Jakie prawa i obowiązki ma zatrzymany w postępowaniu karnym?

Kto ma status zatrzymanego w postępowaniu karnym?

Zatrzymany to osoba podejrzana o popełnienie przestępstwa, wobec której zastosowano środek przymusu w postaci pozbawienia wolności.

Do czasu wydania prawomocnego wyroku jest on uznawany za niewinnego! Nie ma obowiązku dowodzić swojej niewinności! To oskarżyciel musi dowieść jego winy.

Jeżeli czegoś nie rozumiesz lub potrzebujesz więcej informacji – zwróć się do funkcjonariusza z prośbą o wyjaśnienie.

Powyższe wynika z art. 71 § 1 i art. 74 § 1 Kodeksu postępowania karnego (k.p.k.). 

Dlaczego doszło do zatrzymania?

Jeśli zostałeś zatrzymany, to widocznie organy prowadzące postępowanie uznały, iż istnieje prawdopodobieństwo, że popełniłeś przestępstwo, i zachodzi obawa, że możesz uciec lub utrudniać postępowanie (np. przez zacieranie śladów).

Mogłeś także zostać zatrzymany, ponieważ organy ścigania nie mogą ustalić Twojej tożsamości bądź zamierzają przeprowadzić w Twoim przypadku postępowanie przyspieszone.

Masz prawo poprosić o dokładne wyjaśnienie, z jakich powodów zostałeś zatrzymany.

Możesz być zatrzymany przez maksymalnie 48 godzin. W tym czasie policja musi wystąpić do sądu z wnioskiem o tymczasowe aresztowanie albo Cię zwolnić.

Sąd ma następnie 24 godziny na podjęcie decyzji co do tymczasowego aresztowania.

Możesz zatem być zatrzymany przez maksymalnie 72 godziny (3 doby), chyba że do tego czasu zostanie Ci doręczone postanowienie o tymczasowym aresztowaniu.

Powinieneś otrzymać protokół z zatrzymania. Zawiera on m.in. imię i nazwisko funkcjonariusza, który Cię zatrzymał, dzień, godzinę, miejsce oraz przyczynę zatrzymania i określenie przestępstwa, o jakie jesteś podejrzewany.

Podane uprawnienia wynikają z art. 244 § 3 k.p.k. 

Prawo do pomocy tłumacza i konsula

Jeżeli zostałeś zatrzymany, a słabo znasz język polski bądź jesteś osobą niesłyszącą lub niemą, to możesz skorzystać z bezpłatnej pomocy tłumacza. Masz prawo poprosić o tłumacza.

Jeżeli zaś nie jesteś polskim obywatelem, możesz skontaktować się z urzędem konsularnym lub z przedstawicielstwem dyplomatycznym państwa, którego jesteś obywatelem.

Wskazane uprawnienia wynikają z art. 72 § 1 i art. 612 k.p.k.

Jakie są podstawowe prawa zatrzymanego w postępowaniu karnym?

Zatrzymany ma prawo:

• być wysłuchanym; może opowiedzieć o wydarzeniach, które są powodem zatrzymania i wyjaśniać wątpliwości, jakie wynikły w związku z zatrzymaniem; może także odmówić składania jakichkolwiek oświadczeń, bez podawania przyczyn odmowy; funkcjonariusze nie mogą go przymuszać ani zachęcać do składania oświadczeń, jeśli podjął on decyzję, że nie chce tego robić; jeśli, będąc zatrzymanym, czujesz, że jesteś zastraszany lub przymuszany, możesz poprosić o natychmiastowy kontakt z prawnikiem, który udzieli Ci pomocy.
• do kontaktu z prawnikiem; niezwłocznie po zatrzymaniu zatrzymanemu przysługuje prawo kontaktu z wybranym adwokatem bądź radcą prawnym (np. telefonicznie) oraz prawo do bezpośredniej rozmowy z nim; tylko w wyjątkowych sytuacjach policjant może chcieć być obecny w trakcie tej rozmowy.

Wymienione uprawnienia wynikają z art. 244 § 2 i 3 oraz art. 245 § 1 k.p.k.

• do zaskarżania; jeżeli zatrzymany nie zgadza się z powodem zatrzymania (uznaje, że było ono bezzasadne i nie było powodu, aby go zatrzymać, bądź też odbyło się to z naruszeniem prawa), może złożyć zażalenie do sądu w terminie 7 dni od dnia, w którym został zatrzymany; jeśli sąd je uzna, zatrzymany zostanie natychmiast zwolniony.
• powiadomić inne osoby o zatrzymaniu; zatrzymany może żądać, aby organ, który go zatrzymał, powiadomił o tym: osobę mu najbliższą (lub inną osobę, którą wskaże zatrzymany), pracodawcę, szkołę/uczelnię, dowódcę, osobę zarządzającą jego przedsiębiorstwem lub takim, za które zatrzymany jest odpowiedzialny; powiadomienie tych osób nie jest obowiązkowe – następuje tylko na żądanie zatrzymanego.
• uzyskać niezbędną pomoc medyczną; jeżeli więc zatrzymany odczuwa dolegliwości zdrowotne,  to powinien poinformować o tym funkcjonariuszy, którzy sprowadzą pomoc.

Wymienione uprawnienia wynikają z art. 245 § 3, art. 246 § 1 oraz art. 261 § 1, 2 i 3 k.p.k. 

Co należy do obowiązków zatrzymanego?

Zatrzymany ma obowiązek:

• poddać się oględzinom ciała i badaniom niepołączonym z naruszeniem jego ciała,
• pozwolić pobrać sobie odciski palców,
• pozwolić się sfotografować i okazać innym osobom,
• poddać się pobraniu przez policjanta wymazu ze śluzówki policzków, o ile jest to konieczne i nie zagraża zdrowiu.

Poza tym, jeśli badania przeprowadza pracownik służby zdrowia, zatrzymany musi zgodzić się na: badania psychologiczne i psychiatryczne oraz na badania połączone z dokonaniem zabiegów na ciele, których przeprowadzenie jest niezbędne, a nie łączy się z zabiegiem chirurgicznym i nie zagraża zdrowiu.

Może przy tym poprosić, aby oględzin i badań jego ciała dokonała osoba tej samej płci.

Podstawą prawną tych obowiązków są przepisy art. 74 § 2 k.p.k. 

Kiedy i jak może nastąpić przeszukanie osoby?

W celu znalezienia rzeczy mogących stanowić dowód w sprawie bądź podlegających zajęciu (m.in. pochodzących z przestępstwa), można dokonać przeszukania osoby, jej odzieży i podręcznych przedmiotów.

Przeszukania może dokonać osobiście prokurator lub policja, ewentualnie inny organ wskazany w ustawie.

Zanim nastąpi przeszukanie, osobie przeszukiwanej udostępnia się postanowienie sądu bądź prokuratora o przeszukaniu. W wyjątkowych przypadkach przeszukanie może się odbyć tylko za okazaniem legitymacji służbowej, lecz musi być wtedy niezwłocznie zatwierdzone przez sąd lub prokuratora. To postanowienie o zatwierdzeniu musi być doręczone przeszukanemu na jego żądanie.

Przed rozpoczęciem przeszukania, organ powinien poprosić o wydanie przedmiotów, których poszukuje. Jeśli wydanie nastąpi – do przeszukania w ogóle nie powinno dojść.

Przeszukania osoby, w miarę możliwości, powinna dokonywać osoba tej samej płci.

Przeszukanie powinno być wykonane z umiarem, w taki sposób, żeby nie naruszyć godności osoby przeszukiwanej. Nie powinno spowodować żadnych dodatkowych dolegliwości. Jeśli naruszono jej prawa, przysługuje jej zażalenie, które powinno być złożone do sądu rejonowego, w którego okręgu prowadzone jest postępowanie, w terminie 7 dni od dnia dokonania czynności.

Powyższe wynika z art. 219 § 2, art. 220, art. 223, art. 224 § 1, art. 227 i art. 236 § 1 k.p.k.

Podstawa prawna:

• ustawa z dnia 6 czerwca 1997 r. – Kodeks postępowania karnego (k.p.k.);
• ustawa z dnia 6 czerwca 1997 r. – Kodeks karny (k.k.).

A.J.
Zespół e-prawnik.pl