieci na szkody psychiczne (stwierdzają to biegli psychologowie).

Do kogo można skierować wniosek o wydanie uprowadzonego dziecka?

Ze względu na to, iż każde z państw posiada własny system prawny i różna może być właściwość organów w sprawach dotyczących wydania dziecka, państwa - strony Konwencji zobowiązane zostały do wyznaczenia tzw. organu centralnego, który ma za zadanie m.in. podejmować wszelkie odpowiednie środki w celu ustalenia miejsca przebywania dziecka bezprawnie uprowadzonego lub zatrzymanego oraz wszczęcia lub ułatwienia wszczęcia postępowania sądowego lub administracyjnego w celu uzyskania powrotu dziecka.

W Polsce takim organem jest Ministerstwo Sprawiedliwości. Ono także udziela informacji co do tego, która instytucja jest organem centralnym w innych państwach.

Podstawa prawna:

• Konwencja dotycząca cywilnych aspektów uprowadzenia dziecka za granicę, sporządzona w Hadze dnia 25 października 1980 r. (Dz. U. 1995 r. Nr 108, poz. 528, ze zm.)

Zespół
e-prawnik.pl