Kiedy jestem uprawniony do żądania ustanowienia obrońcy z urzędu?

Jaka jest rola i zasady działania obrońcy w procesie karnym?

Obrońca jest ustanowiony w procesie karnym do pomocy oskarżonemu we właściwym prowadzeniu obrony. Odpowiednia pomoc jest zapewniona przez wykształcenie i doświadczenie zawodowe, a także bezstronność obrońcy. Możliwość korzystania z jego pomocy jest konstytucyjnym prawem osoby oskarżonej o popełnienie przestępstwa. Rolę obrońcy może pełnić wyłącznie adwokat lub aplikant adwokacki. Oskarżony w procesie karnym może mieć nie więcej niż 3 obrońców.

Pomimo ustanowienia obrońcy oskarżony w dalszym ciągu ma prawo do dokonywania wszystkich czynności w procesie w swoim imieniu. Natomiast adwokat może działać niezależnie od osoby, którą reprezentuje z zastrzeżeniem, że dokonuje czynności tylko na jej korzyść. Dla skuteczności niektórych wniosków nie wystarczy działanie samego oskarżonego, ponieważ muszą być one sporządzone i podpisane przez adwokata (np. wniosek o kasację, o wznowienie postępowania, apelacja od wyroku sądu okręgowego). W sytuacji, gdy oskarżony jest pozbawiony wolności, to poprzez obrońcę faktycznie wykonuje swoje uprawnienia.

Zasadą w postępowaniu przed sądem karnym jest, że oskarżony nie musi mieć obrońcy, jednak jest to jego prawo (obrona fakultatywna). W pewnych okolicznościach, gdy oskarżony z powodu swoich cech lub z uwagi na zawiłość sprawy, w której uczestniczy nie będzie mógł wystarczająco dobrze bronić swoich interesów, ustawa wprowadza obowiązek reprezentowania go przez obrońcę. Zachodzi wtedy obrona obligatoryjna.

Podstawowym sposobem powołania obrońcy jest udzielenie mu pełnomocnictwa przez oskarżonego. Oskarżony wcześniej zawiera z adwokatem umowę, w której zobowiązuje się do zapłacenia umówionego wynagrodzenia. Jednakże w pewnych okolicznościach oskarżonemu przysługuje prawo do otrzymania obrońcy wyznaczonego przez sąd.

W jakich przypadkach oskarżony może otrzymać obrońcę z urzędu?

Obrońcę z urzędu oskarżony może otrzymać jeżeli:

1. Nie ma obrońcy z wyboru i w sposób wiarygodny wykaże, że nie stać go na opłacenie obrońcy z własnych środków,
2. Jest nieletni lub ma kłopoty z porozumiewaniem się albo zachodzi wątpliwość co do jego poczytalności,
3. Jest aresztowany lub zarzuca mu się zbrodnię, a postępowanie prowadzi w pierwszej instancji sąd okręgowy.

W przypadkach wymienionych w punktach 2 i 3 ustanowienie obrońcy jest obowiązkiem sądu i następuje z jego inicjatywy (z urzędu). Podobnie jest, gdy sąd zdecyduje o konieczności ustanowienia obrońcy ze względu na istnienie okoliczności utrudniających oskarżonemu samodzielną obronę. Jednakże w tych sytuacjach oskarżony ma obowiązek zapłaty wynagrodzenia za czynności obrońcy. Sąd może orzec zwrot tych kosztów po zakończeniu postępowania i w uzasadnionych przypadkach.

Są dwa sposoby, które prowadzą do powołania obrońcy z urzędu :

1. wniosek oskarżonego
2. własna inicjatywa sądu (w przypadku obrony obligatoryjnej)

Prawo do pomocy obrońcy jest uprawnieniem każdego oskarżonego, zatem przysługuje także tym osobom, których nie stać na opłacenie adwokata. Możliwość żądania ustanowienia obrońcy z urzędu dla osoby która wykaże, że nie stać jej na opłacenie obrońcy z własnych środków, zapewnia realizację tego prawa. We wniosku należy wskazać okoliczności, które powodują tak trudną sytuację finansową oskarżonego, że nie może on ponieść kosztów obrony, bo w przypadku ich zapłacenia on i jego rodzina nie mieliby środków wystarczających do niezbędnego utrzymania. Jeżeli we wniosku skłamie co do tych okoliczności, a na podstawie jego oświadczenia ustanowiono obrońcę, sąd może obrońcę odwołać. Wynagrodzenie obrońcy ustanowionego z urzędu dla oskarżonego, który nie ma środków na pokrycie kosztów obrony jest finansowane przez Skarb Państwa.

Wniosek o ustanowienie obrońcy z urzędu należy kierować do prezesa sądu, w którym toczy się postępowanie karne, bo to on swoim zarządzeniem wyznacza konkretną osobę na obrońcę dla oskarżonego.

Obrońca z urzędu, po ustanowieniu go przez sąd, ma prawo, ale zarazem i obowiązek podejmowania czynności w interesie oskarżonego. Dotyczy to nie tylko postępowania przed sądem pierwszej instancji, ale i postępowania apelacyjnego. Jednak dla wniesienia kasacji (która musi być sporządzona przez adwokata) sąd powinien powołać obrońcę oddzielnym zarządzeniem.

Pamiętaj, że:

• Sąd może zasądzić na rzecz oskarżonego zwrot kosztów wynagrodzenia obrońcy. Jednak może on objąć tylko wynagrodzenie jednego obrońcy, dlatego jeśli oskarżony miał ich więcej, nie może liczyć na zwrot wszystkich wydatków.
• Obrońcy przyznanemu z urzędu należy się od oskarżonego wynagrodzenie. Jedyny wyjątek dotyczy sytuacji, gdy obrońca został wyznaczony z powodu ciężkiej sytuacji materialnej oskarżonego.

Podstawy prawne:

• Ustawa z dnia 6 czerwca 1997 r. Kodeks postępowania karnego (Dz. U. 1997 r., Nr 89, poz. 555 ze zmianami).

Michał Włodarczyk

Radca Prawny

Zajmuje się sprawami osób fizycznych jak również przedsiębiorców. Posiada rozległe doświadczenie w poradnictwie w sprawach życiowych osób fizycznych jak również profesjonalnych problemów prawnych przedsiębiorców. Bazując na swoim doświadczeniu skutecznie doradza w sprawach osób fizycznych jak i przedsiębiorców zawsze dbając o praktyczną stronę problemów prawnych z jakimi zwracają się do niego jego klienci.