Podatek od spadku - Co jest opodatkowane? Jak ustalić wysokość opodatkowania?

15.4.2015

Fakt dziedziczenia bądź otrzymania zachowku przynosi ze sobą nie tylko potencjalne korzyści w postaci przedmiotów spadkowych, ale także szereg obowiązków. Wśród nich oczywiście jednymi z ważniejszych są obowiązki podatkowe. Czy każdy z nas pamięta, iż w przypadku, gdy nabywamy na własność" rzeczy bądź prawa majątkowe jesteśmy zobligowani do wywiązania się z obowiązku podatkowego z tego tytułu? Ale po kolei...

Co jest opodatkowane podatkiem od spadków i darowizn?

Podatkowi od spadków i darowizn podlega nabycie przez osoby fizyczne własności rzeczy (w tym nieruchomości) znajdujących się na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej lub praw majątkowych (np. użytkowania wieczystego, służebności" gruntowej, udziałów w spółce kapitałowej, prawa do nieodpłatnego nabycia akcji) wykonywanych na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej, tytułem:

dziedziczenia, zapisu zwykłego, dalszego zapisu, zapisu windykacyjnego, polecenia testamentowego;
darowizny, polecenia darczyńcy;
zasiedzenia;
nieodpłatnego zniesienia współwłasności;
zachowku, jeżeli uprawniony nie uzyskał go w postaci uczynionej przez spadkodawcę darowizny lub w drodze dziedziczenia albo w postaci zapisu;
nieodpłatnej: renty, użytkowania oraz służebności.

Podatkowi podlega również nabycie praw do wkładu oszczędnościowego (np. lokaty bankowej) na podstawie dyspozycji wkładem na wypadek śmierci oraz nabycie jednostek uczestnictwa na podstawie dyspozycji uczestnika funduszu inwestycyjnego otwartego albo specjalistycznego funduszu inwestycyjnego otwartego na wypadek jego śmierci.

Przedmiotem n iniejszej porady są jednak tylko te tytuły, które wiążą się z dziedziczeniem. Spadek obejmuje prawa i obowiązki cywilnoprawne zmarłego, z wyłączeniem tych, które ściśle są związane z jego osobą lub przechodzą na oznaczone osoby niezależnie od tego, czy są one spadkobiercami. Zapis to rozrządzenie testamentowe zobowiązujące spadkobiercę ustawowego lub testamentowego do spełnienia określonego świadczenia majątkowego (np. przekazania określonego przedmiotu) na rzecz oznaczonej osoby. Poleceniem jest natomiast nałożony w testamencie albo w umowie darowizny na spadkobiercę lub na zapisobiercę albo obdarowanego obowiązek oznaczonego działania lub zaniechania. Zachowkiem zaś zwie się korzyść pieniężna ze spadku zagwarantowana prawnie zstępnym, małżonkowi oraz rodzicom spadkodawcy, którzy byliby powołani do spadku z ustawy, w przypadku gdy spadkodawca sporządził testament, w którym pominął te osoby w rozporządzeniach spadkowych lub nie otrzymały one udziału, który przypadałby im na mocy dziedziczenia ustawowego. Samo sporządzenie testamentu nie jest jeszcze równoznaczne z tym, że ktoś będzie miał prawo do zachowku.

Ponieważ śmierć spadkodawcy oznacza, że nastąpiło przejście jego praw i obowiązków na spadkobierców, więc z chwilą śmierci spadkodawcy następuje nabycie spadku.

Opodatkowanie na podstawie ustawy o podatku od spadków i darowizn wyłącza obowiązek zapłaty podatku dochodowego z tego tytułu. Podatek od spadków i darowizn jest przy tym korzystniejszy od podatku dochodowego.

Na kim spoczywa obowiązek podatkowy w przypadku podatku od spadków?

Odpowiedź na to pytanie nie jest zbyt skomplikowana, gdyż sam przepis stanowi wprost, iż obowiązek podatkowy ciąży na nabywcy własności rzeczy i praw majątkowych, innymi słowy na spadkobiercy lub spadkobiercach.

Podatek od spadków i darowizn obciąża jedynie osoby fizyczne.

W którym momencie powstaje obowiązek podatkowy, czyli od kiedy jesteś zobowiązany do uregulowania należności z tytułu podatku od spadków?

Odpowiedź na to pytanie jest niezwykle istotna, gdyż z praktycznego punktu widzenia ważne jest, iż z końcem roku podatkowego, w którym powstał obowiązek podatkowy zaczyna biec trzyletni lub pięcioletni termin ewentualnego przedawnienia prawa do skutecznego doręczenia decyzji ustalającej wysokość zobowiązania podatkowego i może rozpocząć się naliczanie ewentualnych odsetek.

Moment, w którym powstaje obowiązek podatkowy jest różny w zależności od tego, z jakim tytułem mamy do czynienia.

Zasadniczo przy nabyciu w drodze dziedziczenia obowiązek podatkowy powstaje z chwilą przyjęcia spadku. Jeśli jednak nabycie niezgłoszone do opodatkowania stwierdzono następnie pismem, obowiązek podatkowy powstaje z chwilą sporządzenia pisma.

Warto przy tym przypomnieć, iż oświadczenie o przyjęciu spadku można złożyć przed sądem lub notariuszem w ciągu sześciu miesięcy od dnia, w którym spadkobierca dowiedział się o tytule swego powołania. Z chwilą złożenia tego oświadczenia powstaje obowiązek podatkowy w podatku od spadków i darowizn wynikający z dziedziczenia. Brak oświadczenia spadkobiercy w powyższym terminie jest jednoznaczny z prostym przyjęciem spadku, czyli bez ograniczenia odpowiedzialności za długi. Jeśli więc spadkobierca nie złożył oświadczenia o przyjęciu lub odrzuceniu spadku, obowiązek podatkowy powstaje z chwilą upływu sześciomiesięcznego terminu przysługującego spadkobiercy do złożenia tego oświadczenia.

Poza tym obowiązek podatkowy powstaje:

przy nabyciu tytułem zachowku - z chwilą zaspokojenia roszczenia lub jego części;
przy nabyciu w drodze zapisu zwykłego, dalszego zapisu lub z polecenia testamentowego - z chwilą wykonania zapisu zwykłego, dalszego zapisu lub polecenia
przy nabyciu w drodze zapisu windykacyjnego - z chwilą uprawomocnienia się orzeczenia sądu stwierdzającego nabycie spadku, postanowienia częściowego stwierdzającego nabycie przedmiotu zapisu windykacyjnego lub zarejestrowania aktu poświadczenia dziedziczenia;
przy nabyciu praw do wkładów oszczędnościowych na podstawie dyspozycji wkładem na wypadek śmierci - z chwilą śmierci wkładcy;
przy nabyciu jednostek uczestnictwa na podstawie dyspozycji uczestnika funduszu inwestycyjnego otwartego albo specjalistycznego funduszu inwestycyjnego otwartego na wypadek jego śmierci - z chwilą śmierci uczestnika funduszu inwestycyjnego,

Jeżeli chodzi o dziedziczenie testamentowe, to należy oczywiście pamiętać o obowiązku osoby, u której znajduje się testament, do złożenia go w sądzie ostatniego miejsca zamieszkania spadkodawcy jak tylko dowie się, iż spadkodawca zmarł. Z punktu widzenia podatku od spadków bardzo istotne jest to, iż otwarcia i ogłoszenia testamentu dokonuje sąd, jeśli ma dowód śmierci spadkodawcy.

Co stanowi podstawę opodatkowania?

Podstawą opodatkowania w przypadku podatku od spadków to tzw. czysta wartość, czyli wartość nabytych rzeczy i praw majątkowych po potrąceniu długów i ciężarów. Ową czystą wartość ustala się według stanu rzeczy i praw majątkowych w dniu nabycia (czyli śmierci spadkodawcy, kiedy to nie istniał jeszcze obowiązek podatkowy, bo nabywca nie zdążył jeszcze złożyć oświadczenia o przyjęciu spadku) i cen rynkowych z dnia powstania obowiązku podatkowego. Ustalenie czystej wartości rzeczy powinno przebiegać więc w następujący sposób:

w pierwszej kolejności konieczne jest odliczenie od wartości tych rzeczy i praw, które zmniejszają wartość samej rzeczy czy prawa (na przykład ciążąca na nieruchomości służebność gruntowa), ale także na odliczeniu obowiązków majątkowych, które bądź to obciążały spadkodawcę, a pozostały w mocy mimo jego śmierci (przeważająca część zobowiązań majątkowych spadkodawcy, długi), bądź to powstały z mocy przepisów prawa spadkowego z chwilą śmierci spadkodawcy,
uwzględnienie ewentualnych zmian wysokości podstawy opodatkowania może mieć miejsce tylko wtedy, gdy ubytek rzeczy jest spowodowany siłą wyższą, inne zmiany stanu rzeczy czy praw majątkowych (pogorszenie lub polepszenie) w okresie pomiędzy dniem ich nabycia a dniem dokonania wymiaru podatku nie ma wpływu na wysokość podstawy opodatkowania,
dokonując wymiaru podstawy opodatkowania należy pamiętać także, iż owszem obowiązki majątkowe, które spoczęły na nabywcy, podlegają odliczeniu od wartości nabytych przez niego praw majątkowych, jednak tylko wtedy, gdy innemu podmiotowi przysługuje roszczenie o spełnienie tych obowiązków. O możliwości odliczenia przesądza więc sama możliwość wystąpienia z roszczeniem (np. żądania zachowku przez uprawnionego); obowiązek wykonania polecenia lub zapisu także stanowi ciężar spadku, jednak warunkiem uznania zapisu spadkodawcy czy też polecenia testamentowego za podlegający odliczeniu ciężar przyjęto wykonanie polecenia lub zapisu.

Co stanowi ciężar podlegający odliczeniu od wartości rzeczy i praw nabytych?

Do długów i ciężarów zalicza się również:

koszty leczenia i opieki w czasie ostatniej choroby spadkodawcy, jeżeli nie zostały pokryte za jego życia i z jego majątku,
koszty pogrzebu spadkodawcy, łącznie z nagrobkiem, w takim zakresie, w jakim koszty te odpowiadają zwyczajom przyjętym w danym środowisku, jeżeli nie zostały pokryte z majątku spadkodawcy, z zasiłku pogrzebowego lub nie zostały zwrócone w innej formie,
oraz koszty postępowania spadkowego, wynagrodzenie wykonawcy testamentu,
obowiązki wykonania zapisów i poleceń zamieszczonych w testamencie,
wypłaty z tytułu zachowku oraz inne obowiązki wynikające z przepisów Kodeksu cywilnego dotyczących spadków.

Generalnie rzecz biorąc przyjęte jest, iż pojęcie długów obejmuje wszelkie pieniężne roszczenia cywilnoprawne związane z przedmiotem nabycia łącznie z roszczeniami nabywcy z tytułu poczynionych przez niego nakładów na przedmiot nabycia. Poza tym, zgodnie z treścią Ordynacji podatkowej, spadkobiercy podatnika przejmują przewidziane w przepisach prawa podatkowego majątkowe prawa i obowiązki spadkodawcy.

Kto określa wartość rzeczy nabytych?

Dla określenia wspomnianej wyżej czystej wartości, czyli podstawy opodatkowania, konieczne jest oczywiście określenie wartości nabytych rzeczy i praw majątkowych. Określenia tego dokonuje sam nabywca. Jednak wartość nabytych rzeczy i praw majątkowych przyjmuje się w wysokości określonej przez nabywcę, jeżeli odpowiada ona wartości rynkowej tych rzeczy i praw. W przypadku określenia wartości prawa do wkładu oszczędnościowego przyjmuje się wartość w wysokości tego wkładu. Wynika z tego, iż niezbędnym stało się także określenie wartości rynkowej rzeczy i praw majątkowych. Przyjmuje się, iż określenie to powinno nastąpić na podstawie przeciętnych cen stosowanych w danej miejscowości w obrocie rzeczami tego samego rodzaju i gatunku z uwzględnieniem ich miejsca położenia, stanu i stopnia zużycia oraz w obrocie prawami majątkowymi tego samego rodzaju z dnia powstania obowiązku podatkowego.

Wartość jednostek uczestnictwa przyjmuje się zaś w wysokości ustalonej przez fundusz inwestycyjny, zgodnie z przepisami ustawy o funduszach inwestycyjnych.

A co, jeżeli nabywca nie podał wartości nabytych rzeczy i praw majątkowych lub wartość podana przez nabywcę według oceny naczelnika urzędu skarbowego nie odpowiada ich wartości rynkowej? W takiej sytuacji nabywca zostanie wezwany przez owego naczelnika urzędu skarbowego do jej określenia, podwyższenia lub obniżenia, w terminie nie krótszym niż 14 dni od dnia doręczenia wezwania.Naczelnik urzędu skarbowego wzywając nabywcę, poda wartość według własnej, wstępnej oceny. Dzięki temu, jeśli nabywca zgodzi się z tą oceną, będzie można uniknąć angażowania biegłego. Jeżeli jednak, pomimo wezwania, nabywca nie określi wartości lub poda wartość nieodpowiadającą wartości rynkowej, to naczelnik urzędu skarbowego dokona jej określenia z uwzględnieniem opinii biegłego lub przedłożonej przez nabywcę wyceny rzeczoznawcy. Od 1 stycznia 2007 r. wystarczające jest zatem zasięgnięcie opinii jednego „biegłego”, a nie jak wcześniej „biegłych”, a także istnieje możliwość uwzględnienia opinii rzeczoznawcy przedłożonej przez nabywcę. Gdy jednak organ podatkowy powoła biegłego, a wartość określona z uwzględnieniem jego opinii różni się o więcej niż 33% od wartości podanej przez nabywcę, koszty opinii biegłego poniesie nabywca. Zasady powyższe stosuje się również, jeśli kilku nabywców podało różne wartości tej samej rzeczy lub prawa majątkowego.

Nie jest tak, iż - mówiąc kolokwialnie - bezwzględnie każdy spadek" podlega opodatkowaniu. Ustawa o podatku od spadków i darowizn wprowadza pewne minimum podatkowe, i tak: opodatkowaniu podlega nabycie przez nabywcę, od jednej osoby, własności rzeczy i praw majątkowych o czystej wartości przekraczającej:

9.637 zł - jeżeli nabywcą jest osoba zaliczona do I grupy podatkowej,
7.276 zł - jeżeli nabywcą jest osoba zaliczona do II grupy podatkowej,
4.902 zł - jeżeli nabywcą jest osoba zaliczona do III grupy podatkowej.

Powyższe minimum podatkowe to konstrukcja, w której chodzi o odliczenie jednej z kwot podanych powyżej od podstawy opodatkowania, a następnie zastosowaniu stawek podatkowych jedynie do ewentualnej nadwyżki podstawy opodatkowania ponad owe kwoty wolne od opodatkowania.

Jak ustalić wysokość podatku od spadków?

Wysokość podatku ustala się w zależności od grupy podatkowej, do której zaliczony jest nabywca. Zaliczenie do grupy podatkowej następuje według osobistego stosunku nabywcy do osoby, od której lub po której zostały nabyte rzeczy i prawa majątkowe. Mamy tu więc do czynienia z wspomnianymi wyżej grupami podatkowymi. Należy przy tym pamiętać, iż w przypadku zapisu bierzemy pod uwagę stosunek spadkobiercy (zapisobiercy) do spadkodawcy.

Kogo zaliczyć do jakiej grupy podatkowej?

Do grupy I zalicza się małżonka, zstępnych (w tym także przysposobionych i ich zstępnych), wstępnych (za rodziców uważa się przy tym także przysposabiających), pasierba, zięcia, synową, rodzeństwo, ojczyma, macochę i teściów,
do grupy II - zstępnych rodzeństwa, rodzeństwo rodziców, zstępnych i małżonków pasierbów, małżonków rodzeństwa i rodzeństwo małżonków, małżonków rodzeństwa małżonków, małżonków innych zstępnych,
do grupy III - innych nabywców.

Jak obliczyć podatek?

Podatek od spadku należy obliczyć od nadwyżki podstawy opodatkowania ponad kwotę wolną od podatku. Ilustruje to tabela znajdująca się naszych stronach.

Jak zapłacić podatek?

Podatnicy podatku (czyli spadkobiercy, zapisobiercy itd.) są obowiązani złożyć, w terminie miesiąca od dnia powstania obowiązku podatkowego, właściwemu naczelnikowi urzędu skarbowego zeznanie podatkowe o nabyciu rzeczy lub praw majątkowych według ustalonego wzoru (druk SD-3). Do zeznania podatkowego dołącza się dokumenty mające wpływ na określenie podstawy opodatkowania.

Nie zawsze jednak spadkobierca wie dokładnie, co jest składnikiem nabytego przezeń spadku. Prawo reguluje też taką ewentualność, że spadkobierca dowiaduje się o pewnych składnikach majątku spadkowego już po załatwieniu wszystkich formalności związanych z zapłatą podatku spadkowego. W przypadku mianowicie nabycia rzeczy lub praw majątkowych niewykazanych w zeznaniu podatkowym, podatnik jest obowiązany do złożenia korekty zeznania podatkowego organowi, któremu złożono zeznanie podatkowe, w terminie 14 dni od dnia, w którym dowiedział się o ich nabyciu.

Pewne obowiązki związane z podatkiem od spadku ciążą również na innych osobach poza samym podatnikiem. Mianowicie dłużnicy spadkodawcy lub osób, którym przysługują wierzytelności z tytułu zapisu (dalszego zapisu), wkładu oszczędnościowego na podstawie dyspozycji wkładem na wypadek śmierci lub umorzenia jednostek uczestnictwa funduszu inwestycyjnego otwartego lub specjalistycznego funduszu inwestycyjnego otwartego na podstawie dyspozycji uczestnika tych funduszy na wypadek jego śmierci są obowiązani przekazać naczelnikowi urzędu skarbowego właściwemu ze względu na miejsce zamieszkania wierzyciela, informację o dokonanych wypłatach (zwrocie długu) i ich wysokości, w terminie 14 dni od dnia wypłaty.

Podobna zasada ma zastosowanie przy wypłacie przez spadkobierców należności w gotówce przypadającej z tytułu zapisu, dalszego zapisu lub polecenia testamentowego. Osoby, które dopuściły do wypłaty z naruszeniem tego obowiązku, odpowiadają za zobowiązania podatkowe solidarnie z podatnikiem do wysokości wypłaconych kwot.

Jeśli zaś przedmiotem aktu notarialnego, który ma być sporządzony, lub dokumentu, co do którego notariusz ma uwierzytelnić podpis, ma być zbycie praw do spadku albo zbycie lub obciążenie rzeczy lub praw majątkowych uzyskanych tytułem podlegającym opodatkowaniu podatkiem od spadków i darowizn (np. spadku, zapisu, polecenia testamentowego itd.), notariusz może dokonać tych czynności tylko za uprzednią pisemną zgodą naczelnika urzędu skarbowego albo po przedstawieniu zaświadczenia wydanego przez naczelnika urzędu skarbowego potwierdzającego, że nabycie jest zwolnione od podatku, że należny podatek został zapłacony albo zobowiązanie podatkowe wygasło wskutek przedawnienia.

Pamiętaj, że:

Opodatkowanie na podstawie ustawy o podatku od spadków i darowizn wyłącza obowiązek zapłaty podatku dochodowego z tego tytułu.
Co do zasady podatkowi od spadków i darowizn podlega nabycie przez osoby fizyczne własności rzeczy znajdujących się na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej, jednak nabycie własności rzeczy znajdujących się za granicą lub praw majątkowych wykonywanych za granicą podlega podatkowi, jeżeli w chwili otwarcia spadku nabywca był obywatelem polskim lub miał miejsce stałego pobytu na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej;
Należy pamiętać, iż nawet w przypadku dziedziczenia istnieje kilka wyjątków, kiedy to nie podlega się podatkowi od spadków i darowizn; podatkowi temu nie podlega mianowicie: nabycie własności rzeczy ruchomych znajdujących się na terytorium Polski lub praw majątkowych podlegających wykonaniu na terytorium Polski, jeżeli w dniu nabycia ani nabywca, ani też spadkodawca lub darczyńca nie byli obywatelami polskimi i nie mieli miejsca stałego pobytu lub siedziby na terytorium Polski; nabycie w drodze spadku lub darowizny praw autorskich i praw pokrewnych, praw do projektów wynalazczych, znaków towarowych i wzorów zdobniczych oraz wierzytelności wynikających z nabycia tych praw; nabycie w drodze dziedziczenia środków z pracowniczego programu emerytalnego; nabycie w drodze spadku środków zgromadzonych na rachunku zmarłego członka otwartego funduszu emerytalnego; nabycie w drodze spadku środków zgromadzonych na indywidualnym koncie emerytalnym.
Przewidziane zastało także szereg zwolnień od podatku od spadków i darowizn, m.in. to dla najbliższych członków rodziny.
Zeznanie podatkowe o nabyciu w drodze spadku, nabyciu praw do wkładu oszczędnościowego na podstawie dyspozycji wkładcy na wypadek jego śmierci powinno być złożone w terminie 1 miesiąca od dnia powstania obowiązku podatkowego według właściwości miejscowej.

Podstawa prawna:

Ustawa z dnia 28 lipca 1983 r. o podatku od spadków i darowizn (Tekst jedn.: Dz. U. 2009 r. Nr 93 poz. 768 ze zm.)

A.J.
Zespół e-prawnik.pl