Koordynacja świadczeń z tytułu bezrobocia w ramach UE

Przepisy wspólnotowe dotyczące koordynacji związanej z poszukiwaniem pracy i możliwością otrzymywania zasiłku dla bezrobotnych, koncentrują się na trzech zagadnieniach: 

• zasadzie sumowania okresów zatrudnienia i ubezpieczenia przebytych na terytorium różnych państw członkowskich w sytuacji, gdy ktoś ubiega się o prawo do zasiłku dla bezrobotnych,

• zasadzie eksportu (transferu) zasiłku w przypadku, gdy bezrobotny poszukuje pracy w innym państwie członkowskim niż to, w którym przyznano mu świadczenie,

• prawidłowościach przyznawania prawa do zasiłku dla pracowników w pełni lub częściowo bezrobotnych, którzy byli zatrudnieni w jednym z państw członkowskich, innym niż miejsce ich zamieszkania (art. 71 rozporządzenia 1408/71). 

1. Zasiłek podczas poszukiwania pracy za granicą.

Jakie warunki należy spełnić, aby transferować zasiłek dla bezrobotnych?

Jeżeli w Polsce masz prawo do zasiłku dla bezrobotnych, należy ci się on także podczas poszukiwania pracy za granicą we wszystkich krajach Wspólnoty.

Zasiłek podczas poszukiwania pracy jest wypłacany maksymalnie przez trzy miesiące od dnia wyjazdu z kraju! Jest wypłacany w wysokości ustalonej przed wyjazdem, ale przeliczany na walutę państwa, w którym dana osoba poszukuje pracy.

Bardzo ważne jest to, że prawo do transferu (czyli wypłaty w innym państwie członkowskim) zasiłku dla bezrobotnych jest ograniczone w czasie i przysługuje jedynie osobom spełniającym określone kryteria. Zasiłek może być wypłacany przez maksymalnie trzy miesiące, podczas których należy aktywnie poszukiwać pracy.

Istotne jest również to, by celem podróży rzeczywiście było poszukiwanie pracy, a nie np. wyprawa turystyczna, podjęcie studiów czy rozpoczęcie własnej działalności gospodarczej. 

Ważne jest, by osoba, która zechce szukać pracy za granicą i tam dostawać zasiłek spełniła wszystkie kryteria przyznania świadczenia w swoim kraju (tam gdzie mieszka lub ostatnio pracowała). Jeśli więc Polak chce szukać pracy w różnych państwach unijnych i dostawać tam zasiłek musi spełnić polskie kryteria jego przyznania (pracować 365 dni w ciągu ostatnich 18 miesięcy). Dodatkowo musi:

• być przynajmniej przez 4 tygodnie zarejestrowany jako bezrobotny (ale uwaga! Może poprosić by czas ten skrócono; w tej sprawie decyzję musi wydać instytucja właściwa - w Polsce jest to odpowiedni wojewódzki urząd pracy),

• zgłosić instytucji właściwej zamiar wyjazdu w celu poszukiwania pracy w innym państwie członkowskim i złożyć wniosek o wydanie formularza E 303 (niezgłoszenie faktu wyjazdu może spowodować utratę prawa do zasiłku w danym państwie),

• w ciągu 7 dni od momentu wyjazdu zgłosić się (zarejestrować) do właściwej instytucji (urzędu pracy) państwa, w którym zamierza poszukiwać pracy (termin ten w wyjątkowych sytuacjach może być przedłużony) - spełnienie tego warunku oznacza wypłatę zasiłku dla bezrobotnych również za okres pozostawania w podróży; jeśli nie zostanie zachowany termin 7 dni wówczas zasiłek będzie przysługiwał dopiero od dnia zarejestrowania, pomniejszony o czas pozostawania w podróży,

• faktycznie poszukiwać pracy, czyli być w dyspozycji urzędu pracy.

Kto i na jakich zasadach wypłaca zasiłek transferowany?

Jeśli ktoś spełnił wszystkie kryteria i wymogi dostaje świadczenie w wysokości ustalonej przed wyjazdem (obowiązującej w jego kraju), lecz przeliczone na wartość waluty państwa, w którym szuka pracy.

Do wypłaty zasiłku zobowiązana jest instytucja właściwa państwa, w którym zainteresowany poszukuje pracy, a następnie instytucja państwa macierzystego (tego, które przyznało zasiłek) zwraca wypłaconą kwotę instytucji państwa poszukiwania pracy. Jeśli więc poszukujemy pracy w Irlandii pieniądze dostaniemy z irlandzkiego urzędu, ale faktycznie zapłaci za nie polski urząd pracy.

Składki na ubezpieczenie społeczne oraz podatek od wypłacanego zasiłku są płacone w kraju pochodzenia świadczenia.

Uwaga!
Pamiętajmy o tym, że część państw wspólnotowych wprowadziła ograniczenia  zatrudniania w nich Polaków. Trudno więc będzie tam znaleźć pracę.

Co jest jeszcze ważne: z możliwości otrzymywania zasiłku w państwie poszukiwania pracy bezrobotny może skorzystać tylko jeden raz między dwoma okresami zatrudnienia.

Co się dzieje gdy nie znajdziemy zatrudnienia?

Jeśli nadal, w myśl przepisów krajowych, mamy prawo do zasiłku powinniśmy wrócić do kraju. Inaczej stracimy prawo do świadczenia.

Piotr Nowakowski utracił pracę w Polsce. Powiatowy urząd pracy przyznał mu prawo do zasiłku dla bezrobotnych przez 12 miesięcy. Przez okres 5 miesięcy mężczyzna ten pobierał zasiłek, a następnie wyjechał do Holandii w celu poszukiwania pracy. Ponieważ w Holandii pracy nie znalazł przed upływem wyznaczonego terminu 3 miesięcy (od dnia wyjazdu z Polski), wrócił do Polski i zgłosił się w swoim urzędzie pracy. W takim przypadku urząd pracy będzie zobowiązany wypłacać zasiłek tej osobie jeszcze przez okres 4 miesięcy, gdyż dotychczas urząd pracy łącznie wypłacił zasiłek za okres 8 miesięcy (5 miesięcy w Polsce + 3 miesiące w Holandii).  

2. Zasada sumowania okresów ubezpieczenia lub zatrudnienia przebytych w jednym z państw członkowskich.

Zasada sumowania okresów ubezpieczenia i zatrudnienia gwarantuje, że ktoś, kto przenosi swoje miejsce zamieszkania do innego państwa, ma ochronę na wypadek bezrobocia.

Jeśli wymagany czas pracy i ubezpieczenia w Polsce, a także okres zatrudnienia i ubezpieczenia za granicą był zbyt krótki, by bezrobotny otrzymał prawo do zasiłku dla bezrobotnych, sumowanie czyli dodanie do siebie lat i miesięcy pracy we wszystkich krajach Unii Europejskiej i Europejskiego Obszaru Gospodarczego oraz w krajach, z którymi Unia ma umowy o swobodnym przepływie siły roboczej, pozwala uzyskać wymagany okres, by nabyć prawo do zasiłku.

Oznacza to, że do okresu uprawniającego do zasiłku zalicza się także okresy zatrudnienia lub ubezpieczenia przebyte w innych państwach UE. Do potwierdzenia tych okresów konieczny jest jednak formularz E 301, o który bezrobotny powinien zwrócić się do instytucji właściwej państwa, w którym pracował.

W tym przypadku sumowaniu podlegają wyłącznie okresy ubezpieczenia lub zatrudnienia w ramach pracy najemnej, czyli np.: umowy o pracę, umowy zlecenia. Zasada ta nie dotyczy więc osób pracujących na własny rachunek!

Jan Pietrzak, majster budowlany, pięć lat pracował w Niemczech. Wrócił do kraju i podjął zatrudnienie. Niestety  po 4 miesiącach został zwolniony. Wystąpił do urzędu pracy o przyznanie mu prawa do zasiłku dla bezrobotnych. Gdyby nie istniały zasady koordynacji, w tym zasada sumowania okresów ubezpieczenia lub zamieszkania, mężczyzna nie uzyskałby prawa do zasiłku, bo miał za krótki staż pracy (nie spełniał warunku posiadania minimum 365 dni zatrudnienia w ostatnich 18 miesiącach). Jednak mężczyzna ten ma łącznie 5 lat i 4 miesiące zatrudnienia, zatem spełnia krajowe wymogi do przyznania prawa do polskiego zasiłku. Ponieważ ostatnim okresem zatrudnienia była praca w Polsce - nie ma przeszkód do przyznania i wypłaty polskiego zasiłku dla bezrobotnych.

Marzena Wójcik przez kilka lat pracowała w Czechach; następnie w Polsce otworzyła zakład krawiecki. Po 11 miesiącach zbankrutowała i wróciła do Czech. Tam wróciła do starej firmy, ale na krótko, bo zwolniono ją po kwartale. Zgłosiła się do czeskiego urzędu pracy o przyznanie prawa do zasiłku dla bezrobotnych. W Czechach ma zbyt krótki okres pracy by uzyskać prawo do zasiłku dla bezrobotnych. Chce więc, by okres prowadzenia działalności na własny rachunek w Polsce został dodany do okresów zatrudnienia wymaganych do przyznania prawa do czeskiego zasiłku. Jednak art. 67 rozporządzenia 1408/71 pozwala na sumowanie okresów pracy i ubezpieczenia jedynie pracownika najemnego, a nie osoby prowadzącej działalność na własny rachunek. W związku z tym wniosek pani Wójcik o zsumowanie polskich i czeskich okresów zostanie odrzucony. Prawo tej osoby do zasiłku dla bezrobotnych będzie rozpatrzone jedynie z uwzględnieniem okresów zatrudnienia przebytych w Czechach.

Jakie państwo wypłaca zasiłek dla bezrobotnych?

Przepisy wspólnotowe stanowią, iż dostajemy zasiłek, jeśli spełniamy wszystkie wymogi, w państwie, w którym ostatnio pracowaliśmy.

UWAGA!

Gdy stracisz pracę np. w Szwecji, twoje prawo do zasiłku i jego wysokość zostaną określone według prawa szwedzkiego, a więc według ustawodawstwa państwa, w którym tracisz pracę.

To zasada generalna, są od niej wyjątki, o czym niżej.

Obywatel polski przepracował w Polsce 10 miesięcy, po czym stracił pracę. Wyjechał do Włoch, gdzie podjął zatrudnienie, ale po 5 miesiącach pracy został zwolniony. W takim przypadku - w myśl wewnętrznego ustawodawstwa każdego z tych państw - mężczyzna nie nabyłby prawa do zasiłku dla bezrobotnych, ze względu na zbyt krótkie okresy zatrudnienia. Jednak na mocy przepisów wspólnotowych, tj. zasady sumowania okresów czasu pracy (tu - w Polsce i Włoszech) mężczyzna będzie miał większe szanse uzyskania prawa do zasiłku dla bezrobotnych. Podstawą rozpatrzenia prawa do zasiłku w tej sytuacji będzie ustawodawstwo włoskie (państwa ostatniego miejsca zatrudnienia tego bezrobotnego) i ono przesądzi, czy mężczyźnie przysługuje prawo do zasiłku, a jeżeli tak, to w jakiej wysokości i na jaki okres. W przypadku przyznania prawa do zasiłku - instytucja włoska będzie również zobowiązana do jego wypłaty, a także do jego transferowania do innego państwa, jeżeli bezrobotny wyjedzie w celu poszukiwania pracy do innego państwa, nawet jeśli w tym celu wróci do Polski.

Wyjątek od reguły stanowią m.in.:

• osoby delegowane - podlegają one ustawodawstwu państwa, w którym znajduje siedziba firmy delegującej, a nie państwa, w którym pracują;

• osoby, które prowadzą działalność na własny rachunek na terytorium przynajmniej dwóch państw - są one objęte ustawodawstwem państwa zamieszkania, jeśli wykonują tam część działalności. Jeśli nie mieszkają w żadnym z państw, w którym prowadzą działalność, podlegają ustawodawstwu tego państwa, w którym wykonują większość tej działalności;

• marynarze - podlegają przepisom państwa, pod którego banderą pływają.

• pracownicy przygraniczni i transgraniczni.

Jak oblicza się wysokość zasiłku?

Prawo dotyczące warunków nabycia i wysokości zasiłków z tytułu bezrobocia w krajach unijnych jest zróżnicowane.

Wysokość zasiłku zależy od kilku czynników: wieku bezrobotnego, tego czy już dostawał zasiłek i przez jaki czas, czy ma i ile osób na utrzymaniu, sytuacji ekonomicznej bezrobotnego, tego jak długo pracował i czy opłacał składki. Na dodatek każde państwo bierze pod uwagę inny staż pracy.

Państwa Unii Europejskiej różnie obliczają wysokość zasiłku. Jest to albo:

• świadczenie w stałej wysokości, bez względu na to, ile ostatnio osoba bezrobotna zarabiała (tak jest np. w Wielkiej Brytanii i w Polsce, gdzie zarobki nie mają wpływu na wysokość świadczenia). O jego wysokości decyduje prawo kraju, który będzie wypłacał świadczenie.

• zasiłek  o zmiennej wysokości, wyliczony w oparciu o wysokość ostatnich zarobków. Tak jest np. w Niemczech.

Jeżeli w danym państwie obowiązuje system, w którym wysokość zasiłku dla bezrobotnych zależna jest od wysokości ostatnio osiąganych zarobków, to (na mocy przepisów wspólnotowych) do ustalenia wysokości zasiłku ma zastosowanie jedna z poniższych zasad obliczania świadczeń:

• gdy bezrobotny pracował w danym państwie dłużej niż 4 tygodnie - otrzyma zasiłek w wysokości ustalonej w oparciu o wysokość ostatnio otrzymywanego w tym państwie wynagrodzenia;

• gdy bezrobotny pracował w danym państwie krócej niż 4 tygodnie - do obliczenia wysokości zasiłku będzie przyjęte średnie wynagrodzenie w regionie, gdzie osoba bezrobotna zamieszkuje, przewidziane dla rodzaju zatrudnienia, jakie ostatnio bezrobotny wykonywał w innym państwie.

W powyższych przypadkach wysokość zasiłku dla bezrobotnych będzie zatem zależna od indywidualnej sytuacji osoby ubiegającej się o ten zasiłek.

3. Pracownicy przygraniczni i transgraniczni.

Przepisy wspólnotowe rozróżniają przy tym dwie specyficzne kategorie pracowników:

• pracowników przygranicznych - którzy pracują w jednym państwie członkowskim, a zamieszkują w innym państwie członkowskim, do którego powracają codziennie lub przynajmniej raz w tygodniu; i tak np. obywatel polski, zamieszkały w polskim Zgorzelcu i pracujący w niemieckim Goerlitz, który przyjeżdża codziennie do swojego miejsca zamieszkania, ma status pracownika przygranicznego,

• pracowników transgranicznych - osoby mające miejsce stałego zamieszkania w jednym państwie członkowskim, a miejsce pracy w innym państwie członkowskim i nie posiadające statusu pracownika przygranicznego (tzn. nie muszą powracać do swojego miejsca zamieszkania codzienni lub raz w tygodniu); np. obywatel polski, który wyjechał do pracy w Irlandii, zostawiając w Polsce żonę i dzieci (czyli centrum interesów życiowych) i  po np. roku powraca do kraju, ma status pracownika transgranicznego. Za pracownika transgranicznego jest uważany również pracownik sezonowy.

Przypadek pracownika przygranicznego

Dodatkowo prawo do zasiłku dla bezrobotnych osoby będącej pracownikiem przygranicznym zależy od tego, czy osoba ta jest częściowo, czy też całkowicie bezrobotna. Częściowe bezrobocie oznacza tu sytuację, w której dana osoba pracuje w dwóch państwach członkowskich jednocześnie i w jednym z nich traci pracę. I tak:

• w przypadku częściowego lub doraźnego bezrobocia w zatrudniającym przedsiębiorstwie pracownik przygraniczny korzysta z prawa do zasiłku dla bezrobotnych na podstawie ustawodawstwa państwa właściwego, czyli państwa częściowego zatrudnienia. Pracownik ten traktowany jest w taki sposób, jak gdyby zamieszkiwał na terytorium tego państwa. 

• w przypadku całkowitego bezrobocia pracownik przygraniczny korzysta ze świadczeń wyłącznie na mocy ustawodawstwa państwa miejsca zamieszkania, nawet jeżeli spełnia on warunki do nabycia prawa do zasiłku według ustawodawstwa państwa członkowskiego ostatniego miejsca zatrudnienia. Nie ma w tym przypadku prawa wyboru.

Przypadek pracownika transgranicznego

Pracownik transgraniczny podlega innym regułom:

• gdy pracownik jest częściowo, doraźnie lub całkowicie bezrobotny i pozostaje w dyspozycji swojego pracodawcy lub służb zatrudnienia na terytorium państwa ostatniego zatrudnienia  korzysta ze świadczeń na mocy ustawodawstwa tego państwa i zasiłek jest wypłacany przez właściwą instytucję, tak jakby osoba ta mieszkała na terytorium tego państwa;

• gdy pracownik jest całkowicie bezrobotny i pozostaje w dyspozycji służb zatrudnienia państwa zamieszkania lub powraca na terytorium tego państwa  wówczas może korzystać ze świadczeń zgodnie z ustawodawstwem państwa miejsca zamieszkania, tak jakby był w nim ostatnio zatrudniony;

Pracownik transgraniczny całkowicie bezrobotny ma zatem możliwość wyboru systemu, z którego zasiłek dla bezrobotnych będzie mu przyznany.

Niezbędne formularze: 

• Formularze z serii 300 - dotyczą świadczeń z tytułu bezrobocia i są stosowane przez właściwe instytucje, rozpatrujące uprawnienia do zasiłków - w przypadku Polski są to wojewódzkie urzędy pracy. Najlepiej mieć je ze sobą, gdy wyjeżdżasz do innego państwa.

• Formularz E 301 - zaświadczenie dotyczące okresów zaliczanych podczas przyznawania zasiłku dla bezrobotnych

• Formularz E 302 - zaświadczenie, dotyczące członków rodziny osoby bezrobotnej, którzy muszą być uwzględnieni przy naliczaniu świadczeń.

Jest on wydawany wyłącznie w przypadku tych państw członkowskich, których ustawodawstwo uzależnia wysokość świadczeń z tytułu bezrobocia od liczby członków rodziny, a więc m.in. w Belgii. Jeżeli stanowi tak ustawodawstwo państwa, w którym osoba bezrobotna stara się o zasiłek, należy uwzględnić członków rodziny także wtedy, gdy zamieszkują oni na terytorium innego państwa unijnego, a więc np. zostali w Polsce.

Nie dotyczy to jednak sytuacji, gdy inna osoba z danej rodziny ma prawo do świadczeń z tytułu bezrobocia i członkowie rodziny byli uwzględnieni przy wyliczaniu wysokości tego świadczenia.

Formularz E 302 jest ważny przez 12 miesięcy od dnia wystawienia.

• Formularz E 303 - potwierdza prawo do transferu zasiłku dla bezrobotnych do państwa, w którym bezrobotny zamierza  poszukiwać pracy.

Źródło: Ministerstwo Pracy i Polityki Społecznej, www.mps.gov.pl

Podstawa prawna:

• Rozporządzenie Rady (EWG) nr 1408/71 z dnia 14 czerwca 1971 r. w sprawie stosowania systemów zabezpieczenia społecznego w stosunku do pracowników najemnych, osób prowadzących działalność na własny rachunek oraz do członków ich rodzin przemieszczających się we Wspólnocie (Dz.Urz. WE NR L 149 z dnia 5 lipca 1971 z późn. zm.)

• Rozporządzenie Rady (EWG) nr 574/72 z dnia 21 marca 1972 r. w sprawie wykonywania Rozporządzenia Rady (EWG) nr 1408/71 w sprawie stosowania systemów zabezpieczenia społecznego w stosunku do pracowników najemnych, osób prowadzących działalność na własny rachunek oraz do członków ich rodzin przemieszczających się we Wspólnocie (Dz.Urz. WE Nr L 74 z dnia 27 marca 1972 r. z późn. zm.)

A.J.
Zespół e-prawnik.pl